Siêu âm tim qua thực quản (TEE): Vai trò, chỉ định và quy trình

Siêu âm tim qua thực quản là một kỹ thuật chẩn đoán quan trọng trong lĩnh vực tim mạch, cung cấp hình ảnh chi tiết về cấu trúc và chức năng của tim. Kỹ thuật này đặc biệt hữu ích trong việc phát hiện và đánh giá các bệnh lý tim mạch phức tạp như bệnh van tim, cục máu đông hoặc các bất thường trong cấu trúc tim. ThS.BS Phạm Đỗ Anh Thư, Trung tâm Tim mạch, Bệnh viện Đa khoa Tâm Anh, TPHCM sẽ giúp bạn đọc hiểu rõ hơn về vai trò, chỉ định và quy trình thực hiện kỹ thuật trong phần nội dung dưới đây.

Siêu âm tim qua thực quản là gì?

Siêu âm tim qua thực quản (TEE) là phương pháp siêu âm tim sử dụng sóng âm tần số cao để tạo ra hình ảnh chi tiết về tim và các động mạch đến và đi từ tim. Không giống như siêu âm tim tiêu chuẩn, đầu dò của siêu âm tim qua đường thực quản được gắn vào một ống mỏng đi qua miệng, xuống cổ họng và vào thực quản của người bệnh. Vì thực quản rất gần với các buồng tim trên nên có thể thu được hình ảnh rất rõ nét về các cấu trúc và van tim.

Vai trò của siêu âm tim qua thực quản trong chẩn đoán tim mạch

Phương pháp siêu âm tim qua thực quản được sử dụng để tìm kiếm các bất thường về cấu trúc và chức năng tim. TEE cung cấp hình ảnh rõ nét hơn về động mạch chủ lên, các buồng tim trên và các van tim, so với siêu âm tim qua thành ngực.

Những hình ảnh chi tiết do TEE cung cấp có thể giúp bác sĩ biết được:

• Kích thước của trái tim và độ dày của thành tim. TEE cung cấp hình ảnh của 2 tâm nhĩ, vách liên nhĩ, van 2 lá, tĩnh mạch phổi, van động mạch chủ và động mạch chủ ngực rõ nét hơn so với phương pháp siêu âm tim qua thành ngực.
• Chức năng tim.
• Nếu có mô bất thường xung quanh van tim, có thể là dấu hiệu của nhiễm trùng do vi khuẩn, virus, nấm hoặc ung thư.
• Những khiếm khuyết có thể gây ra tiếng thổi tim.
• Phát hiện hở hoặc hẹp van tim.
• Giúp phát hiện cục máu đông trong các buồng tim, thường do rung nhĩ. (1)

TEE thường được sử dụng để hỗ trợ trong quá trình phẫu thuật sửa van tim, rách động mạch chủ, những tổn thương tim bẩm sinh. TEE cũng được sử dụng trong suốt phẫu thuật điều trị viêm nội tâm mạc nhiễm trùng của các van tim.

>> Xem thêm: Siêu âm Doppler động mạch chủ: Ưu điểm, chỉ định và quy trình

Chỉ định siêu âm tim qua thực quản khi nào?

Tùy tình trạng thông qua khám lâm sàng, bác sĩ cần tham khảo kết quả siêu âm tim qua thực quản để đánh giá các vấn đề liên quan tim mạch hay bệnh lý nghiêm trọng khác.

1. Chẩn đoán và điều trị bệnh tim mạch

Phương pháp siêu âm tim qua thực quản được chỉ định để kiểm tra các cấu trúc ở phía sau tim gần thực quản bao gồm: nhĩ trái, tiểu nhĩ trái, vách liên nhĩ, động mạch chủ ngực.

Đôi khi, bác sĩ có thể bỏ qua siêu âm qua thành ngực và sử dụng siêu âm tim qua đường thực quản trước trong một số trường hợp như:

• Giải phẫu ngực khiến siêu âm qua thành ngực trở nên khó khăn.
• Loạn sản phế quản phổi. (2)

2. Chẩn đoán các bệnh lý nghiêm trọng

Trong một số trường hợp nguy kịch, siêu âm tim qua thực quản có thể được chỉ định trước cả siêu âm qua thành ngực nếu người bệnh bị:

• Rối loạn huyết động.
• Huyết áp thấp không rõ nguyên nhân.
• Oxy thấp không rõ nguyên nhân.
• Phì đại động mạch chủ hoặc có bất thường ở động mạch chủ cần điều tra khẩn cấp.
• Nhồi máu cơ tim.
• Các vấn đề về van nhân tạo như cục máu đông hoặc nhiễm trùng.
• Chấn thương ở ngực.

