Viêm VA ở trẻ em – Đừng coi thường biến chứng!

Viêm VA là bệnh lý thường gặp ở trẻ nhỏ từ 6 tháng đến 6 tuổi, tỷ lệ mắc bệnh chiếm khoảng 20-30% nhiễm khuẩn hô hấp trên. Đây là một trong những căn bệnh đe dọa đường hô hấp ở trẻ phổ biến nhất và có thể gây biến chứng lên các cơ quan khác, ảnh hưởng đến sự phát triển tinh thần và thể chất của trẻ. Nguyên nhân, triệu chứng và phương pháp nào điều trị triệt để viêm VA ở trẻ?

Được bố mẹ đưa đến khám tại BVĐK Tâm Anh, Hà Nội, bé N.N.Th (3 tuổi, ở Hải Dương) có thể trạng ốm còi cọc thấp bé, sốt cao 38,5 độ, thở khò khè, nhiều dịch mũi. Chị L. – mẹ bé cho biết, con thường xuyên bị viêm VA, tái phát nhiều lần, tháng nào cũng ốm. Dù được bác sĩ khuyên nên nạo VA nhưng chị L. âm thầm từ bỏ điều trị cho con vì đọc được nhiều thông tin trên mạng cho rằng sau nạo VA trẻ sẽ hay bị ốm do mất hàng rào bảo vệ ở mũi họng. Chỉ khi con trở nặng, chị mới hoảng hốt cho con nhập viện.

Qua thăm khám, PGS.TS.BS Nguyễn Thị Quỳnh Hương – Trưởng khoa Nhi Bệnh viện Đa khoa Tâm Anh, Hà Nội nhận định: “Bệnh nhi N.N.Th bị viêm VA mãn tính, viêm có mủ và phì đại nặng khiến bé bị nghẹt mũi kéo dài, thở khò khè, sốt , thậm chí xuất hiện những cơn ngưng thở khi ngủ, gây thiếu oxi cung cấp cho não vô cùng nguy hiểm trước mắt và lâu dài. Vì vậy cách xử lý tốt nhất là nạo VA”. 

PGS.TS.BS Nguyễn Thị Quỳnh Hương cho biết thêm: “Tỷ lệ trẻ mắc bệnh ở Việt Nam là khá cao, hầu như trẻ đều có khả năng mắc vài lần. Viêm VA là bệnh lý thường gặp ở trẻ nhỏ từ 6 tháng đến 6 tuổi. Trẻ có thể mắc liên tục với tần suất mỗi năm bị 4 – 6 đợt viêm cấp và trở thành mãn tính. Mặc dù là bệnh phổ biến, rất nhiều trẻ bị nhưng còn rất nhiều bậc phụ huynh chủ quan về bệnh hoặc có những hiểu biết sai lầm dẫn tới những hệ quả đáng tiếc khi bệnh đã để lại biến chứng”. 

Trường hợp bé N.N.Th không phải là hiếm. Hiện nay nhiều bậc phụ huynh quyết định đặt niềm tin của mình vào những thông tin không rõ nguồn gốc để áp dụng “tự điều trị” cho con mình. Nhiều trẻ nhập viện vì VA mãn tính, viêm VA phì đại có mủ kèm biến chứng trong khi bệnh thực chất có thể dễ dàng điều trị triệt để nếu được phát hiện sớm và điều trị đúng cách.  

Do vậy, việc nắm rõ nguyên nhân, dấu hiệu, cách phòng ngừa và chăm sóc bệnh viêm VA  ở trẻ em sẽ giúp bố mẹ chăm con một cách thông thái hơn khi trẻ không may mắc bệnh cũng như bảo vệ sức khỏe con một cách tốt nhất.

VA là gì? 

