Viêm đường hô hấp ở trẻ em: Nguyên nhân và triệu chứng bệnh

Trong những năm gần đây, tổng số ca mắc viêm đường hô hấp ở trẻ em không ngừng tăng, đặc biệt là khi thời tiết chuyển mùa, oi bức. Bệnh không chỉ có thể gây ra những ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe và sự phát triển của trẻ mà còn có nguy cơ khiến trẻ tử vong nếu không được phát hiện và điều trị đúng cách. 

Viêm đường hô hấp ở trẻ em là gì?

Viêm đường hô hấp ở trẻ em là tình trạng một hoặc nhiều bộ phận trong hệ thống đường hô hấp gồm các bộ phận cấu tạo thành xoang, đường mũi, hầu họng, thanh quản. Bình thường, không khí từ bên ngoài cơ thể sẽ được hít vào từ mũi, làm ẩm, sưởi ấm, lọc và đưa đến phổi. Sau đó, không khí sẽ được lọc lại và thực hiện quá trình trao đổi khí. Tuy nhiên, khi trẻ bị viêm đường hô hấp, tình trạng viêm nhiễm ở một hoặc một số cơ quan gây cản trở quá trình hô hấp và có thể gây ảnh hưởng đến nhiều cơ quan khác. Một số bệnh viêm đường hô hấp thường gặp ở trẻ gồm nhiễm trùng mũi, viêm xoang, viêm họng, viêm phổi, viêm phế quản… (1)

Theo thống kê của Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), hằng năm trên thế giới có hơn 4 triệu ca tử vong do các bệnh viêm đường hô hấp ở trẻ, chủ yếu là do viêm phổi gây ra. Trẻ dưới 5 tuổi là đối tượng có nguy cơ mắc bệnh cao, có khả năng tái nhiễm 4-6 lần/năm.

Các loại bệnh viêm đường hô hấp ở trẻ em

Đường hô hấp được chia làm 2 nhóm, gồm đường hô hấp trên và đường hô hấp dưới, ngăn cách nhau ở Sụn nhẫn. Do đó, các loại bệnh viêm đường hô hấp ở trẻ em cũng được chia làm 2 nhóm chính:

1. Viêm đường hô hấp trên ở trẻ

Mũi, hầu họng, xoang và thanh quản là các cơ quan thuộc đường hô hấp trên. Chúng tiếp xúc trực tiếp với không khí nên dễ bị tác động từ môi trường như bụi, vi khuẩn, virus, nấm mốc, khí lạnh… Các triệu chứng của bệnh viêm đường hô hấp trên thường liên quan đến mũi và họng với các bệnh thường gặp ở trẻ là cảm lạnh thông thường và cảm cúm.

2. Viêm đường hô hấp dưới ở trẻ

Khí quản, phế quản, tiểu phế quản và phổi là các cơ quan thuộc đường hô hấp dưới. Các cơ quan này nằm ở tuyến cuối của hệ thống hô hấp nên ít bị nhiễm trùng hơn so với các cơ quan thuộc đường hô hấp trên. Các triệu chứng của bệnh viêm đường hô hấp dưới thường liên quan đến các cơ quan như khí quản, đường thở và phổi với các bệnh lý gồm viêm thanh khí phế quản, viêm phổi và viêm tiểu phế quản ở trẻ.

Nguyên nhân gây viêm đường hô hấp ở trẻ nhỏ

Nguyên nhân phổ biến gây viêm đường hô hấp ở trẻ nhỏ là do virus, thường là các chủng virus lành tính). Một số chủng virus gây bệnh thường gặp gồm: virus hợp bào hô hấp (RSV), virus cúm, virus sởi, coronavirus, adenovirus, rhinovirus, enterovirus… Các chủng virus này lây lan từ người này sang người khác khi trẻ tiếp xúc trực tiếp với dịch tiết từ mũi hoặc các giọt bắn có chứa virus khi bệnh nhân hắt hơi, ho hay nói chuyện, sau đó, đưa tay tên mắt, mũi của mình, khiến víu có cơ hội xâm nhập vào cơ thể, gây nhiễm trùng. Vì vậy, viêm đường hô hấp ở trẻ rất dễ lây lan và phát tán nhân chóng ở những khu vực có nhiều trẻ em như trường học, khu vui chơi, nhà trẻ…

Bên cạnh các chủng virus trên, vi khuẩn cũng là một trong những nguyên nhân gây viêm đường hô hấp thường gặp ở trẻ. Các loại vi khuẩn gây bệnh thường gặp gồm Haemophilus Influenzae týp B (Hib), phế cầu khuẩn (Streptococcus Pneumoniae), liên cầu khuẩn, tụ cầu, vi khuẩn Chlamydia Trachomatis, vi khuẩn Klebsiella Pneumoniae…

