Sốt phát ban: Nguyên nhân, triệu chứng và cách điều trị

Sốt phát ban là bệnh thường gặp ở trẻ nhỏ, đặc biệt là trẻ từ 6 tháng đến 3 tuổi. Vậy nguyên nhân gây sốt phát ban là gì, triệu chứng, cách điều trị và phòng ngừa như thế nào? Bài viết được tư vấn bởi BS.CKII LÊ THỊ MỸ CHÂU – Khoa Nội tổng hợp, Bệnh viện Đa khoa Tâm Anh TP.HCM.

Sốt phát ban là gì?

Sốt phát ban (hay còn gọi là Roseola) chỉ một loại phát ban lan rộng trên cơ thể, thường đi kèm với các triệu chứng toàn thân như sốt, mệt mỏi và đau đầu. Bệnh thường do nhiễm trùng, đặc biệt là virus gây ra. Da nổi mẩn có thể là do cơ thể phản ứng với chất độc của vi khuẩn/virus, do chúng trực tiếp làm tổn thương da, hoặc do hệ miễn dịch của cơ thể đang chiến đấu chống lại các tác nhân gây bệnh.

Nguyên nhân gây sốt phát ban

Một số nguyên nhân phổ biến gây sốt phát ban hay sốt ban đỏ có thể gồm:

1. Bệnh do virus

• Sởi (morbillivirus): Sau khi virus sởi xâm nhập, trẻ bắt đầu sốt. Khi các vết ban xuất hiện, cơn sốt sẽ giảm nhẹ lại. Ban đỏ do sởi có dạng sần, bắt đầu xuất hiện thường ở phía sau tai, sau đó lan ra mặt và toàn thân. Vết ban có thể để lại sắc tố nâu và bong vảy khô. Dấu hiệu Koplik (đốm trắng trong miệng) xuất hiện trước hoặc trong vòng 24 giờ sau phát ban. Trẻ cũng có thể gặp các triệu chứng khác như chảy nước mắt, đỏ mắt, ho và chảy nước mũi.
• Rubella (virus rubella): Virus Rubella có thể gây bệnh sốt phát ban ở trẻ. Cơn sốt thường kéo dài khoảng 3 ngày. Sau đó, các nốt ban xuất hiện trên mặt rồi lan xuống chân. Ban có màu nhạt và dày đặc. Ban lan từ mặt xuống cơ thể chỉ trong vài giờ, nhanh hơn sởi, có màu nhạt và không để lại sắc tố. Ngoài sốt và phát ban, trẻ có thể bị sưng hạch ở cổ và tai, đau khớp, đau cơ,…
• Ban đào (virus herpes 6B): Ban đào do virus herpes 6 gây ra. Trẻ nhiễm virus có thể sốt khoảng 3 ngày, khi sốt giảm thì ban xuất hiện, lan nhanh trong 24 giờ và biến mất sau 1-2 ngày. Ban thường nhạt màu, không rõ trên mặt và tứ chi.
• Ban đỏ nhiễm khuẩn (Erythema infectiosum, bệnh thứ 5): Do parvovirus B19 gây ra. Đặc trưng bởi ban đỏ trên hai má, sau đó lan ra tay, chân và mông. Ban có thể tồn tại đến 9 ngày và đôi khi tái phát sau vài tuần. Chủ yếu gặp ở trẻ lớn.
• Tay chân miệng: Do virus nhóm Enterovirus, gây loét miệng, phát ban ở lòng bàn tay, bàn chân và mông.
• Sốt xuất huyết: Do virus Dengue lây qua muỗi, gây sốt cao, phát ban, xuất huyết dưới da và có thể nguy hiểm nếu không được điều trị kịp thời.

2. Bệnh do vi khuẩn

• Bệnh Lyme: Gây ra bởi vi khuẩn Borrelia burgdorferi, lây truyền qua vết cắn của ve. Biểu hiện sớm là sốt, mệt mỏi và phát ban dạng vòng lan rộng (hồng ban di chuyển). Nếu không điều trị, bệnh có thể gây biến chứng đến thần kinh và tim mạch.
• Viêm màng não mô cầu: Do vi khuẩn Neisseria meningitidis. Người bệnh có dấu hiệu sốt cao đột ngột, nhức đầu, cứng cổ và phát ban dạng xuất huyết dưới da. Bệnh thường tiến triển nhanh và có thể ảnh hưởng tiêu cực tới sức khỏe.
• Sốt tinh hồng nhiệt: Do Streptococcus pyogenes tiết độc tố gây phát ban đỏ toàn thân, lưỡi đỏ tươi như quả dâu (lưỡi dâu tây), kèm theo sốt cao, đau họng.