VA là từ viết tắt từ tiếng Pháp “Végétations Adénoides”, là tổ chức lympho nằm ở vòm họng. Khi thở, không khí vào mũi, qua VA rồi mới vào phổi. VA là một phần thuộc vòng bạch huyết Waldeyer bao gồm:  VA, amidan vòi, amidan hầu, amidan lưỡi, vòng này bao xung quanh đường thở và đường ăn. Đây còn được gọi là “hàng rào vệ sĩ” để bảo vệ cơ thể trẻ bởi tất cả các vi khuẩn vào từ mũi và từ miệng đều phải xuyên qua vòng Waldeyer. 

Những “Vệ sĩ” tế bào bạch cầu tại VA chịu trách nhiệm “canh gác”, “nhận diện” và “xử lý” vi khuẩn. Tế bào có khả năng nhận diện và tạo kháng thể. Các kháng thể này được nhân rộng và tỏa đi khắp nơi, nhiều nhất là ở vùng mũi họng để “làm nhiệm vụ”. Khi vi khuẩn tái xâm nhập, chúng sẽ tự động vô hiệu hóa vi khuẩn và tiêu diệt ngay.

Theo PGS.TS.BS Nguyễn Thị Quỳnh Hương, “VA bình thường chỉ dày khoảng 4 – 5mm, không cản trở đường thở, VA tuy rất mỏng, nhưng xếp theo hình lá nên diện tiếp xúc với bên ngoài rất rộng để làm tốt nhiệm vụ của mình. VA có từ lúc trẻ mới sinh nhưng rất nhỏ. Từ 6 tháng tuổi, VA sẽ dần dần phát triển để làm nhiệm vụ miễn dịch. Đến 9-10 tuổi, VA teo dần và chỉ còn dấu vết ở tuổi dậy thì. Khi khỏe mạnh, VA sẽ làm rất tốt nhiệm vụ của mình là nhận diện vi khuẩn và tạo ra kháng thể.” 

Tại sao trẻ thường xuyên bị viêm VA?

Lý giải vì sao trẻ thường xuyên bị viêm VA, PGS.TS.BS Nguyễn Thị Quỳnh Hương cho biết:

Thứ nhất, VA nằm phía sau mũi, trên lưỡi gà, là vùng đặc biệt khó thấy ở trẻ khi thực hiện thăm khám và tầm soát thông thường nên dễ bị bỏ sót khi chỉ soi vùng mũi và họng đơn thuần. 

Thứ hai, VA là cấu trúc 1 trong 5 thành phần cấu trúc lympho họng bảo vệ cho trẻ khỏi các tác nhân gây hại gồm các loại vi khuẩn, nấm, vi rút khi đi qua đường thở, chính vì vậy, VA cần “đối mặt” 24/24 với những mầm bệnh, chỉ cần sức đề kháng của trẻ suy yếu hay VA phải “làm việc” quá tải thì rất dễ dàng bị viêm. Lúc này bạch cầu không đủ sức chống chọi sẽ “chịu thua”, để vi khuẩn cư trú tại đây có cơ hội sinh sôi và tấn công gây viêm bệnh lý. Như vậy, sau nhiều lần nhiễm trùng, VA có thể trở thành ổ chứa vi khuẩn, gây nên sự tái phát nhiều lần.

Lý do thứ 3 là việc sử dụng thuốc kháng sinh không tuân theo bất cứ chỉ định nào của bác sĩ. Bên cạnh đó phải kể tới thói quen áp dụng các mẹo chữa bệnh, các thông tin không được chứng thực để chữa bệnh khiến bệnh khó được điều trị dứt điểm hoặc gây ra hiện tượng kháng kháng sinh khiến bệnh dai dẳng, tái phát nhiều lần. 

Lý do thứ 4, VA có khả năng “đặc biệt” là tạo ra các chất màng bao bọc tổ chức này. Bình thường, khả năng đặc biệt này có thể làm rất tốt việc bảo vệ hệ hô hấp và sức khỏe cho trẻ tuy nhiên khi đã mắc bệnh, chính khả năng này lại ngăn chặn hiệu quả của thuốc. Chính vì vậy, việc sử dụng thuốc không đúng chỉ định sẽ gây ảnh hưởng đến việc điều trị nội khoa của các bác sĩ. 

