Nám nội tiết: Nguyên nhân, biểu hiện, chẩn đoán và phòng ngừa

Nám da (mảng màu nâu, xám nâu) thường xuất hiện trên má, cằm, sống mũi, trán, môi trên, gặp ở phụ nữ nhiều hơn nam giới (1). Có nhiều yếu tố gây nám da, trong đó nội tiết tố cũng ảnh hưởng đến quá trình hình thành nám. Vậy nám nội tiết là gì? Nguyên nhân, biểu hiện, cách chẩn đoán và phòng ngừa nám hiệu quả như thế nào? Bài viết dưới đây sẽ giải đáp cụ thể hơn về vấn đề này!

Nám nội tiết là gì?

Nám nội tiết (hay còn gọi là nám chân sâu) là sự rối loạn nội tiết dẫn đến sự mất cân bằng các hormone trong cơ thể, hình thành các nốt tăng sắc tố trên bề mặt da. Sự hình thành của nám liên quan chủ yếu đến estrogen (nội tiết tố nữ). Đây chính là hormone sinh dục có vai trò quan trọng trong cơ thể và có khả năng ức chế sự sản sinh hormone MSH (hormone gây kích thích tăng sản xuất melanin dưới da).

Nếu estrogen trong cơ thể giảm, không ức chế được hormone MSH, khi đó lượng tế bào hắc sắc tố melanin sản xuất không kiểm soát được sẽ đẩy lên trên bề mặt da hình thành nám.

Estrogen vốn tổng hợp của 3 chất: estron, estradiol, estriol. Estrogen có vai trò quan trọng với nữ giúp cơ thể điều hoà hệ sinh dục, tóc, da… Estrogen ở nữ tạo ra chậm hơn khi bước vào độ tuổi lão hóa, gây mất cân bằng nội tiết tố làm tăng sinh melanin dẫn đến tình trạng nám nội tiết.

Nám nội tiết có các vùng sắc tố xuất hiện tập trung lại thành từng nốt tròn trên bề mặt da, có chân ăn sâu vào trong các lớp cấu trúc da (thường gặp ở màng đáy của lớp thượng bì, đôi khi ăn sâu xuống trung bì).

Ai dễ bị nám da?

• Các loại da sẫm màu dễ nám hơn so với các loại da sáng, phổ biến ở các loại da nâu sáng.
• Nữ có khả năng bị nám gấp 9 lần nam, ít gặp trước tuổi dậy thì nhưng phổ biến trong độ tuổi sinh sản.
• Nám da có thể xuất hiện khoảng 15% – 50% ở người mang thai.
• Người bị rối loạn nội tiết tố.

Nguyên nhân gây nám nội tiết

Có nhiều nguyên nhân gây nám nội tiết, bao gồm:

• Trong giai đoạn mang thai, nồng độ estrogen ở nữ tăng nhanh để bảo vệ thai nhi. Sau khi sinh, estrogen trong cơ thể giảm đột ngột sẽ gây rối loạn nội tiết. 
• Các trường hợp rối loạn kinh nguyệt đôi khi cũng gây nám da.
• Dùng thuốc tránh thai có chứa progestin kích thích sự hình thành nám da. Người bệnh có thể xuất hiện nám ngay trong giai đoạn đang dùng thuốc hoặc sau 2 – 3 tháng dùng thuốc. Nếu có tác động của ánh nắng mặt trời, các mảng nám sẽ càng đậm, lan rộng hơn.
• Stress: tâm lý căng thẳng, áp lực trong thời gian dài ảnh hưởng đến hoạt động của não dẫn đến rối loạn sản xuất estrogen và một số hormone khác tạo gây hình thành nám. Căng thẳng còn làm tăng hoạt động của buồng trứng, tăng sự sản sinh nội tiết tố estrogen làm nám da. 

Biểu hiện nám nội tiết

Nám nội tiết có dạng các đốm nhỏ, màu vàng nhạt hoặc đậm màu hơn vùng lân cận. Các nốt nám có kích thước không đều, xen lẫn với nhau, nếu không điều trị sớm sẽ phát triển lan nhanh sang các vùng da khác. Nám do nội tiết thường xuất hiện ở: 2 bên gò má, thái dương, trán, mũi, cánh mũi. 

Tùy vào tình trạng rối loạn nội tiết bên trong cơ thể mà mức độ nám biểu hiện trên bề mặt da khác nhau. Ngoài ra, nám nội tiết còn có một số biểu hiện khác như:

• Chu kỳ kinh nguyệt thay đổi, không đều hoặc ít dần theo thời gian.
• Buồng trứng, cổ tử cung, âm đạo nhỏ dần, các tuyến ít tiết ra chất nhầy, có cảm giác đau rát khi quan hệ tình dục.
• Có các dấu hiệu rối loạn thần kinh như: lo lắng, buồn bực, khó chịu, tim đập nhanh, tính thay đổi thất thường…
• Da bắt đầu lão hóa: mất độ đàn hồi, đen sạm, nhăn da…

Cách chẩn đoán nám da do nội tiết tố

Khi xuất hiện nám trên da, người bệnh nên đến gặp bác sĩ nội tiết để được hướng dẫn cách cân bằng nội tiết nhờ chế độ ăn uống, sử dụng thuốc hợp lý và kết hợp với bác sĩ da liễu, bác sĩ nội tiết đái tháo đường để khám, quan sát kỹ tình trạng da, tìm nguyên nhân gây nám để chẩn đoán nám da do nội tiết tố hay nám do nắng. 