3. Bệnh do ký sinh trùng

Một số ký sinh trùng có thể gây ra sốt nổi ban, chẳng hạn như Rickettsia. Theo thống kê, khoảng 1,5-3,5% khách du lịch bị sốt nổi ban có nguyên nhân từ nhiễm Rickettsia. Trong số các bệnh Rickettsia liên quan đến du lịch, phổ biến nhất là Rickettsia africae – tác nhân gây bệnh sốt ve châu Phi. Bệnh gây sốt cao, phát ban toàn thân, đau cơ, đôi khi có biến chứng viêm não hoặc suy đa cơ quan. Một số bệnh khác như sốt Q (Coxiella burnetii), sốt mò (scrub typhus), sốt phát ban chuột (murine typhus),… cũng có thể gây sốt nổi ban. (1)

4. Phản ứng miễn dịch và dị ứng

• Phản ứng dị ứng với thuốc, vắc xin: Nguyên nhân sốt phát ban còn có thể do dị ứng với vắc xin và thuốc. Nhưng các triệu chứng thường nhẹ và tự khỏi, một số trường hợp hiếm gặp có thể gây ra phản ứng nghiêm trọng.
• Lupus ban đỏ hệ thống (SLE): Đây là một bệnh mà hệ miễn dịch tấn công nhầm vào các mô và cơ quan của cơ thể, dẫn đến tổn thương mô và gây bệnh

5. Nhiều trường hợp khác

• Bệnh Kawasaki: Đây là bệnh hiếm gặp và thường xảy ra với trẻ em dưới 5 tuổi. Bệnh khiến cho mạch máu trong cơ thể bị viêm, xuất hiện nhiều triệu chứng, trong đó có sốt và phát ban.
• Hội chứng Stevens-Johnson (SJS): Dị ứng này thường do thuốc gây ra. Khi bị SJS, da và niêm mạc (như miệng, mũi, mắt) sẽ bị tổn thương nặng, phát ban lan rộng.
• Hội chứng Gianotti-Crosti: Liên quan đến viêm gan B hoặc các virus khác, kéo dài 3-4 tuần..
• Bệnh vảy phấn hồng (Pityriasis rosea): Dấu hiệu của bệnh là cơ thể xuất hiện một mảng da lớn màu hồng hoặc đỏ (mảng báo hiệu), sau đó lan ra các mảng da nhỏ hơn. Bệnh này thường không quá nghiêm trọng và có thể khỏi sau vài tuần hoặc vài tháng.

Triệu chứng nhận biết sốt phát ban

Sốt phát ban hay sốt nổi ban đỏ thường chia làm 2 giai đoạn chính: giai đoạn khởi phát và giai đoạn phát ban.

1. Giai đoạn khởi phát (trước khi phát ban)

Người bệnh có thể sốt cao, lên đến 39-40 độ C. Một số biểu hiện thường gặp gồm ớn lạnh, đau đầu, đau cơ, đau khớp, buồn nôn và mệt mỏi, tùy trường hợp có thể kèm theo tiêu chảy nhẹ.

2. Giai đoạn phát ban

• Thời điểm xuất hiện: Phát ban thường xuất hiện sau khi tình trạng sốt của người bệnh thuyên giảm.
• Hình dạng: Các nốt ban trên cơ thể có nhiều hình dạng khác nhau, bao gồm: dát, sẩn, dát sẩn, mụn nước hoặc chấm xuất huyết.
• Vị trí: Phát ban thường xuất hiện đầu tiên ở thân mình, sau đó lan ra tay, chân và mặt.
• Đặc điểm: Sốt nổi ban đỏ thường có màu hồng (hoặc đỏ), kích thước nhỏ, gây ngứa hoặc không gây ngứa.
• Thời gian tồn tại: Thời gian phát ban tồn tại thường từ vài ngày đến một tuần, tùy thuộc vào nguyên nhân gây bệnh.

Đối tượng dễ bị sốt phát ban

Đối tượng dễ bị sốt phát ban nhất thường là trẻ em từ 6 tháng đến 3 tuổi. Ở độ tuổi này, hệ thống miễn dịch của trẻ chưa phát triển hoàn thiện, sức đề kháng kém, tạo điều kiện thuận lợi cho virus tấn công.