Trẻ cần được thăm khám sớm khi có bất kỳ dấu hiệu nào của bệnh.

Dấu hiệu của viêm VA cấp tính và viêm VA mãn tính

Viêm V.A cấp tính 

• Đối tượng trẻ mắc bệnh thường ở độ tuổi từ 6 tháng đến dưới 4 tuổi, ít gặp hơn ở trẻ trên độ tuổi này. 
• Dấu hiệu quan trọng để nhận biết bệnh đó là trẻ thường bị ngạt mũi, ngạt nặng dần cả 2 bên khiến trẻ thở khó khăn, phải há miệng để thở, khi thở có tiếng khò khè, khụt khịt. Trẻ nhỏ có thể bỏ bú hoặc bú ngắt quãng do không thở được.
• Ho: thường xuất hiện muộn hơn sau khi trẻ bị ngạt mũi. Dịch từ mũi chảy xuống họng là nguyên nhân gây ho cho trẻ trong trường hợp này. Việc thường xuyên dùng đường miệng để thở do mũi bị ngạt cũng là nguyên nhân gây ho ở trẻ bị viêm VA.
• Hơi thở của trẻ có mùi hôi. 
• Trẻ mệt mỏi, biếng ăn, quấy khóc.
• Một số bé có biểu hiện rối loạn tiêu hoá như đau bụng, nôn trớ và đi ngoài phân lỏng.
• Có thể xuất hiện sốt từ 38 đến 39 độ trong các đợt viêm cấp.
• Trẻ nghe kém.

PGS.TS.BS Nguyễn Thị Quỳnh Hương cho biết: “Những triệu chứng kể trên là dấu hiệu của viêm VA không biến chứng. Tức là bệnh chỉ gây viêm đơn thuần, chưa ảnh hưởng tới những cơ quan khác. Lúc này, bố mẹ nên điều trị cho con sớm, đừng chần chừ và tự ý điều trị, tránh để bệnh phát triển mãn tính, gần như không thể điều trị bằng nội khoa mà cần sử dụng những phương pháp can thiệp có xâm lấn khác.”

Xem thêm:

Những điều cần biết về bệnh polyp mũi

Viêm VA mạn tính

• Viêm VA mạn tính là tình trạng xảy ra khi VA bị viêm cấp tính tái phát nhiều lần. Lúc này, VA đã mất đi tác dụng “vô hiệu hóa” vi khuẩn, virus và nấm mà thay vào đó lại bị xơ hóa và trở thành nơi “cư trú lý tưởng” của vi khuẩn. 
• Khi bị viêm VA mãn tính, trẻ sẽ chảy mũi thường xuyên, nhiều hoặc ít, dịch khi trong khi đục, nhiều khi chảy mũi xanh kéo dài. Do ngạt mũi kéo dài nên trẻ thường ngủ không ngon giấc, hay quấy khóc, ngủ ngáy và xuất hiện những cơn ngừng thở khi ngủ vô cùng nguy hiểm. 
• Rối loạn phát triển khối xương mặt vừa là dấu hiệu vừa là biến chứng ở những trẻ bị viêm VA mãn tính: Do đang trong giai đoạn xương phát triển, trẻ lại thường xuyên dùng miệng để thở, mũi ít được sử dụng nên qua nhiều năm chóp mũi trở nên nhỏ hơn, mũi tẹt, trán dô. Mặt dài, hàm trên vẩu, hàm dưới hẹp, không thể khép miệng,vẻ mặt kém lanh lợi. 

Trong trường hợp này, PGS.TS.BS Nguyễn Thị Quỳnh Hương lưu ý: “Các dấu hiệu của viêm V.A có thể không xuất hiện đầy đủ khi trẻ mắc bệnh và rất dễ nhầm lẫn với các bệnh viêm đường hô hấp trên khác, vì vậy bố mẹ nên cho con tới các trung tâm y tế uy tín khi trẻ có các biểu hiện bất thường. Không nên tự ý điều trị bệnh ở nhà khi chỉ dựa vào các thông tin không xác thực.” 