3. Kiểm tra vị trí cục máu đông trước khi phẫu thuật

Bác sĩ có thể sử dụng phương pháp siêu âm qua đường thực quản để kiểm tra cục máu đông trước một số thủ thuật điều trị loạn nhịp tim như phá hủy bằng ống thông, chuyển về nhịp xoang.

4. Hỗ trợ một số thủ thuật hoặc phẫu thuật

Trong một số ca phẫu thuật hoặc thủ thuật nhất định cần đến sự hỗ trợ của siêu âm tim qua thực quản trước khi phẫu thuật để kiểm tra giải phẫu hoặc sau phẫu thuật để đánh giá hiệu quả như:

• Phẫu thuật điều trị bệnh tim bẩm sinh.
• Sửa chữa van.
• Thay van tim.

TEE có thể được sử dụng để hỗ trợ trong quá trình phẫu thuật/thủ thuật như:

• Thay van động mạch chủ qua ống thông (TAVR).
• Sửa van hai lá qua ống thông.
• Sửa van ba lá qua ống thông.

Chống chỉ định của siêu âm tim qua thực quản

Chống chỉ định siêu âm tim qua thực quản trong trường hợp người bệnh bị hẹp thực quản, túi thừa, giãn tĩnh mạch thực quản hoặc khối u, đã từng phẫu thuật thực quản hoặc dạ dày trước đó, thủng tạng rỗng.

Chống chỉ định tương đối bao gồm: bệnh cột sống cổ, thoát vị khe hoành, bệnh lý đông máu, xạ trị ngực trước đó hoặc chấn thương mặt hoặc đường thở. (3)

Siêu âm tim qua đường thực quản áp dụng phương pháp nào?

• Siêu âm tim chế độ M: Siêu âm tim chế độ M là loại siêu âm tim đơn giản nhất, tạo ra hình ảnh tương tự như một bản vẽ hơn là hình ảnh thực tế của cấu trúc tim. Phương pháp này được áp dụng để đo các cấu trúc tim như các buồng bơm của tim, kích thước của chính tim và độ dày của thành tim.
• Siêu âm Doppler: Siêu âm Doppler được sử dụng để đánh giá lưu lượng máu qua các buồng tim và van tim. Lượng máu được bơm ra với mỗi nhịp đập là dấu hiệu cho thấy tim đang hoạt động. Ngoài ra, Doppler có thể giúp phát hiện lưu lượng máu bất thường trong tim, các vấn đề ở một van hay nhiều van tim hoặc với thành tim.
• Siêu âm Doppler màu: Siêu âm Doppler màu là dạng nâng cao của siêu âm Doppler. Phương pháp siêu âm này sử dụng các màu khác nhau để chỉ hướng dòng máu, giúp đơn giản hóa việc giải thích kỹ thuật Doppler.
• Siêu âm tim 2 chiều: Kỹ thuật này được sử dụng để xem chuyển động của cấu trúc tim theo thời gian. Chế độ xem siêu âm 2 chiều xuất hiện dưới dạng hình nón trên màn hình, cho thấy chuyển động theo thời gian thực của các cấu trúc tim. Nhờ đó, giúp bác sĩ nhìn thấy các cấu trúc tim khác nhau đang hoạt động và đánh giá bằng một lát cắt đơn hoặc hình ảnh 2 chiều.
• Siêu âm tim 3 chiều: Kỹ thuật này chụp ảnh 3 chiều của cấu trúc tim với độ chi tiết cao hơn so với siêu âm tim 2 chiều. Kỹ thuật này cho phép đánh giá chính xác hơn chức năng tim bằng cách sử dụng các phép đo được thực hiện trong khi tim đang đập.

Siêu âm tim qua thực quản giúp phát hiện các vấn đề gì?