Phương pháp chẩn đoán tình trạng sốt phát ban

Một số phương pháp có thể được bác sĩ áp dụng để chẩn đoán tình trạng sốt phát ban:

1. Khám lâm sàng

Để chẩn đoán lâm sàng sốt phát ban, bác sĩ sẽ hỏi về triệu chứng, thời gian xuất hiện, tiền sử dị ứng thuốc, tiếp xúc với động vật và tiếp xúc với rừng và các môi trường tự nhiên. Ngoài ra, bác sĩ cũng sẽ kiểm tra tình trạng phát ban (hình dạng, vị trí, đặc điểm), nhiệt độ cơ thể, hạch bạch huyết và các dấu hiệu khác của bệnh nhân.

2. Xét nghiệm máu

Người bệnh có thể được chỉ định làm xét nghiệm máu để kiểm tra kháng thể chống lại sốt phát ban.

3. Xét nghiệm nước tiểu

Bác sĩ có thể yêu cầu người bệnh thực hiện xét nghiệm nước tiểu để kiểm tra chức năng thận và phát hiện các dấu hiệu nhiễm trùng đường tiết niệu.

4. Xét nghiệm chức năng gan

Xét nghiệm này dùng để đánh giá toàn diện chức năng của gan, đặc biệt trong trường hợp nghi ngờ sốt phát ban do nhiễm virus gây tổn thương gan

5. Chẩn đoán hình ảnh

Trong một số trường hợp nghi ngờ nguyên nhân phát bệnh từ bên trong như phổi, ổ bụng, người bệnh có thể được chỉ định chụp X-quang để kiểm tra. Các trường hợp nghi ngờ viêm màng não, bác sĩ sẽ chỉ định chụp CT hoặc MRI sọ não.

Cách điều trị sốt phát ban như thế nào?

Trong một số trường hợp nhẹ, bị sốt phát ban có thể tự khỏi, nhưng điều trị tận gốc các triệu chứng có thể ngăn ngừa được các biến chứng về sau. Tốt hơn hết, người bị sốt phát ban nên đến gặp bác sĩ để được khám, đưa ra phác đồ điều trị. Bên cạnh điều trị theo chỉ định, bác sĩ có thể hướng dẫn người bệnh thực hiện một số cách điều trị sốt phát ban tại nhà:

1. Hạ sốt và giảm đau

• Sốt cao có thể gây biến chứng ảnh hưởng đến thần kinh và tim mạch, do đó việc hạ sốt là rất quan trọng. Người bệnh có thể dùng thuốc paracetamol theo chỉ định của bác sĩ, hoặc chườm khăn mát lên trán, nách, bẹn giúp hạ nhiệt độ cơ thể.
• Có thể áp dụng các biện pháp hạ sốt khác như nới lỏng quần áo, giảm nhiệt độ phòng…
• Sử dụng các loại thuốc để giảm ho, thông mũi, giảm đau họng theo chỉ định của bác sĩ khi có triệu chứng kèm theo.

2. Nghỉ ngơi đầy đủ

Nghỉ ngơi tại nhà, hạn chế tiếp xúc với người khác giúp người bệnh nhanh chóng phục hồi và tránh lây lan bệnh cho người khác.

3. Bù nước và điện giải

• Uống nhiều nước, đặc biệt là nước cam, chanh nguyên chất để bổ sung vitamin C và tăng cường sức đề kháng.
• Bù nước và điện giải bằng oresol theo hướng dẫn của bác sĩ, nhà sản xuất nếu người bệnh bị tiêu chảy hoặc mất nước.

4. Chăm sóc da và giảm ngứa

Vệ sinh thân thể hàng ngày bằng nước muối ấm để giảm ngứa và ngăn ngừa viêm nhiễm.

5. Dinh dưỡng hợp lý

• Xây dựng chế độ dinh dưỡng cân bằng, giàu vitamin và khoáng chất giúp tăng cường sức đề kháng.
• Nên ăn các loại thức ăn mềm, dễ tiêu, như cháo, súp và các loại rau quả tươi.
• Tránh các loại thức ăn chế biến sẵn, nhiều dầu mỡ và các loại thức ăn có khả năng gây dị ứng.

6. Theo dõi biến chứng

• Bội nhiễm (một bệnh nhiễm trùng mới xuất hiện trên nền một bệnh nhiễm trùng đã có) có thể dẫn đến các biến chứng nguy hiểm. Trong trường hợp người bị phát ban có dấu hiệu sốt cao, co giật cần sớm đến bệnh viện để kịp thời chữa trị.
• Ngoài ra, khi người bệnh xuất hiện các dấu hiệu: sốt cao không hạ, lừ đừ, ngủ li bì, hôn mê, thở nhanh, thở khó, phát ban không cải thiện sau 3 ngày, cũng cần được đưa đến bệnh viện trong thời gian sớm nhất.