Viêm VA có thể để lại những biến chứng nào nếu không điều trị triệt để?

Viêm V.A thường không nguy hiểm đến tính mạng của trẻ nhưng bệnh thường xuyên tái phát. Đối với những trẻ bị viêm mãn tính, bệnh có thể khiến trẻ chậm phát triển thể chất và tinh thần, trẻ gầy gò, chậm chạp, kém hoạt bát và ảnh hưởng tới sức khỏe, dẫn tới bệnh lý dưới đây: 

• Biến chứng ở tai là nhóm biến chứng thường gặp nhất như viêm tai giữa, viêm tai ứ mủ, viêm xương chũm cấp do dịch viêm ở mũi trẻ lan vào tai thông qua lỗ vòi tai. Các bệnh về tai do biến chứng của viêm VA như viêm tai thanh dịch thường tiến triển âm thầm, trẻ có thể không thấy đau đớn nhưng lại khiến sức nghe của trẻ giảm, ảnh hưởng không nhỏ đến khả năng phát triển ngôn ngữ, học tập ở trẻ. 
• Biến chứng ở mũi xoang: gây viêm mũi xoang, nếu không được điều trị đúng cách cũng có thể dẫn đến một vài biến chứng nguy hiểm hơn như viêm tấy tổ chức hốc mắt.
• Gây viêm thanh quản, khí quản, phế quản, viêm phổi trẻ thường phải nhập viện điều trị.
• Gây ngủ ngáy và các cơn ngưng thở khi ngủ thường phối hợp với viêm amidan quá phát. Nếu trẻ ngủ ngáy và có nhiều cơn ngừng thở, bệnh kéo dài có thể dẫn đến suy tim, vô cùng nguy hiểm. 

Cách chăm sóc trẻ bị viêm VA đúng cách

Khi thấy trẻ xuất hiện những dấu hiệu nghi vấn, tốt nhất cha mẹ nên đưa bé đi khám tại những cơ sở y tế uy tín để được bác sĩ chuyên khoa Tai – Mũi – Họng trực tiếp thăm khám và điều trị. Bên cạnh việc phối hợp điều trị với bác sĩ, cha mẹ cũng nên chăm sóc trẻ đúng cách và để ý hơn tới chế độ dinh dưỡng của trẻ nhằm bổ sung đầy đủ những dưỡng chất cần thiết để củng cố hệ miễn dịch và tăng cường sức khỏe cho trẻ. 

• Vệ sinh họng, miệng cho trẻ sạch sẽ bằng nước muối sinh lý. 
• Giữ gìn không gian sống và vui chơi của trẻ luôn sạch sẽ.
• Cho trẻ ăn nhiều trái cây và rau xanh bổ sung các loại vitamin như vitamin C, E, A, có tác dụng làm giảm tình trạng viêm, khó thở của trẻ. Các loại hoa quả, rau xanh giàu chất chống oxi hóa, đặc biệt tốt là dâu tây, các loại quả mọng, bông cải xanh, rau bina và cà rốt.
• Trẻ bị viêm VA thường đi kèm với sốt, vì vậy trẻ dễ bị mất nước hơn so với những người bình thường, do đó cha mẹ nên cho trẻ uống nhiều nước, đặc biệt là nước trái cây sẽ giúp giảm tình trạng viêm, tình trạng khô họng.
• Sau cùng, cha mẹ nên cho bé tái khám định kỳ theo chỉ định và tuân thủ nghiêm ngặt liệu trình của bác sĩ từ đó điều chỉnh chế độ chăm sóc và dinh dưỡng hợp lý, tránh viêm VA tái phát gây nhiều biến chứng không mong muốn.

Làm thế nào để điều trị viêm VA dứt điểm?

