Trẻ hiếu động thái quá, hay chạy nhảy, nói nhiều, khó tập trung,… là những dấu hiệu có thể trẻ đang mắc chứng tăng động giảm chú ý.

Tăng động, giảm chú ý là vấn đề không chỉ ảnh hưởng đến trẻ mà còn cả gia đình. Chị Hoàng Anh (TP HCM) cho biết con trai chị 4 tuổi, cô giáo của bé thường nhận xét bé là hay quậy phá các bạn trong lớp. Bé thường chạy nhảy, leo trèo, la hét khắp phòng, có khi ngay cả trong giờ học. “Ở nhà cũng vậy, tôi thấy con liên tục chạy nhảy như không biết mệt mỏi. Khi ba mẹ nói chuyện hay bảo làm gì, cháu không đủ kiên nhẫn để lắng nghe hết hay hoàn thành công việc”, chị Hoàng Anh cho biết.

Dấu hiệu trẻ bị tăng động

Tiến sĩ, bác sĩ Nguyễn Thị Minh Đức – Trưởng khoa Nội Thần kinh, Trung tâm Thần kinh, Bệnh viện Đa khoa Tâm Anh TP HCM, cho biết bé trai con chị Hoàng Anh có biểu hiện của chứng tăng động giảm chú ý (Attention Deficit – Hyperactivity Disorder, viết tắt là ADHD). Đây là một rối loạn phát triển về tâm thần kinh ở trẻ em, đặc trưng bởi sự giảm tập trung chú ý kết hợp với tăng hoạt động quá mức, thiếu kiềm chế. Tình trạng này thường gặp ở trẻ nhỏ từ 3 – 11 tuổi, bé trai nhiều hơn gái.

Theo bác sĩ Minh Đức, tăng động, giảm chú ý nếu không phát hiện và điều trị kịp thời sẽ ảnh hưởng đến tâm lý, hành vi và chất lượng cuộc sống của trẻ. Về lâu dài trẻ sẽ bị lo âu, căng thẳng, dễ thất vọng, tự ti về bản thân. Trẻ dần cô lập và rơi vào tình trạng trầm cảm, kết quả học tập sa sút, trẻ khó theo kịp chương trình học cùng các bạn, dễ bị bạn bè xa lánh, trêu chọc,… Trẻ bị chậm phát triển trí tuệ, có hành xử hung hăng hay gây hấn, tấn công người khác, dễ bị nghiện ngập

Để nhận diện trẻ mắc chứng tăng động, giảm chú ý, theo bác sĩ Minh Đức, ba mẹ cần theo dõi xem trẻ có những biểu hiện dưới đây để  kịp thời đưa trẻ đến các bác sĩ chuyên khoa tâm thần kinh thăm khám:

• Giảm chú ý: Trẻ không thể ngồi yên một chỗ, không chú ý thầy cô hay cha mẹ hướng dẫn thực hiện công việc hay học tập gì đó. Trẻ không thích tham gia trò chơi cần duy trì sự tập trung chú ý, dễ bị phân tâm bởi môi trường xung quanh, quên đi công việc đang làm. Trẻ cũng có thể làm thất lạc đồ chơi và đồ dùng học tập.
• Tính hấp tấp, bốc đồng: Trẻ có các hành động vội vàng có khả năng dẫn đến kết quả tiêu cực. Ví dụ, trẻ có thể đột ngột chạy qua đường mà không quan sát.
• Tăng động: Bao gồm các hoạt động vận động quá mức. Trẻ em, đặc biệt là những trẻ bé, có thể gặp khó khăn khi ngồi yên (ví dụ như ở trường học, công viên,…). Biểu hiện tăng động của trẻ có thể bao gồm: Thường xuyên bồn chồn tay chân, bối rối; Thường bỏ vị trí trong lớp học hoặc ở những nơi khác; Thường xuyên chạy hoặc leo trèo quá mức khi hoạt động, kể cả ở những nơi không cho phép; Gặp khó khăn khi phải chơi mà giữ yên lặng; Thường xuyên di chuyển, hoạt động; Nói nhiều, hay buột miệng trả lời mà không chờ hết câu hỏi; Khó khăn khi chờ đến lượt vui chơi hay mua hàng; Hay có thói quen làm gián đoạn hoặc xen ngang vào người khác.

Nếu trẻ tăng động giảm chú ý trong một thời gian dài mà không được phát hiện và chữa trị thì có thể gặp biểu hiện rối loạn ngôn ngữ, chậm nói, nói ngọng, khả năng hiểu và diễn đạt kém. Trẻ cũng có thể nhạy cảm quá mức với ánh sáng, âm thanh, tiếng động, dễ bị rối loạn giấc ngủ, mất ngủ, khó ngủ, mộng mị, tỉnh giấc giữa đêm. Trẻ thường thiếu tự tin trong giao tiếp với người xung quanh kể cả bạn bè, thầy cô. Trẻ không kém thông minh so với các bạn nhưng gặp khó khăn để lắng nghe nên tỏ ra lơ mơ, không kịp nắm bắt lời giảng hoặc những yêu cầu của việc làm bài tập.