Sốt phát ban đỏ có nguy hiểm không?

Sốt ban đỏ, hay còn gọi là Roseola hoặc bệnh thứ sáu (sixth disease), thường gây ra sốt cao, sau đó là phát ban trên da, đặc trưng là không ngứa và không đau. Bệnh này thường không nghiêm trọng và có thể tự khỏi trong khoảng một tuần.

Tuy nhiên, trong một số trường hợp phát ban ở phụ nữ mang thai có thể gây biến chứng nghiêm trọng, chẳng hạn như: thiếu máu bào thai, sảy thai hoặc lưu thai, viêm gan viêm phổi bẩm sinh và Hội chứng rubella bẩm sinh (CRS).

Bị sốt phát ban khi nào cần đến gặp bác sĩ?

Sốt là dấu hiệu cho thấy hệ thống miễn dịch của cơ thể đang chống lại tác nhân nhiễm khuẩn, vì vậy trong hầu hết các trường hợp, người bị sốt có thể được điều trị và theo dõi tại nhà. Tuy nhiên, cần chú ý đến nhiệt độ cơ thể của người bệnh, đặc biệt là trẻ nhỏ và cho trẻ uống thuốc hạ sốt khi cần thiết. Người bệnh bị sốt khi nhiệt kế hiển thị:

• Nhiệt độ trực tràng: > 100,4°F (38,0°C)
• Nhiệt độ miệng: > 99,5°F (37,5°C)
• Nhiệt độ nách: > 99,0°F (37,2°C)
• Nhiệt độ tai: > 100,4°F (38,0°C)

Cha mẹ nên đưa trẻ đến cơ sở y tế để thăm khám khi trẻ có bất kỳ dấu hiệu nào sau đây:

• Trẻ dưới 3 tháng tuổi bị sốt ≥ 38°C, ngay cả khi trẻ vẫn khỏe mạnh và không quấy khóc.
• Trẻ trên 3 tháng tuổi có sốt kéo dài hơn 3 ngày, thân nhiệt ≥ 38°C, hoặc có biểu hiện khó chịu, quấy khóc, bỏ bú, mệt mỏi.
• Sốt cao ≥ 38,9°C ở trẻ từ 3 đến 36 tháng tuổi và ≥ 40°C ở trẻ từ 1-3 tuổi.
• Co giật do sốt hoặc không có phản ứng với thuốc hạ sốt.
• Trẻ có bệnh lý nền như bệnh tim mạch, u bướu, lupus ban đỏ, bệnh hồng cầu hình liềm…
• Trẻ em có thể bị sốt, mất nước, nôn mửa, tiêu chảy, đau đầu, khó thở, v.v.
• Tình trạng không cải thiện sau khi được chăm sóc tại nhà hoặc xuất hiện triệu chứng mới bất thường. Ví dụ, trẻ em bị sốt phát ban kèm sốt kéo dài hơn 7 ngày hoặc phát ban không cải thiện sau 3 ngày.

Khi trẻ có những triệu chứng trên, cha mẹ cần đưa trẻ đến bệnh viện sớm nhất có thể để được bác sĩ chuyên khoa thăm khám và có phương pháp điều trị phù hợp nhất.

Cách phòng ngừa sốt phát ban

Một số biện pháp ngăn ngừa sốt phát ban cũng như các yếu tố nguy cơ liên quan mà mỗi người có thể tham khảo:

1. Tiêm phòng vắc-xin

Tiêm phòng vắc-xin là biện pháp phòng chống sốt phát ban hiệu quả nhất. Vắc-xin bệnh sởi có thể được tiêm cho trẻ từ 9 tháng tuổi. Phụ huynh cần tuân thủ đúng lịch tiêm theo khuyến cáo của Bộ Y tế.

2. Giữ vệ sinh cá nhân

• Rửa tay thường xuyên bằng xà phòng, trước khi ăn và sau khi đi vệ sinh.
• Vệ sinh cá nhân sạch sẽ giúp loại bỏ vi khuẩn, virus gây bệnh.
• Sử dụng thuốc đuổi côn trùng và loại bỏ ký sinh trùng trên vật nuôi để giảm nguy cơ lây bệnh.
• Thường xuyên vệ sinh nhà cửa, đặc biệt là khu vực sinh hoạt của trẻ.
• Vệ sinh môi trường sống xung quanh kỹ lưỡng.
• Giữ gìn vệ sinh chăn màn, giường chiếu sạch sẽ.

