Tìm hiểu thông tin hữu ích về viêm ruột do bức xạ

Trong quá trình xạ trị ung thư, các tia bức xạ năng lượng cao đi qua cơ thể để đến khối u, chúng có thể vô tình gây tổn thương các mô khỏe mạnh lân cận. Viêm ruột do bức xạ là tình trạng niêm mạc ruột non và ruột già bị viêm nhiễm, tổn thương khi chúng nằm trong trường chiếu xạ. Tình trạng này thường xảy ra trong hoặc ngay sau quá trình điều trị, gây ảnh hưởng đến chất lượng sống của người bệnh.

Viêm ruột do xạ trị có phổ biến không?

Viêm ruột do xạ trị là tác dụng phụ khá phổ biến, đặc biệt ở những người bệnh ung thư vùng chậu và bụng (như ung thư trực tràng, tuyến tiền liệt, cổ tử cung, hoặc bàng quang) phải tiếp xúc với liều bức xạ cao. (1)

• Viêm ruột cấp tính: Thường xảy ra trong vòng 3 tháng đầu tiên kể từ khi bắt đầu xạ trị, tỷ lệ có thể lên đến 90% ở những người xạ trị vùng chậu với mức độ ảnh hưởng khác nhau. Tuy nhiên các triệu chứng thường nhẹ và có thể tự thuyên giảm sau khi kết thúc điều trị.
• Viêm ruột mạn tính: Xảy ra sau 3 tháng, thậm chí nhiều năm sau khi kết thúc xạ trị. Tỷ lệ thấp hơn so với viêm ruột cấp tính (khoảng 5% – 55%), nhưng các tổn thương thường nghiêm trọng hơn và có thể dẫn đến các biến chứng nặng nề như tắc ruột, rò ruột, hoặc xuất huyết tiêu hóa.

Cách nhận biết bạn bị viêm ruột do xạ trị

Các triệu chứng có thể xuất hiện đột ngột hoặc từ từ, tùy thuộc vào giai đoạn cấp tính hay mạn tính: (2)

• Viêm ruột cấp do xạ trị thường xuất hiện các triệu chứng như:
  • Tiêu chảy cấp, đi ngoài nhiều lần, phân lỏng.
  • Đau quặn bụng hoặc đau âm ỉ vùng bụng dưới.
  • Buồn nôn, nôn, chán ăn, đi ngoài ra máu hoặc chất nhầy.
• Viêm ruột mạn tính do xạ trị thường có các dấu hiệu:
  • Tiêu chảy kéo dài, táo bón xen kẽ, cảm giác mót rặn.
  • Đau bụng dai dẳng, đôi khi có dấu hiệu tắc ruột.
  • Hội chứng kém hấp thu, sụt cân, thiếu máu (do mất máu và kém hấp thu sắt/vitamin B12).

Nếu những dấu hiệu này kéo dài hoặc ngày càng nặng hơn, người bệnh nên đưa ngay đến bệnh viện để được hỗ trợ kịp thời.

Nguyên nhân dẫn đến tình trạng viêm ruột do bức xạ

Nguyên nhân trực tiếp của viêm ruột là do các tia bức xạ ion hóa gây ra tổn thương tế bào:

• Tổn thương tế bào niêm mạc: Các tế bào lót trong niêm mạc ruột (biểu mô ruột) là một trong những tế bào phân chia nhanh nhất trong cơ thể, khiến chúng cực kỳ nhạy cảm với bức xạ. Tia xạ làm hỏng DNA của các tế bào này, dẫn đến hoại tử tế bào.
• Viêm và loét: Sự chết đi và suy giảm khả năng tái tạo của tế bào niêm mạc ruột dẫn đến viêm, loét, và xơ hóa thành ruột, làm giảm khả năng hấp thu và vận chuyển thức ăn.
• Yếu tố nguy cơ: Người có tiền sử phẫu thuật bụng, xạ trị liều cao, thể tích ruột bị chiếu xạ lớn, hoặc kết hợp hóa trị cùng lúc với xạ trị sẽ có nguy cơ cao bị viêm ruột do bức xạ.

Viêm ruột sau xạ trị có chẩn đoán được không?

Tác dụng phụ này hoàn toàn có thể được chẩn đoán. Các bác sĩ thường kết hợp giữa việc khai thác tiền sử xạ trị và các phương pháp cận lâm sàng:

• Tiền sử và khám lâm sàng: Bác sĩ sẽ hỏi về các triệu chứng tiêu hóa, thời điểm xuất hiện so với quá trình xạ trị.
• Xét nghiệm máu: Giúp đánh giá mức độ thiếu máu (do mất máu hoặc kém hấp thu) và dấu hiệu viêm.
• Xét nghiệm phân: Loại trừ các nguyên nhân gây tiêu chảy khác như nhiễm trùng.
• Nội soi ruột: Nội soi đại tràng, ruột non (nội soi bóng kép hoặc nội soi viên nang) giúp bác sĩ quan sát trực tiếp mức độ tổn thương, xơ hóa và loét niêm mạc. Sinh thiết có thể được thực hiện để loại trừ ung thư tái phát.
• Chẩn đoán hình ảnh: Chụp CT scan hoặc MRI vùng bụng, chậu giúp đánh giá độ dày thành ruột, mức độ tắc ruột, hoặc các biến chứng như rò ruột.

Bị viêm ruột sau khi xạ trị nên làm gì?

Bị viêm ruột sau khi xạ trị nên:

• Thông báo ngay cho bác sĩ xạ trị để điều chỉnh kế hoạch điều trị.
• Tuân thủ chế độ ăn nhẹ, dễ tiêu hóa, tránh thực phẩm cay, nhiều dầu mỡ, rượu bia.
• Bổ sung nước và điện giải đầy đủ, có thể dùng sữa ít lactose, cháo, súp.
• Sử dụng thuốc theo hướng dẫn, gồm thuốc chống viêm, giảm co thắt ruột, hoặc men vi sinh giúp phục hồi hệ vi khuẩn đường ruột.

Làm gì để ngăn ngừa viêm ruột do bức xạ?

Công nghệ xạ trị hiện đại đã giúp giảm thiểu đáng kể nguy cơ bị viêm ruột do bức xạ:

• Sử dụng kỹ thuật xạ trị tiên tiến: Các kỹ thuật như Xạ trị điều biến cường độ (IMRT) và Xạ trị cung thể tích điều biến (VMAT) cho phép bác sĩ tạo ra hình ảnh 3D khối u và điều chỉnh liều bức xạ chính xác, giảm thiểu tối đa liều bức xạ đến ruột non và các cơ quan khỏe mạnh lân cận.
• Điều chỉnh liều lượng: Tối ưu hóa phác đồ và liều lượng xạ trị phù hợp với từng bệnh nhân.
• Can thiệp hỗ trợ: Bệnh nhân có thể được chỉ định dùng thuốc bảo vệ niêm mạc ruột hoặc áp dụng chế độ ăn uống chuyên biệt ngay từ trước và trong quá trình xạ trị.

Có thể thấy, viêm ruột do bức xạ là tác dụng phụ của xạ trị thường gặp nhưng có thể quản lý và điều trị hiệu quả nếu được phát hiện sớm. Người bệnh cần hiểu rõ các dấu hiệu nhận biết và tuân thủ nghiêm ngặt phác đồ điều trị, chăm sóc dinh dưỡng để giảm thiểu rủi ro biến chứng.