Rối loạn lo âu: Nguyên nhân chẩn đoán bệnh và phương pháp điều trị

“Một chiếc lá rơi cũng làm em hoảng sợ” là một câu nói ám chỉ người mắc rối loạn lo âu. Họ có biểu hiện dễ lo lắng quá mức, và sợ hãi thường xuyên mà không có lý do rõ ràng. Các cơn hoảng sợ được xem là khởi đầu của sự sợ hãi, lo lắng có thể xảy ra trong bất kỳ rối loạn lo âu nào.

Rối loạn lo âu là gì?

Rối loạn lo âu là một rối loạn cảm xúc đặc trưng bởi cảm giác lo sợ lan tỏa, khó chịu mơ hồ kèm theo các triệu chứng thần kinh tự chủ như đau đầu, vã mồ hôi, hồi hộp, siết chặt ở ngực, khô miệng, khó chịu ở thượng vị, bứt rứt không thể ngồi yên hay đứng yên một chỗ.

Chúng ta cần phân biệt giữa lo âu thông thường trong đời sống và lo âu bệnh lý. Sự khác biệt này có thể dựa trên các tiêu chuẩn như khả năng kiểm soát lo âu, cường độ, thời gian kéo dài… Lo âu được xem là bình thường khi phù hợp với chuyện gây lo âu và mất đi khi chuyện đó đã được giải quyết.

Rối loạn lo âu là những lo âu mà không có nguyên nhân rõ rệt hoặc quá mức, các triệu chứng thường nặng và gây nhiều khó chịu, kéo dài căng thẳng, ảnh hưởng đến hoạt động hằng ngày của người bệnh. (3)

Các loại rối loạn lo âu thường gặp

Rối loạn lo âu rất đa dạng, đó có thể là rối loạn lo âu tổng quát, rối loạn lo âu xã hội (ám ảnh xã hội), là nỗi ám ảnh cụ thể của mỗi cá nhân hay các rối loạn lo âu tách biệt.
Dưới đây là liệt kê một số loại rối loạn lo âu thường gặp:

• • Rối loạn lo âu lan tỏa: hay còn gọi là rối loạn lo âu toàn thể là sự lo âu, lo lắng quá mức nhiều sự kiện, hoạt động. Sự lo âu là khó kiểm soát, kết hợp các triệu chứng cơ thể như căng thẳng cơ, bực tức, khó ngủ, bứt rứt, gây khó chịu cho người bệnh và ảnh hưởng đến nhiều lĩnh vực quan trọng trong đời sống của họ.

• • Rối loạn ám ảnh cưỡng chế (OCD): người mắc rối loạn thường có những suy nghĩ ám ảnh và hành vi lặp đi lặp lại không thể kiểm soát. Điển hình như hành vi rửa tay liên tục, lau dọn, sắp xếp đồ đạc liên tục vì sợ vi khuẩn, vi trùng…. Các ám ảnh, cưỡng chế chiếm nhiều thời gian và ảnh hưởng rõ rệt đến sinh hoạt, hoạt động xã hội và nghề nghiệp cũng như các mối quan hệ của người bệnh. Các ám ảnh hay gặp là ý nghĩ lặp đi lặp lại về việc bị lây bệnh, nghi ngờ điều gì đó, nhu cầu sắp xếp đồ đạc theo thứ tự….Cưỡng chế là các hành vi lặp đi lặp lại (rửa tay, sắp xếp, kiểm tra…). Trong hầu hết trường hợp, người bệnh cảm thấy bó buộc thực hiện hành vi cưỡng chế để giảm sự đau khổ đi kèm ám ảnh. Ví dụ, người ám ảnh bị lây bệnh rửa tay liên tục để giảm đi ám ảnh đó. Do cả ám ảnh và hành vi cưỡng chế gây mất tập trung, nên rối loạn làm giảm hiệu quả công việc của người bệnh, hoặc họ tránh né các hoạt động, sự kiện dễ làm họ cảm thấy lo âu, ám ảnh. Sự tránh né này làm hạn chế các hoạt động đời sống, mối quan hệ của họ.

• • Rối loạn hoảng loạn: Biểu hiện chính là những cơn hoảng sợ, tâm lý người bệnh bị cảm giác sợ hãi cực độ chi phối. Cơn hoảng sợ thường ngắn và đột ngột, gây ra các phản ứng dữ dội ở cơ thể như đau tim, khó thở, đau ngực…Người bệnh có xu hướng tránh xa những nơi có cơn hoảng sợ xảy ra. Trong một số trường hợp, nỗi sợ lấn át người bệnh, khiến họ cố thủ trong nhà, hạn chế giao tiếp. Bệnh này đặc trưng bởi cơn lo âu dữ dội (hoảng loạn) tái diễn nhưng không giới hạn vào bất kỳ tình huống hoặc hoàn cảnh đặc biệt nào. Các triệu chứng thay đổi tùy theo từng người bệnh, nhưng thường khởi đầu với tim đập nhanh, đau ngực, nghẹt thở, choáng váng… Ngoài ra, người bệnh còn có biểu hiện khác như sợ chết, sợ phát điên… Các cơn hoảng loạn thường kéo dài trong vài phút hoặc lâu hơn.