3. Tránh tiếp xúc với người bệnh

Ở trẻ em, hệ miễn dịch còn yếu, do đó dễ lây bệnh khi tiếp xúc với người bệnh (đặc biệt ở những nơi đông người hoặc trong nhà trẻ), sau đó có thể lây cho những thành viên khác trong gia đình. Để phòng chống bệnh sốt phát ban, cần phát hiện sớm và cách ly trẻ có dấu hiệu sốt, ho, phát ban để hạn chế lây lan.

4. Tăng cường sức đề kháng

• Xây dựng chế độ dinh dưỡng cân bằng, giàu vitamin và khoáng chất giúp tăng cường sức đề kháng.
• Cho trẻ ngủ đủ giấc, vận động thể chất thường xuyên.
• Bổ sung các loại vitamin và khoáng chất cần thiết theo chỉ định của bác sĩ.

5. Theo dõi sức khỏe và xử lý sớm

Phụ huynh cần theo dõi sát sao sức khỏe của trẻ, đặc biệt là khi có dịch bệnh. Nếu trẻ em có dấu hiệu sốt, phát ban, cần đưa trẻ đến bác sĩ để được khám và tư vấn.

Các câu hỏi liên quan đến sốt phát ban đỏ

1. Sốt phát ban có lây không?

Sốt phát ban có lây không? Sốt ban đỏ là một bệnh truyền nhiễm do virus gây ra, chủ yếu là virus Herpesvirus 6 hoặc 7. Bệnh có thể lây lan qua đường hô hấp khi người bệnh ho, hắt hơi hoặc nói chuyện. Trẻ em cũng có thể bị nhiễm bệnh khi tiếp xúc trực tiếp với các vật thể bị nhiễm vi khuẩn, virus gây bệnh chẳng hạn như đồ chơi hoặc khăn tay.

2. Bị sốt phát ban đỏ kiêng ăn gì?

Bị sốt phát ban nên tránh ăn đồ ăn nhiều dầu mỡ, cay vì những món ăn này sẽ khiến cơ thể nóng và khó hạ sốt. Ngoài ra, những thực phẩm này có thể gây khó tiêu, đầy hơi và làm tăng áp lực cho dạ dày.

3. Bệnh sốt phát ban mấy ngày thì khỏi?

Do hệ miễn dịch của người lớn tốt hơn trẻ em, nên thời gian khỏi bệnh sẽ ngắn hơn. Thông thường, người lớn sẽ hết thuyên giảm bệnh sau khoảng 3 – 5 ngày, các nốt ban sẽ tự biến mất mà không để lại sẹo.

4. Có nên tắm khi bị sốt phát ban?

Có. Các chuyên gia cho biết, tắm là cách giúp hạ thân nhiệt, giúp tình trạng bệnh của trẻ tiến triển tốt hơn. Khi tắm sạch sẽ, cơ thể sẽ loại bỏ được được mồ hôi, vi khuẩn tồn đọng trên da.

5. Sốt phát ban có cần tránh gió?

Người bệnh không cần tránh gió, chỉ cần ở trong môi trường có nhiệt độ phòng bình thường và mặc quần áo rộng rãi, thoải mái và dễ chịu.

6. Sốt phát ban đỏ có dễ tái phát?

Sốt phát ban đỏ thường chỉ xảy ra một lần trong đời. Nhưng trong một số trường hợp hiếm gặp, bệnh có thể tái phát.

7. Điều trị sốt phát ban ở đâu?

Sốt phát ban có thể do nhiều nguyên nhân khác nhau, từ nhiễm virus, vi khuẩn cho đến phản ứng của hệ miễn dịch. Chẩn đoán chính xác là yếu tố đầu tiên và quan trọng, giúp bạn phát hiện sốt phát ban lành tính hay dấu hiệu của bệnh lý nguy hiểm.

Chuyên khoa Nội Tổng hợp, Hệ thống Bệnh viện Đa khoa Tâm Anh quy tụ đội ngũ bác sĩ giàu kinh nghiệm, ứng dụng hệ thống xét nghiệm hiện đại sẽ giúp tìm ra nguyên nhân gây bệnh sốt phát ban. Từ đó đánh giá mức độ ảnh hưởng và đưa ra phác đồ điều trị hiệu quả nhất.

Bài viết đã cung cấp những thông tin về bệnh sốt phát ban, bao gồm nguyên nhân, triệu chứng, phương pháp chẩn đoán và điều trị hiệu quả. Nếu người dân hoặc trẻ nhỏ trong gia đình có triệu chứng sốt cao, phát ban kéo dài hoặc có dấu hiệu nghiêm trọng, cần nhanh chóng đến bệnh viện khám và điều trị.