Siêu âm tim qua thực quản cho thấy hình ảnh chi tiết về cấu trúc và chức năng tim. Nhờ đó, giúp bác sĩ có thể chẩn đoán và kiểm soát nhiều tình trạng khác nhau bao gồm:

1. Phình động mạch chủ

Phình động mạch chủ là tình trạng một phần của động mạch chủ – mạch máu lớn nhất trong cơ thể bị phình ra bất thường. Siêu âm tim qua thực quản giúp cung cấp hình ảnh chi tiết về kích thước, vị trí và mức độ nghiêm trọng của chỗ phình. Việc phát hiện sớm và theo dõi sát tình trạng phình động mạch chủ sẽ giúp ngăn ngừa các biến chứng nguy hiểm như vỡ động mạch chủ.

2. Cục máu đông trong tim

Cục máu đông trong tim, đặc biệt là ở tâm nhĩ là biến chứng nguy hiểm thường gặp ở người bị rung nhĩ. Siêu âm tim qua thực quản có độ nhạy cao trong việc phát hiện các cục máu đông với kích thước rất nhỏ. Nhờ đó, giúp phát hiện sớm, can thiệp kịp thời, ngăn ngừa nguy cơ đột quỵ và các biến chứng nghiêm trọng khác.

3. Khối u tim

Siêu âm tim qua thực quản có thể phát hiện các khối u tim, bao gồm cả khối u lành tính và ác tính. Kỹ thuật này cung cấp hình ảnh chi tiết về kích thước, vị trí và đặc điểm của khối u, giúp bác sĩ đưa ra chẩn đoán chính xác, đưa ra phác đồ điều trị phù hợp, giúp cải thiện tiên lượng và kết quả điều trị cho bệnh nhân.

4. Bệnh tim bẩm sinh

Siêu âm tim qua thực quản có thể cung cấp hình ảnh chi tiết về cấu trúc tim, giúp phát hiện các bất thường như lỗ thông liên nhĩ, liên thất hoặc các dị tật phức tạp hơn. Kỹ thuật này đặc biệt hữu ích trong việc giúp bác sĩ có kế hoạch phẫu thuật và theo dõi sau điều trị cho bệnh nhân mắc bệnh tim bẩm sinh.

5. Bệnh van tim

Siêu âm tim qua thực quản là công cụ chẩn đoán quan trọng trong đánh giá bệnh van tim. Phương pháp này giúp phát hiện các bất thường như hẹp van, hở van, đánh giá mức độ nghiêm trọng của tình trạng bệnh. Đối với người bệnh có van tim nhân tạo, siêu âm tim qua thực quản giúp phát hiện các biến chứng như khối u hoặc nhiễm trùng nhằm có biện pháp can thiệp kịp thời.

6. Viêm nội tâm mạc nhiễm trùng

Viêm nội tâm mạc nhiễm trùng là tình trạng nhiễm trùng ảnh hưởng đến lớp lót bên trong tim hoặc van tim. Siêu âm tim qua thực quản có độ nhạy cao nên có thể giúp phát hiện các dấu hiệu của viêm nội tâm mạc như sùi trên van tim hoặc áp xe.

7. Bệnh màng ngoài tim

Siêu âm tim qua thực quản cung cấp hình ảnh chi tiết về tình trạng bệnh màng ngoài tim, giúp phát hiện các bất thường như tràn dịch màng ngoài tim, dày màng ngoài tim hoặc các khối u. Thông qua đó, bác sĩ có thể đưa ra phương pháp điều trị phù hợp và theo dõi tiến triển của bệnh.

Quy trình siêu âm tim qua thực quản như thế nào?

Tùy vào cơ sở thực hiện siêu âm tim qua thực quản, nhưng quy trình chung sẽ bao gồm các bước sau:

1. Chuẩn bị

• Trước khi thực hiện thủ thuật, người bệnh phải nhịn ăn 4-6 giờ để đảm bảo dạ dày trống rỗng.
• Khi đến bệnh viện, người bệnh được kiểm tra các chỉ số sinh tồn như mạch, huyết áp và độ bão hòa oxy trong máu.
• Nên có người thân đi cùng vì bệnh nhân có dùng thuốc an thần trong lúc siêu âm.