Ngoài ra, một số yếu tố làm tăng nguy cơ khiến trẻ mắc bệnh viêm đường hô hấp gồm:

• Cơ địa dị ứng với thời tiết
• Môi trường sống kém, nhiều bụi bẩn
• Thường xuyên tiếp xúc với các hóa chất, khói thuốc lá
• Trẻ có hệ miễn dịch suy yếu

Triệu chứng viêm hô hấp ở trẻ

Bệnh viêm đường hô hấp ở trẻ em có thời gian ủ bệnh ngắn, các triệu chứng thường xuất hiện ồ ạt. Vì vậy, sau khi tác nhân gây bệnh xâm nhập vào các tế bào của đường hô hấp, chúng sẽ nhanh chóng gây viêm, nhiễm trùng ở các cơ quan này với các triệu chứng gồm:

• Hắt hơi nhiều
• Nghẹt mũi, sổ mũi
• Ngứa họng, đau rát họng
• Ho, ho khan, ho có đờm
• Sốt cao (thường xuất hiện ở trẻ nhỏ và khi trẻ bị cảm cúm)
• Chán ăn
• Mệt mỏi, khó chịu
• Nhức đầu
• Đau nhức cơ (thường xảy ra khi trẻ bị cảm cúm)
• Trở nên cáu kỉnh, quấy khóc bất thường (thường gặp ở trẻ sơ sinh và trẻ nhỏ)
• Buồn nôn, nôn
• Tiêu chảy
• Khó thở (thường chỉ xuất hiện khi bệnh trở nặng)…

Cách chẩn đoán bệnh viêm đường hô hấp ở bé

Bệnh viêm đường hô hấp thường được chẩn đoán qua thăm khám lâm sàng và dựa vào các triệu chứng điển hình của bệnh. Tuy nhiên, nếu trẻ bị nghi ngờ bị tắc nghẽn trong phổi hoặc có các dấu hiệu nguy hiểm như khó thở, thở khò khè, bác sĩ có thể yêu cầu trẻ thực hiện thêm một số thủ thuật y khoa như:

• Chụp X-quang
• Xét nghiệm máu
• Xét nghiệm dịch tiết đường hô hấp

Điều trị trẻ bị viêm đường hô hấp

Phần lớn trẻ bị viêm đường hô hấp sẽ tự khỏi sau khoảng 5-6 ngày hoặc một tuần nếu được nghỉ ngơi và chăm sóc đúng cách. Ngoài ra, dựa vào tình trạng sức khỏe và nguyên nhân gây bệnh, bác sĩ có thể chỉ định dùng một số loại thuốc để hỗ trợ điều trị cho trẻ

Thuốc kháng sinh thường không được dùng cho trẻ bị viêm đường hô hấp do virus. Các loại thuốc có tác dụng hạ sốt, giảm đau như acetaminophen, thuốc chống viêm không steroid (NSAID) hay ibuprofen chỉ nên sử dụng theo đúng liều lượng bác sĩ chỉ định. Trong một số trường hợp, thuốc kháng virus cúm có thể được sử dụng nhằm rút ngắn thời gian sốt, giúp trẻ hồi phục sức khỏe nhanh hơn.

Phòng ngừa viêm đường hô hấp ở trẻ em

Giữ vệ sinh cá nhân và môi trường sống sạch sẽ là cách tốt nhất để phòng ngừa viêm đường hô hấp ở trẻ em. Dưới đây là một số các phòng ngừa bệnh cho trẻ mà các bậc phụ huynh nên thực hiện:

• Nuôi con bằng sữa mẹ ít nhất 6 tháng đầu sau sinh để hỗ trợ sức đề kháng và hệ miễn dịch cho trẻ.
• Cho trẻ uống nước ấm vào mỗi buổi sáng, sang khi trẻ thức dậy.
• Tập cho trẻ thói quen thường xuyên rửa tay với xà phòng khử khuẩn.
• Hạn chế cho trẻ tiếp xúc với những người có triệu chứng hoặc nghi ngờ viêm đường hô hấp.
• Đeo khẩu trang y tế đúng cách khi đến những nơi đông người hay môi trường có nhiều bụi bẩn, ẩm mốc.
• Cho trẻ tiêm phòng vacxin đầy đủ và đúng lịch.
• Hạn chế cho trẻ ra ngoài trời khi thời tiết chuyển mùa, quá lạnh hoặc quá nóng.
• Không cho quạt quay thẳng vào trẻ khi trẻ đang chơi, ngủ hay học tập.
• Thực hiện chế độ dinh dưỡng lành mạnh, khoa học.
• Thường xuyên tập luyện thể dục thể thao để tăng sức đề kháng…

Biến chứng viêm đường hô hấp ở trẻ

Phần lớn các trường hợp viêm đường hô hấp ở trẻ em có thể được chữa khỏi hoàn toàn nếu được chăm sóc và điều trị đúng cách. Tuy nhiên, trong một số trường hợp, bệnh có chuyển biến xấu, gây nhiều biến chứng nguy hiểm, đe dọa tính mạng của trẻ như viêm tai giữa và viêm phổi. Hai biến chứng này có thể được gây ra bởi chính virus gây viêm đường hô hấp hoặc có thể do vi trùng xâm nhập gây viêm, nhiễm trùng.