Bác sĩ sẽ sử dụng thêm thiết bị soi da hoặc máy soi da có tích hợp phần mềm phân tích da để xác định được mức độ sâu của nám. Nếu trường hợp khó phân biệt với các bệnh về da khác, bác sĩ sẽ làm thêm một số xét nghiệm chuyên sâu để xác định nguyên nhân gây nám để có phương pháp điều trị phù hợp. 

Phân biệt nám da nội tiết và nám nắng

Nám da nội tiết và nám nắng có nhiều điều khác nhau. Người bệnh cần tìm ra nguyên nhân gây nám da để có phương pháp điều trị thích hợp, tránh ảnh hưởng đến sức khỏe. Cách phân biệt nám da nội tiết, nám nắng bao gồm:

1. Nám nội tiết

Nám nội tiết hình thành do rối loạn nội tiết tố làm mất cân bằng hormone trong cơ thể, kích thích sản xuất nhiều hắc sắc tố melanin, tạo ra các nốt tăng sắc tố trên bề mặt da. Ngoài ra, khi sử dụng một số loại thuốc cũng gây tác dụng phụ làm rối loạn nội tiết tố hình thành nám.

Ngoài ra, các yếu tố sau cũng sẽ góp phần cho nám nội tiết xuất hiện: stress kéo dài sẽ ảnh hưởng đến hoạt động của buồng trứng làm nội tiết tố thay đổi, dùng thuốc tránh thai chứa progestins, thay đổi nội tiết tố khi mang thai hoặc sau sinh, mãn kinh, kinh nguyệt không đều.

Nám do nội tiết sẽ giảm khi tình trạng nội tiết được cân bằng về mức bình thường (ví dụ như nám nội tiết do thai kỳ, khi sinh em bé xong, nội tiết sẽ trở về trạng thái bình thường thì nám sẽ giảm từ từ).

2. Nám nắng (nám thông thường)

Nám nắng thường xảy ra do tác động của các yếu tố bên ngoài như: 

• Môi trường: tiếp xúc với ánh sáng mặt trời, ánh sáng xanh với bức xạ nhiệt từ thiết bị điện tử, môi trường ô nhiễm: khói xe, bụi bẩn, hóa chất… 
• Dùng mỹ phẩm chất lượng kém, không rõ nguồn gốc, chứa corticoid làm mỏng da, khi tiếp xúc với bức xạ mặt trời, bức xạ điện tử sẽ nám da.
• Ngoài ra, do chế độ ăn uống, thời gian nghỉ ngơi, thói quen sinh hoạt, cách chăm sóc da… cũng là một trong những nguyên nhân gây nám da.

Phương pháp điều trị nám mảng nội tiết

Nám nội tiết do thay đổi từ trong cơ thể nên cần điều trị từ bên trong để giúp cơ thể cân bằng nội tiết, dùng các biện pháp hỗ trợ điều trị triệu chứng trên da. Người bệnh cần đến gặp bác sĩ nội tiết để được hướng dẫn cách cân bằng nội tiết nhờ chế độ ăn uống, sử dụng thuốc hợp lý. Bên cạnh đó, người bệnh cần kết hợp với bác sĩ da liễu để được hướng dẫn điều trị triệu chứng nám mảng nội tiết trên da. Trong quá trình điều trị, người bệnh nên cho bác sĩ biết thông tin về các thuốc đang sử dụng để tránh tương tác thuốc gây ảnh hưởng đến sức khỏe.

Có nhiều phương pháp điều trị nám nội tiết, bác sĩ sẽ chỉ định phương pháp điều trị thích hợp tùy vào tình trạng da của người bệnh. Dưới đây là một số phương pháp trị nám nội tiết như:

• Bổ sung estrogen: sử dụng các sản phẩm giàu estrogen tự nhiên từ thực vật (đặc biệt là đậu nành hoặc các chế phẩm từ đậu nành…). Không nên sử dụng các loại estrogen tổng hợp vì có nguy cơ gây tác dụng phụ nguy hiểm như ung thư vú.
• Bổ sung omega – 3: các chất béo lành mạnh từ dầu dừa, bơ, cá hồi, hạt lanh, hạt chia, hạt óc chó, cà rốt, khoai tây… giàu omega-3 nên bổ sung vào thực đơn ăn uống để cải thiện nám. 
• Không sử dụng chất béo từ dầu thực vật như: dầu hướng dương, bắp, đậu tương, đậu phộng.
• Không sử dụng chất kích thích: cà phê, trà, rượu, bia…
• Ngủ đủ giấc, tránh căng thẳng.
• Sử dụng kem chống nắng mỗi ngày, ngay cả khi không đi ra ngoài trời. Kem chống nắng nên chọn sản phẩm có chỉ số SPF 30+ trở lên.