2. Quá trình thực hiện

• Bác sĩ sẽ giải thích chi tiết về quy trình và người bệnh ký giấy đồng ý thực hiện thủ thuật.
• Bệnh nhân được gây tê vùng hầu họng bằng thuốc tê xịt tại chỗ.
• Làm đường truyền tĩnh mạch, chích thuốc an thần nhẹ
• Bệnh nhân nằm nghiêng trái và cắn một miếng nhựa nhỏ để bảo vệ răng và đầu dò siêu âm.
• Bác sĩ sẽ từ từ đưa đầu dò siêu âm qua miệng vào thực quản của bệnh nhân. Bác sĩ yêu cầu bệnh nhân nuốt và đẩy nhẹ nhàng ống đi vào thực quản.
• Tiến hành siêu âm, thời gian của giai đoạn này khoảng 15- 20 phút.
• Sau khi hoàn tất, rút đầu dò, tháo kim truyền thuốc và các miếng điện cực ECG.

3. Sau thủ thuật

• Bệnh nhân được chuyển đến khu vực hồi sức để theo dõi trong khoảng 1-2 giờ.
• Trong thời gian này, người bệnh không được ăn uống để tránh sặc do tác dụng của thuốc gây tê cục bộ.
• Bác sĩ sẽ thông báo kết quả sơ bộ và hẹn ngày tái khám để thảo luận chi tiết về kết quả siêu âm.

Siêu âm tim qua thực quản kéo dài bao lâu?

Siêu âm tim qua thực quản là một thủ thuật chẩn đoán chuyên sâu thường được thực hiện trong bệnh viện có đầy đủ trang thiết bị y tế cần thiết. Quá trình thực hiện một ca siêu âm tim qua đường thực quản thường kéo dài từ 20-45 phút, tùy thuộc vào mức độ phức tạp của tình trạng tim mạch cần đánh giá và khả năng hợp tác của bệnh nhân.

Thời gian này bao gồm cả quá trình chuẩn bị bệnh nhân, đưa đầu dò vào vị trí và thu thập hình ảnh chi tiết về cấu trúc và chức năng của tim từ nhiều góc độ khác nhau.

Một số rủi ro của siêu âm tim qua thực quản

Mặc dù siêu âm tim qua thực quản là một thủ thuật tương đối an toàn, tuy nhiên, người bệnh vẫn có thể gặp phải một số rủi ro như:

• Cảm giác khó chịu ở cổ họng kéo dài vài giờ hoặc 3-5 ngày sau thủ thuật.
• Buồn nôn và nôn do kích thích cổ họng hoặc phản ứng với thuốc an thần.
• Khó thở tạm thời có thể xảy ra khi đầu dò được đưa vào, nhưng thường nhanh chóng hết.
• Chảy máu nhẹ: Hiếm khi xảy ra, có thể do đầu dò gây trầy xước nhẹ ở thực quản.
• Phản ứng dị ứng do thuốc gây tê hoặc thuốc an thần.
• Rối loạn nhịp tim.
• Hạ huyết áp.
• Hít sặc do bệnh nhân không tuân thủ hướng dẫn nhịn ăn trước thủ thuật.
• Biến chứng nguy hiểm nhất là thủng thực quản với tỷ lệ biến chứng là 0,03%.

Những lưu ý chung đối với siêu âm tim qua thực quản

Siêu âm qua tim qua đường thực quản là một thủ thuật tương đối an toàn, nhưng người bệnh vẫn cần tuân thủ một số lưu ý chung để giúp đảm bảo quá trình diễn ra suôn sẻ và mang lại kết quả chính xác nhất:

• Người bệnh cần báo cho bác sĩ về tiền sử bệnh, đặc biệt là các vấn đề liên quan đến tim mạch, thực quản hoặc dạ dày.
• Cung cấp cho bác sĩ tất cả các loại thuốc đang dùng, bao gồm cả thuốc kê đơn, thuốc không kê đơn và thực phẩm chức năng.
• Tuân thủ nghiêm ngặt hướng dẫn nhịn ăn và uống trước thủ thuật, thường là 4-6 giờ.
• Nên có người thân đi cùng để hỗ trợ sau thủ thuật.
• Mặc quần áo rộng rãi, thoải mái và không đeo trang sức.
• Báo ngay cho bác sĩ biết nếu đang mang thai, có răng giả hoặc bất kỳ vấn đề nào liên quan đến cổ, họng hoặc thực quản.
• Thảo luận với bác sĩ về việc có cần dùng thuốc an thần hay không và các tác dụng phụ có thể xảy ra.
• Tuân thủ hướng dẫn của bác sĩ về ăn uống và các hoạt động sau khi thực hiện thủ thuật.
• Tái khám đúng lịch hẹn của bác sĩ.