Để lựa chọn phương pháp điều trị bệnh, các bác sĩ thường sẽ dựa vào các giai đoạn của bệnh cũng như tính chất của bệnh sau khi chẩn đoán. Việc chẩn đoán bằng nội soi tai mũi họng qua đường miệng và đường mũi là phương tiện chẩn đoán viêm VA tốt nhất hiện nay để có thể nhìn thấy VA, đánh giá được kích thước của VA theo phân độ quá phát và tình trạng viêm của VA”, PGS.TS.BS Nguyễn Thị Quỳnh Hương chia sẻ.

Các cấp độ của viêm VA

• Đối với viêm VA cấp tính, trẻ sẽ được điều trị nội khoa, phối hợp uống các loại thuốc kháng sinh, kháng viêm. Việc cho trẻ sử dụng thuốc cần được tuân thủ tuyệt đối theo chỉ định của bác sĩ, tuyệt đối không sử dụng lại đơn thuốc cũ hay là mua thuốc bừa bãi tránh bệnh trở nên nghiêm trọng. 
• Đối với viêm VA mãn tính, tùy vào mức độ, bác sĩ sẽ chỉ định nạo VA cho trẻ. Theo PGS.TS.BS Nguyễn Thị Quỳnh Hương, trẻ sẽ được chỉ định nếu nằm trong các trường hợp sau: 

• VA bị nhiễm trùng tái phát nhiều lần (trên 5 lần/năm), kéo dài, đã đi kèm biến chứng khác; những lần này phải do sự chẩn đoán chính xác từ bác sĩ. 
• VA quá phát, phình quá to gây nghẹt mũi kéo dài, không đỡ khi điều trị nội khoa, dùng thuốc, có chứng ngưng thở khi ngủ ở bé, khó nuốt và khó nói. Với trường hợp này, khi bác sĩ tiến hành nội soi sẽ cho kết quả viêm VA ở cấp độ 3 và 4. 

“Nhiều phụ huynh cho rằng sau khi nạo VA, sức đề kháng của trẻ sẽ kém đi do phá bỏ mất một phần hàng rào miễn dịch. Thực chất khi đã bị viêm mãn tính ở mức độ nặng, VA sẽ mất đi chức năng vốn có của mình và trở thành ‘ngôi nhà’ của vi khuẩn. Trong những trường hợp này, việc tiến hành nạo VA là cần thiết, đây mới là cách làm đúng để bảo vệ trẻ khỏi ổ vi khuẩn. 

Tuy nhiên, để tránh lạm dụng phẫu thuật, chỉ định nạo VA cần được thực hiện đúng quy trình dựa trên kết quả thăm khám lâm sàng và nội soi, bởi các bác sĩ chuyên khoa tai mũi họng. Hiện nay, đã có những phương pháp phẫu thuật hiện đại, có thể áp dụng cho trẻ trên 1 tuổi mà hoàn toàn không gây biến chứng cho trẻ” – BSCKII Phạm Thanh Xuân nhấn mạnh. 

BVĐK Tâm Anh, Hà Nội đang áp dụng công nghệ Plasma hiện đại nhất để phẫu thuật cắt AMIDAN cho trẻ. Đây là kỹ thuật tiên tiến, an toàn, hiệu quả, nhanh chóng nhất hiện nay, được giới chuyên môn ưu tiên áp dụng vì 5 lý do:

• Thời gian phẫu thuật nhanh chóng;
• Dao Plasma có khả năng cắt, đốt và cầm máu đồng thời ngay trong khi mổ, giảm thiểu tối đa nguy cơ chảy máu;
• Hạn chế tổn thương các mô xung quanh nhờ sóng năng lượng phá hủy các mô bị viêm với nhiệt độ phù hợp, không gây bỏng;
• Không biến chứng;
• Ít đau đớn, trẻ có thể ra viện trong vòng 24 giờ sau mổ, hồi phục sức khỏe nhanh chóng.

Để điều trị triệt để viêm VA, các bậc cha mẹ đừng quên lựa chọn những địa chỉ y tế chuyên khoa chất lượng và uy tín để thăm khám cho trẻ để trẻ được điều trị đúng, từ đó hạn chế tối đa nguy cơ biến chứng có thể xảy ra.