Viêm tụy mạn là tổn thương tụy kéo dài, ảnh hưởng nghiêm trọng tới chất lượng cuộc sống của người bệnh. Chẩn đoán bệnh sớm sẽ giúp điều trị hiệu quả và ngăn ngừa những biến chứng nguy hiểm.
Viêm tụy mạn tính là bệnh lý do viêm kéo dài dẫn đến sự xơ hóa từ từ của nhu mô tụy. Các tuyến tụy không còn khả năng tạo enzyme tiêu hóa. Tình trạng này dẫn tới sự mất khả năng tiêu hóa và hấp thụ chất béo (gọi là suy tụy ngoại tiết). Đông thời xơ hóa lâu ngày của nhu mô tụy dẫn tới suy giảm sản xuất hormone insulin (suy tụy nội tiết). Khi đó, người bệnh sẽ bị suy giảm hoặc mất chức năng tụy.
Người bệnh bị đau ở vùng trên rốn lan sang phải, sang trái và lan ra sau lưng. Cơn đau xuất hiện không thường xuyên, kéo dài vài ngày hoặc lâu hơn. Sau đó, triệu chứng biến mất khá lâu, thậm chí có khi tới vài tháng. Cơn đau bụng do viêm tụy mạn thường xuất hiện sau bữa ăn nhiều mỡ và uống nhiều rượu.
Lúc đầu, cơn đau chỉ âm ỉ, tức bụng và nóng rát tại vùng trên rốn, sau đó tiến triển thành đau quặn. Đau tăng dữ dội, có nhiều cơn đau nối tiếp nhau. Triệu chứng đau có thể kéo dài trong nhiều giờ. Thông thường, người bệnh phải ngồi gập người xuống để làm chùng cơ bụng, giúp đỡ đau.(1)
Vì bị đau nhiều và đau liên quan đến ăn uống đặc biệt là thức ăn nhiều chất béo, người bệnh có xu hướng ngại bổ sung thức ăn. Thêm vào đó, vì tụy không còn bài tiết được men tiêu hóa, làm hạn chế việc hấp thu dưỡng chất. Tình trạng này kéo dài sẽ khiến người bệnh bị sút cân, ngay cả khi vẫn ăn ngon miệng với chế độ ăn vẫn bình thường.
Phân của người viêm tụy mạn thường có chất nhầy mỡ, màu phân nhạt, mùi khó chịu và lỏng khó thải ra hết, phân dễ bám dính vào thành bồn cầu. Nguyên nhân gây tiêu phân mỡ là do thiếu men tụy để tiêu hóa chất béo.
Người bệnh viêm tụy mạn thường bị vàng da do tổ chức tụy bị xơ hóa bóp nghẹt phần ống mật chủ đi qua đầu tụy. Lúc đầu có thể chỉ có giãn ống mật chủ mà chưa có vàng da, sau tắc nhiều có thể gây vàng tại phần lòng trắng của mắt, vàng da, nước tiểu sẫm màu như nước chè đặc.
Những triệu chứng rối loạn tiêu hóa như buồn nôn, nôn xuất hiện khi có cơn đau, ngoài ra ít thấy rõ. Người bệnh khi khám lâm sàng ngoài cơn đau, ít khi phát hiện các dấu hiệu gì đặc hiệu.
Những nguyên nhân dẫn đến viêm tụy mạn gồm:
10% viêm tụy cấp sau này chuyển thành viêm tụy mạn tính.
Do đột biến gen, như đột biến gen PRSS1 gây viêm tụy mạn di truyền. Những đột biến gen khác gây đặc biệt là khi thiếu hụt α1 antitrypsin trong bệnh xơ hóa tụy dạng nang.
Cơ thể người bệnh sinh ra kháng thể tự chống lại tế bào tụy của mình.
Một số trường hợp khác mắc viêm tụy mạn không rõ căn nguyên hay viêm tụy mạn tự phát, là do sử dụng thuốc, tiếp xúc một số hóa chất, tổn thương do tai nạn giao thông hay chấn thương ở bụng, các bệnh lý di truyền, một số thủ thuật ngoại khoa, bệnh lý nhiễm trùng.
Bệnh viêm tụy mạn không lây nhiễm. Thể viêm tuỵ này thường xuất hiện ở nam giới nhiều hơn nữ giới. Bệnh xảy ra ở lứa tuổi 30 tới 40.
Chẩn đoán sớm viêm tụy mạn giúp điều trị và ngăn ngừa những biến chứng nguy hiểm tới sức khỏe của người bệnh. Những phương pháp chẩn đoán viêm tụy mạn thường được chỉ định gồm:(2)
Người bệnh có thể được chỉ định chụp X-quang, siêu âm hay CT scan, MRI. Qua đó, bác sĩ có thể đánh giá tình trạng cấu trúc tụy, ống tụy và những mô xung quanh để chẩn đoán viêm tụy mạn.