• • Nỗi ám ảnh xã hội (hay Rối loạn lo âu xã hội): Là một rối loạn lo âu đặc trưng bởi sự lo lắng quá mức trong các tình huống xã hội hàng ngày. Lo sợ và lo âu ở những người có ám ảnh sợ xã hội thường tập trung vào việc bị xấu hổ hoặc bị bẽ mặt nếu họ không đáp ứng được mong đợi. Ví dụ như sợ nói trước đám đông, sợ ánh đèn sân khấu, sợ gặp gỡ người lạ, …

Triệu chứng rối loạn lo âu

Triệu chứng chính của rối loạn lo âu là sợ hãi hoặc lo lắng quá mức. Rối loạn lo âu cũng có thể gây khó thở, ngủ, khó có thể đứng yên và tập trung. Các triệu chứng cụ thể của bạn phụ thuộc vào loại rối loạn lo âu bạn có. Các triệu chứng thường gặp là:

• • Hoảng loạn, sợ hãi, cảm thấy không chắc chắn hay không an toàn
  • Khó ngủ, sợ hãi, lo lắng cả trong giấc ngủ
  • Không thể giữ bình tĩnh và đứng yên
  • Lạnh, tê hoặc ngứa ran, đổ mồ hôi nhiều ở tay hoặc chân
  • Khó thở, hoặc thở nhanh hơn bình thường
  • Tim đập nhanh
  • Khô miệng, buồn nôn
  • Cơ bắp căng thẳng
  • Chóng mặt
  • Giảm khả năng tập trung
  • Ám ảnh trong suy nghĩ về một vấn đề nhiều lần
  • Có những hành vi nghi thức, như rửa tay, kiểm tra khóa cửa… quá nhiều lần
  • Khó khăn giữ bình tĩnh hoặc vượt qua cơn lo âu (1)

Nguyên nhân gây ra rối loạn lo âu

Thật khó để xác định nguyên nhân gây rối loạn lo âu, nhưng có một số yếu tố nguy cơ dễ khiến một cá nhân mắc rối loạn lo âu hơn người khác.

• • Do di truyền: Rối loạn lo âu cũng có yếu tố di truyền. Các nhà nghiên cứu tại Mỹ đã chỉ ra, cha mẹ hoặc những người thân trong gia đình có tiền sử mắc phải bệnh về tâm lý thì con cái sẽ có nguy cao cơ gặp phải bệnh này.
  • Yếu tố tâm lý: Sang chấn tâm lý ở thuở nhỏ, nét tính cách dễ lo âu…
  • Yếu tố môi trường, xã hội: stress kéo dài, những căng thẳng từ trong gia đình, môi trường sống, môi trường làm việc…
  • Các yếu tố sinh hóa thần kinh

Chẩn đoán rối loạn lo âu

Bác sĩ chuyên khoa tâm lý, tâm thần sẽ có một số bước để giúp chẩn đoán rối loạn lo âu. Đầu tiên, họ sẽ đặt câu hỏi chi tiết về các triệu chứng và bệnh sử. Tâm lý gia và bác sĩ tâm thần sẽ tìm hiểu triệu chứng và cuộc sống của bệnh nhân qua trò chuyện lâm sàng.(2)

Để chẩn đoán mắc rối loạn lo âu, các tiêu chí nêu ra trong hướng dẫn chẩn đoán và thống kê các rối loạn tâm thần (DSM). Hướng dẫn này được công bố bởi Hiệp hội Tâm thần Mỹ và được sử dụng bởi các chuyên gia sức khỏe tâm thần Các tiêu chí sau đây phải được đáp ứng cho một chẩn đoán rối loạn lo âu:

• Quá nhiều lo lắng và lo lắng về một số sự kiện hoặc hoạt động của hầu hết các ngày trong tuần, ít nhất sáu tháng.
• Khó khăn trong việc kiểm soát các cảm xúc lo lắng.
• Lo âu hoặc lo lắng là nguyên nhân gây căng thẳng đáng kể hoặc gây trở ngại cho cuộc sống hàng ngày.
• Lo lắng không liên quan đến một tình trạng sức khỏe tâm thần, chẳng hạn như các cuộc tấn công hoảng loạn, lạm dụng chất hoặc rối loạn căng thẳng hậu chấn thương tâm lý (PTSD).
• Ít nhất ba trong số các triệu chứng sau đây ở người lớn và một trong những điều sau đây ở trẻ em: bồn chồn, mệt mỏi, khó tập trung, khó chịu, cơ bắp căng thẳng hoặc khó ngủ.