Bên cạnh đó, người bệnh còn có thể kết hợp một số thuốc trị nám da bên ngoài như:

• Hydroquinone: tùy tình trạng nám, bác sĩ sẽ chỉ định cho người bệnh sử dụng nồng độ hydroquinone 2% (dung nạp tốt ít nguy cơ kích ứng da nhưng hiệu quả chậm) hoặc nồng độ 3 – 5% (hiệu quả cao nhưng cũng có nguy cơ xảy ra tác dụng phụ nên cần có sự theo dõi của bác sĩ). Thời gian sử dụng thuốc ở mỗi bệnh nhân khác nhau, thường thuốc sẽ có hiệu quả sau khi sử dụng từ 5 – 7 tuần. Quá trình sử dụng có thể kéo dài từ 3 – 12 tháng. Khi dùng thuốc nếu gặp các vấn đề như: viêm da tiếp xúc kích ứng, tăng sắc tố sau viêm… người bệnh nên ngừng thuốc, thông báo với bác sĩ để được hướng dẫn khắc phục. 
• Ascorbic Acid (vitamin C): có tác dụng chống nám, chống lão hoá mạnh.
• Tranexamic: có dạng thuốc bôi hoặc tiêm, có tác dụng làm mờ nám do ức chế tổng hợp melanin.
• Arbutin: thuốc bôi, có tác dụng ức chế hoạt động của tế bào hắc tố, làm giảm sự tạo melanin từ tế bào hắc tố.
• Một số thuốc có kết hợp corticoid như: corticosteroid, hydroquinine có tác dụng nhanh nhưng cần được bác sĩ giám sát khi dùng. Thuốc không được dùng trong thời gian dài.
• Điều trị nám nội tiết bằng laser là phương pháp kết hợp với các sản phẩm chăm sóc da để ức chế sản sinh tế bào melanin, kích thích phát triển tế bào khỏe mạnh, giúp da căng sáng.
• Khi trị nám, người bệnh nên hạn chế áp dụng peel da.

Làm thế nào để phòng ngừa bị nám da nội tiết

Sau 30 tuổi, nội tiết tố ở nữ sẽ bắt đầu giảm dần, ít sản sinh hơn. Vì vậy, hãy sống lạc quan, thoải mái, bảo vệ làn da, tăng cường tập thể dục để làm chậm lại tốc độ lão hoá, duy trì sắc đẹp. 

Điều trị nám nội tiết là quá trình lâu dài để tác động cả bên trong, bên ngoài nên cần ngừa nám nội tiết để bảo vệ sức khỏe tốt hơn. Các phương pháp để phòng ngừa bị nám da nội tiết tố, bao gồm:

Hạn chế stress: nếu căng thẳng kéo dài sẽ làm tăng estrogen làm rối loạn nội tiết tố trong cơ thể nên cần giữ tinh thần thoải mái, nghỉ ngơi, thư giãn hợp lý, tập thể dục thường xuyên để tăng cường sức đề kháng tốt hơn. 

Bổ sung đầy đủ dưỡng chất: ăn đa dạng các loại thực phẩm, nhất là các thực phẩm giúp cân bằng hormone estrogen như: đậu nành, các sản phẩm từ đậu nành.

Dùng kem chống nắng đều đặn hàng ngày kể cả khi không phải đi ngoài trời nắng.

Hạn chế sử dụng chất kích thích caffeine (trà, cà phê, ca cao…): tuy caffeine giúp tập trung, tỉnh táo nhưng gây rối loạn nhịp tim và quá trình tiêu hóa, ảnh hưởng đến sự cân bằng nội tiết tố. 

Chất lượng giấc ngủ: ngủ đủ giấc, ngủ sâu giúp ổn định sự cân bằng hormone, tái tạo nguồn năng lượng mới, giúp phục hồi cơ thể sau một ngày làm việc.

Hiện BVĐK Tâm Anh TP.HCM có chuyên khoa Nội tiết – Đái tháo đường cùng các chuyên gia đầu ngành của khoa Da liễu – Thẩm mỹ Da, với thiết bị máy móc hiện đại, nhập khẩu chính hãng từ các nước tiên tiến, giúp tư vấn sức khỏe, điều trị hiệu quả các bệnh về da do thay đổi nội tiết tố như: nám, mụn, tàn nhang, rụng tóc…

Nám nội tiết là một trong những bệnh về da do sự thay đổi nội tiết tố từ bên trong cơ thể. Việc điều trị nám nội tiết cần kết hợp nhiều phương pháp điều trị khác nhau tùy vào tình trạng bệnh. Do đó, người bệnh nên đến bác sĩ da liễu – thẩm mỹ da để được khám, chỉ định liệu pháp điều trị thích hợp khi nám xuất hiện, tránh nám mảng nội tiết lan rộng trên da.