Cách xử trí khi trẻ tăng động giảm chú ý

Khi nghi ngờ trẻ có dấu hiệu tăng động giảm chú ý, theo bác sĩ Minh Đức, phụ huynh cần đưa trẻ đi khám chuyên khoa để được khám, đánh giá và lập kế hoạch điều trị tăng động giảm chú ý ở trẻ. Trẻ cần được khám về tâm thần kinh, nội khoa, đánh giá triệu chứng theo các tiêu chuẩn chẩn đoán chuyên sâu. Trẻ cũng cần thực hiện một số trắc nghiệm tâm lý của các chuyên gia nhằm tránh lạm dụng sai lầm trong chẩn đoán.

Tùy theo tình trạng của trẻ bác sĩ sẽ điều trị theo mức độ thay đổi hành vi hoặc kết hợp dùng thuốc như nhóm thuốc hướng thần. Dùng thuốc sẽ giúp trẻ tăng cường và cân bằng mức độ các chất hóa học trong não được gọi là chất dẫn truyền thần kinh. Những loại thuốc này giúp cải thiện các dấu hiệu và triệu chứng của chứng giảm chú ý và tăng động – đôi khi có hiệu quả trong một thời gian ngắn.

Ngoài ra, gia đình cũng cần hỗ trợ giúp trẻ khắc phục tình trạng bằng cách tham khảo các lưu ý sau:

• Thay đổi hành vi: Phụ huynh có thể phối hợp với giáo viên nhà trường tác động để điều chỉnh hành vi của trẻ theo hướng tích cực hơn. Cha mẹ nên dành những lời khen ngợi, tặng thưởng bằng những món quà nhỏ,… khi trẻ làm được việc tốt, giúp trẻ có thêm động lực. Thiết lập thời gian biểu cho từng công việc hàng ngày từ lúc trẻ thức giấc đến lúc đi ngủ và yêu cầu trẻ nghiêm túc thực hiện theo, điều này giúp con cải thiện khả năng tập trung, tổ chức, sắp xếp công việc.
• Ba mẹ dành thời gian để trò chuyện và chơi cùng trẻ nhiều hơn, nhằm gắn kết tình cảm gia đình. Tạo điều kiện để con được tham gia nhiều hoạt động ngoại khóa hay các môn nghệ thuật, thể thao mang tính đồng đội, giúp con có cơ hội được tiếp xúc với nhiều người, cải thiện tính kỷ luật, kiên nhẫn, kỹ năng ngôn ngữ tốt hơn.

• Tâm lý trị liệu: Giúp trẻ giải tỏa căng thẳng, tập luyện tính kiên trì, học cách tổ chức và ứng xử với bạn trong khi chơi… Không nên chơi những trò chơi kích thích như chơi game ngoài tầm kiểm soát của trẻ. Các môn thể thao như đá bóng, đá cầu, nhảy dây, cầu lồng, tập bơi,… không chỉ giúp trẻ tăng cường sức khỏe, mà còn góp phần giải phóng bớt năng lượng dư thừa, giảm bớt biểu hiện hiếu động, nghịch ngợm.
• Liệu pháp gia đình: Có thể giúp cha mẹ và anh chị em đối phó với căng thẳng khi sống chung với trẻ tăng động giảm chú ý. Mọi người hãy thể hiện tình yêu thương với trẻ, khích lệ động viên trẻ khi làm đúng, phân tích cho trẻ những việc làm chưa đúng và đưa ra những hình phạt thích đáng ngay khi trẻ mắc lỗi.

Mọi người trong gia đình cần cố gắng giữ một lịch trình đều đặn cho các bữa ăn, giấc ngủ trưa và giờ đi ngủ,… Giúp trẻ sắp xếp và ghi chép các hoạt động và bài tập hàng ngày ở một nơi yên tĩnh để học tập, giữ đồ vật ngăn nắp và gọn gàng.

Trẻ cần ăn thực phẩm lành mạnh, hạn chế thức ăn, đồ uống chứa nhiều đường, bột ngọt, bánh kẹo, pizza, xúc xích, lạp xưởng, nước ngọt,… Tăng cường rau xanh, trái cây tươi trong khẩu phần ăn hàng ngày. Bổ sung omega 3 thông qua các loại thực phẩm như cá hồi, cá ngừ, cá thu, quả óc chó, hạt điều, dầu ô liu,… Bổ sung kẽm, sắt, magie cho trẻ thông qua thịt bò, thịt gà, tôm, cua, các loại hải sản, đậu hà lan, rau chân vịt, quả bơ,…

Theo bác sĩ Minh Đức, trẻ chỉ nên dùng thuốc khi có chỉ định và bắt buộc phải kết hợp với liệu pháp tâm lý. Trẻ được điều trị sớm sẽ có kết quả tốt hơn.