Vì là cơ quan nội tiết và ngoại tiết, tổn thương do viêm tụy mạn khó phục hồi như ban đầu. Chức năng tụy đã không còn được bảo đảm, ảnh hưởng xấu tới quá trình chuyển hóa chất trong cơ thể. Người bệnh không dùng được phân tử đường trong chuyển hóa tế bào, dẫn tới tình trạng tăng đường huyết. Ngoài ra, những dưỡng chất từ thức ăn cũng không được phân giải và hấp thụ. Người bệnh nhanh chóng bị sụt cân, suy kiệt cơ thể.
Bên cạnh đó, viêm tụy mạn cũng có thể gây ra những biến chứng thực thể như hình thành nang giả tụy có kích thước lớn và không tự thoái lui, bị rò dịch tụy nên gây ra báng bụng dịch tụy hay dễ hình thành huyết khối trong tĩnh mạch lách.
Viêm tụy mạn kéo dài cũng là yếu tố nguy cơ của ung thư tụy. Khi đó, thời gian sống của người bệnh còn khá ngắn dù phát hiện sớm và điều trị triệt căn tích cực ngay từ đầu.
Người bệnh cần thay đổi chế độ sinh hoạt: Tuyệt đối không dùng rượu, bia không hút thuốc lá, giảm đồ ăn nhiều chất béo và tinh bột đặc biệt khi có tăng mỡ máu. Triệu chứng tiêu phân mỡ sẽ được điều trị bằng những chế phẩm men tụy được chọn dựa theo hoạt độ lipase cao. Liều thường khoảng 25.000- 50.000 đơn vị lipase trong viên nang, được sử dụng trong bữa ăn. Sử dụng đồng thời thuốc ức chế bơm proton (omeprazol 20 – 60 mg/ngày) giúp giảm sự bất hoạt của lipase do axit, nhờ đó cải thiện triệu chứng đi tiêu phân mỡ.
Đau thứ phát do viêm tụy mạn tự phát có thể thuyên giảm trong một số trường hợp bằng cách sử dụng những enzym tụy hay thuốc giảm đau. Nếu có đi kèm đái tháo đường, người bệnh cần được điều trị theo cách thông thường bằng việc sử dụng insulin.(3)
Những phương pháp phẫu thuật trong điều trị viêm tụy mạn gồm:
Để tuyến tụy khỏe mạnh, người bệnh tập trung vào những loại thực phẩm giàu protein, chứa nhiều chất chống oxy hóa và ít chất béo động vật. Trong bữa ăn hàng ngày, người bệnh có thể bổ sung thịt nạc, các loại đậu và đậu lăng, súp và các loại sữa từ hạt. Lúc này, tuyến tụy của người bệnh không phải làm việc vất vả để xử lý thức ăn.
Ngoài ra, người bệnh viêm tụy mạn nên tránh bổ sung vào thực đơn mỗi ngày những thực phẩm như thịt đỏ, nội tạng, đồ chiên, mayonnaise, bơ thực vật, sữa nguyên kem, các món tráng miệng có đường và thức uống có đường.
Khoa Tiêu hóa (BVĐK Tâm Anh Hà Nội và Hồ Chí Minh) là những trung tâm y tế chuyên khoa Tiêu hóa uy tín, cung cấp dịch vụ thăm khám và điều trị cao cấp, hiệu quả cho các bệnh nhân mắc các vấn đề liên quan đến đường tiêu hóa từ nhẹ đến nặng. Hệ thống BVĐK Tâm Anh quy tụ đội ngũ bác sĩ Nội khoa – Ngoại khoa – Nội soi tiêu hóa chuyên môn cao, giàu kinh nghiệm, bên cạnh đó là sự hỗ trợ của hệ thống thiết bị y tế hiện đại, nhập khẩu từ nước ngoài, phục vụ tối đa nhu cầu thăm khám và điều trị của khách hàng.
Để đặt lịch thăm khám và điều trị các bệnh lý đường tiêu hóa với các chuyên gia bác sĩ về Tiêu hóa của Hệ thống Bệnh viện Đa khoa Tâm Anh, xin vui lòng liên hệ:
HỆ THỐNG BỆNH VIỆN ĐA KHOA TÂM ANH
Viêm tụy mạn là bệnh mạn tính nặng nề của đường tiêu hóa, ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe người bệnh. Vì đến nay, chức năng của tuyến tụy vẫn chưa thể tái lập hoàn toàn bằng nhân tạo được. Tuy nhiên, việc trang bị kiến thức để đề phòng bệnh lý này hoặc phát hiện và tích cực điều trị ngay từ đầu sẽ phần nào thuyên giảm được những tác động nặng nề do bệnh gây ra.