Rối loạn lo âu tổng quát có thể đi kèm với vấn đề sức khỏe tâm thần khác, có thể làm cho chẩn đoán và điều trị phức tạp hơn. Một số rối loạn thường đi kèm với rối loạn lo âu tổng quát bao gồm:

• Rối loạn hoảng sợ
• Trầm cảm
• Lạm dụng thuốc
• Rối loạn stress sau chấn thương

Phương pháp điều trị rối loạn lo âu

Điều trị hiệu quả nhất của rối loạn lo âu là điều trị kết hợp các liệu pháp tâm lý, điều trị thuốc. Việc điều trị đòi hỏi nhiều thời gian dù là điều trị với thuốc hay tâm lý.

• Liệu pháp tâm lý trị liệu: Tâm lý gia sẽ dành nhiều thời gian để hỗ trợ tâm lý cho bạn. Qua những cuộc trò chuyện tâm lý nhằm mục đích giúp bạn hiểu thêm về tình trạng của mình, những điều gì đang góp thành khó khăn cho bạn, khám phá bản thân qua đó tìm được hướng giải quyết phù hợp cho mình.
• Dùng thuốc: Điều trị thuốc có thể kéo dài từ 6 tháng đến 1 năm hoặc hơn tùy tình hình của mỗi cá nhân. Bạn cần được thăm khám, để bác sĩ có thể xác định loại thuốc nào là phù hợp với bạn, và cần tái khám đều đặn để điều chỉnh liều phù hợp với tình hình thực tế của bạn.
• Để điều trị rối loạn lo âu, bạn cần sự hỗ trợ của những nhà chuyên môn (bác sĩ tâm thần, tâm lý gia…). Cùng với việc điều trị, có một số điều bạn có thể làm để tự giúp mình giảm nhẹ một số triệu chứng của rối loạn lo âu.
  Dành thời gian cho bản thân mỗi ngày: Có thể là 20 phút thư giãn hoặc một hoạt động nào đó giúp bạn cảm thấy thú vị, thoải mái, dễ chịu.
  Tập thể dục (đi bộ, chạy bộ, bơi lội, yoga…): Tùy vào sức khỏe của bạn mà chọn hoạt động phù hợp. Hoạt động thể dục rất cần thiết, và hiệu quả đối với những người bị rối loạn lo âu.
  • Chăm sóc giấc ngủ
  • Tránh các thức uống có caffein, hoặc chất kích thích
  • Tập luyện hít thở sâu

Những cách trên sẽ giúp bạn trang bị thêm giải pháp giúp bạn giải tỏa, giảm nhẹ căng thẳng. Tuy nhiên, thực tế không có những cách chung cho tất cả người bệnh, mà cần cá thể hóa. Có thể có người phù hợp với cách này, và bạn thì phù hợp với cách khác. Do đó, bạn có thể thử khám phá thêm các hoạt động khác giúp bạn thư giãn, dễ chịu, hoặc thảo luận với nhà tâm lý của bạn.

Các thắc mắc về hội chứng rối loạn lo âu

1. Rối loạn lo âu có phải là trầm cảm không?

Trầm cảm và lo lắng là những tình trạng khác nhau, nhưng chúng thường xảy ra cùng nhau. Người bệnh cũng có những phương pháp điều trị tương tự. Lo âu có thể xảy ra như một triệu chứng của trầm cảm (nặng). Người bệnh cũng thường mắc trầm cảm do rối loạn lo âu gây ra, chẳng hạn như rối loạn lo âu tổng quát, rối loạn hoảng sợ.

2. Khám rối loạn lo âu ở bệnh viện nào?

Người mắc rối loạn lo âu có thể thăm khám tại các bệnh viện để được đánh giá, điều trị kịp thời. Người dân nên lựa chọn những bệnh viện đa khoa, nơi có nhiều chuyên khoa kết hợp như Bệnh viện Đa khoa Tâm Anh để được thăm khám toàn diện. Bệnh viện Đa khoa Tâm Anh có đầy đủ hệ thống thiết bị từ cơ bản đến hiện đại, hỗ trợ thăm khám, điều trị hiệu quả các bệnh tâm lý.

Người bệnh khám tâm lý tại Bệnh viện Đa khoa Tâm Anh sẽ có những ưu điểm đặc biệt như sau:

• Bác sĩ áp dụng phương pháp trắc nghiệm, tham vấn, hoặc trị liệu cho từng cá nhân theo phác đồ riêng biệt
• Áp dụng liệu pháp vẽ tranh, âm nhạc, trò chơi để tiếp cận trẻ nhỏ
• Phối hợp với các bác sĩ chuyên khoa tâm thần và bác sĩ tâm lý để đạt hiệu quả cao trong điều trị
• Thông tin khách hàng tuyệt đối bảo mật

Người bị rối loạn lo âu nên được điều trị sớm để mang lại hiệu quả cao. Nếu không được điều trị kịp thời, thì những tác động từ rối loạn lo âu có thể ảnh hưởng đến công việc, mối quan hệ, chất lượng đời sống và sức khỏe cơ thể của người bệnh.