Theo thống kê của Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), nguy cơ viêm đường hô hấp ở trẻ chuyển biến thành viêm phổi khoảng 20-25%. Vì vậy, khi trẻ có dấu hiệu mắc bệnh, bố mẹ không nên lơ là, chủ quan, hãy đưa trẻ đến gặp bác sĩ để được hướng dẫn điều trị đúng cách.

Cách chăm sóc trẻ nhỏ bị viêm đường hô hấp

Trong trường hợp trẻ bị viêm đường hô hấp ở mức độ nhẹ, bố mẹ có thể chăm sóc và điều trị tại nhà theo các cách sau:

• Đối với các triệu chứng ho, sổ mũi, nghẹt mũi: Đường thở của trẻ có thể bị thu hẹp đáng kể do viêm nhiễm, dịch nhầy tích tự nhiều gây khó chịu trong mũi và họng. Điều này khiến trẻ gặp khó khăn khi thở, thở khò khè. Vì vậy bố mẹ nên thường xuyên lau mũi, hút mũi và nhỏ mũi cho trẻ để làm thông thoáng đường thở. Đối với trẻ nhỏ, bố mẹ nên nhỏ mũi bằng dung dịch nước muối sinh lý trước rồi dùng dụng cụ hút mũi, hút sạch dịch nhầy ra khỏi mũi trẻ. Đối với trẻ lớn hơn, sau khi nhỏ nước muối sinh lý vào mũi, bố mẹ có thể hướng dẫn trẻ hỉ mũi ra.
• Đối với trẻ có triệu chứng ho khan: Để giúp trẻ cảm thấy dễ chịu, giảm ho, bố mẹ có thể tham khảo ý kiến của bác sĩ về các cách trị ho từ thảo dược phù hợp với tình trạng của bé.
• Trẻ bị sốt: Khi trẻ bắt đầu phát sốt, bố mẹ nên cho trẻ uống thuốc hạ sốt theo liều lượng phù hợp tránh để sốt cao kéo dài. Tuy nhiên, sốt cao khiến trẻ bị mất nhiều nước và điện giải, bố mẹ nên cho trẻ uống nhiều nước hơn bình thường, tránh để cơ thể mất nước. Đối với trẻ đang được nuôi dưỡng bằng sữa mẹ, mẹ nên cho bé bú nhiều hơn và chia thành nhiều cữ nhỏ trong ngày để hỗ trợ bé tiêu hóa, giảm nôn trớ. Đối với trẻ lớn hơn, mẹ cần đảm bảo chế độ dinh dưỡng đủ chất cho trẻ nhằm giúp trẻ tăng sức đề kháng, chống lại bệnh tật.

Tuy nhiên, trong quá trình chăm sóc và điều trị tại nhà, bố mẹ cần đưa trẻ đến bệnh viện càng sớm càng tốt nếu trẻ xuất hiện các dấu hiệu sau:

• Các triệu chứng của viêm đường hô hấp ở trẻ không có dấu hiệu cải thiện
• Khó thở, thở nhanh, thở co rút lồng ngực
• Sốt cao co giật
• Trẻ bỏ bú, bỏ ăn
• Xuất hiện các dấu hiệu mất nước nghiêm trọng
• Da tím tái
• Ho khan kéo dài
• Nôn ói nhiều
• Tiêu chảy nghiêm trọng…

Để biết thêm thông tin về cách chăm sóc và những vấn đề sức khỏe, bạn có thể liên hệ khoa Nhi, bệnh viện đa khoa Tâm Anh theo địa chỉ:

Các triệu chứng của bệnh viêm đường hô hấp ở trẻ em thường xuất hiện ở mức độ nhẹ và có thể chuyển biến nhanh chóng, gây ra các biến chứng nguy hiểm nếu không được chăm sóc và điều trị đúng cách. Vì vậy, bố mẹ cần chủ động thực hiện tốt các phương pháp phòng ngừa viêm đường hô hấp cho trẻ. Đồng thời, bố mẹ nên đưa trẻ đến bệnh viện để được kiểm tra và hướng dẫn điều trị viêm đường hô hấp đúng cách ngay khi trẻ bắt đầu xuất hiện các triệu chứng của bệnh.