Câu hỏi thường gặp

1. Siêu âm tim qua thực quản có phải gây mê không?

Siêu âm tim qua thực quản thông thường không yêu cầu gây mê toàn thân, chỉ cần sử dụng thuốc gây tê cục bộ cho vùng cổ họng. Tuy nhiên, trong một số trường hợp đặc biệt, như trẻ em hoặc người lớn không thể hợp tác tốt, bác sĩ có thể cân nhắc sử dụng thuốc an thần nhẹ để giúp người bệnh thư giãn và thoải mái hơn trong quá trình siêu âm.

2. Siêu âm tim qua thực quản có đau không?

Siêu âm tim qua thực quản thường không gây đau đớn, nhưng người bệnh có thể có cảm giác khó chịu nhẹ khi đầu dò đưa xuống thực quản. Để giảm bớt sự khó chịu, bác sĩ thường sử dụng thuốc gây tê tại chỗ cho cổ họng và trong một số trường hợp, có thể cho người bệnh nhân dùng thuốc an thần nhẹ để thư giãn trong suốt quá trình thực hiện thủ thuật.

3. Chi phí siêu âm tim qua thực quản bao nhiêu?

Chi phí siêu âm tim qua thực quản phụ thuộc vào nhiều yếu tố như cơ sở y tế và bảo hiểm của người bệnh. Thông thường, thủ thuật này có giá cao hơn so với siêu âm tim thông thường do tính chất phức tạp và chuyên sâu. Vì vậy, người bệnh nhân nên liên hệ trực tiếp với cơ sở y tế/bệnh viện để được tư vấn rõ hơn.

Tại Tâm Anh trang bị đầy đủ máy móc mới cho siêu âm tim qua thực quản

Trung tâm Tim mạch – Bệnh viện Đa khoa Tâm Anh là nơi quy tụ đội ngũ bác sĩ có chuyên môn cao, giàu kinh nghiệm trong lĩnh vực tim mạch. Hệ thống phòng khám, phòng phẫu thuật được đảm bảo vô khuẩn, vô trùng, an toàn cho người bệnh yên tâm đến khám, chữa bệnh.

Nhờ vào sự hỗ trợ của các thiết bị máy móc hiện đại, được nhập khẩu trực tiếp từ các nước châu Âu như Mỹ, Đức, Pháp, Thụy Sỹ… hỗ trợ đắc lực cho bác sĩ trong việc đánh giá, đưa ra chẩn đoán chính xác về bệnh tim. Ngoài máy siêu âm tim qua thành ngực, trung tâm còn được trang bị nhiều thiết bị hiện đại, công nghệ tiên tiến phục vụ cho việc siêu âm tim chính xác như:

• Dòng máy siêu âm Affiniti 70, có đầy đủ các tính năng ghi hình TM, 2D, 3D, doppler màu, doppler mô cơ tim, đánh dấu mô cơ tim hiện đại.
• Giường siêu âm tim gắng sức Ergoselect 1200.
• Máy siêu âm chuyên tim mạch cao cấp Vivid E95.
• Máy siêu âm chuyên tim mạch Vivid S70N…

Để đặt lịch khám, tư vấn và điều trị trực tiếp với các bác sĩ tại Trung tâm Tim mạch, Bệnh viện Đa khoa Tâm Anh, Quý khách hàng có thể liên hệ theo thông tin sau:

Siêu âm tim qua thực quản sử dụng sóng siêu âm để kiểm tra tim và các mạch máu lớn, cung cấp thông tin một cách nhanh chóng, rủi ro thấp. Do đó, đây là công cụ hữu ích để cải thiện kết quả và khả năng sống sót cho người bệnh. Tuy nhiên, sau khi siêu âm, người bệnh vẫn cần được theo dõi để khắc phục các biến chứng có thể gặp phải.