Cường giáp thứ phát do u tuyến yên khắc phục như thế nào?

Cường giáp thứ phát là một rối loạn nội tiết khi tuyến yên sản xuất nhiều TSH, kích thích tuyến giáp sản xuất quá nhiều hormone và thường bắt nguồn từ khối u ở vùng tuyến yên – hạ đồi. Vậy cách khắc phục tình trạng này là gì? Bài viết dưới đây sẽ cung cấp cho bạn những thông tin chi tiết và giải pháp hiệu quả.

Cường giáp thứ phát là gì?

Cường giáp thứ phát là một dạng rối loạn hiếm gặp, xảy ra khi tuyến yên sản xuất quá nhiều hormone TSH (thyroid stimulating hormone), khiến tuyến giáp bị kích thích liên tục và tiết ra dư thừa hormone giáp (T3, T4). Để hiểu rõ hơn, chúng ta cần phân biệt thứ phát với dạng phổ biến hơn là nguyên phát. (1)

• Cường tuyến giáp nguyên phát (ví dụ như bệnh Basedow, bướu giáp đơn nhân/đa nhân độc): Vấn đề xuất phát từ chính tuyến giáp. Tuyến giáp tự sản xuất quá nhiều hormone mà không cần sự kích thích của tuyến yên. Lúc này, theo cơ chế feedback ngược của cơ thể, tuyến yên sẽ giảm lượng hormone TSH xuống mức thấp. Do đó, khi xét nghiệm máu, chúng ta sẽ thấy hormone tuyến giáp tăng cao (FT3, FT4 cao), nhưng TSH lại giảm (TSH thấp).
• Cường tuyến giáp thứ phát: Ngược lại, vấn đề nằm ở tuyến yên. Tuyến yên sản xuất quá nhiều TSH, liên tục “ra lệnh” cho tuyến giáp làm việc. Kết quả là khi xét nghiệm máu, cả TSH và hormone tuyến giáp (FT3, FT4) đều tăng cao. Đây là một đặc điểm quan trọng giúp bác sĩ phân biệt hai loại bệnh này.

Nguyên nhân gây ra cường giáp thứ phát

Nguyên nhân gây ra tình trạng thứ phát thường do u tuyến yên (khối u thường lành tính nằm ở đáy não, ngay phía trên mũi). Tuyến yên có vai trò như “bộ máy chỉ huy”, sản xuất nhiều loại hormone để điều khiển các chức năng khác nhau trong cơ thể. Một trong những hormone quan trọng nhất là TSH (hormone kích thích tuyến giáp). TSH có nhiệm vụ “ra lệnh” cho tuyến giáp sản xuất hormone. (2)

Khi một khối u tuyến yên phát triển và sản xuất quá nhiều TSH, tuyến giáp sẽ nhận được nhiều “lệnh”, buộc phải làm việc cật lực và tạo ra một lượng lớn hormone. Chính sự dư thừa hormone tuyến giáp này đã dẫn đến cường tuyến giáp thứ phát.

Các triệu chứng nhận biết cường giáp thứ phát

Tình trạng của bệnh này thường biểu hiện với các triệu chứng tương tự cường giáp nói chung như hồi hộp, tim đập nhanh, run tay, khó ngủ, sụt cân dù ăn uống bình thường, vã mồ hôi, không chịu được nóng, rối loạn kinh nguyệt ở nữ giới hoặc bướu giáp to.

Điểm đặc trưng giúp phân biệt tình trạng này là xét nghiệm FT3, FT4 tăng trong khi TSH bình thường hoặc tăng, trái ngược với loại nguyên phát nơi TSH luôn thấp.

Ngoài ra, người bệnh có thể kèm theo dấu hiệu như đau đầu, rối loạn thị lực hoặc các rối loạn do u tuyến yên tiết thêm hormone khác.

Khi gặp tình trạng cường giáp nhưng TSH không bị ức chế, đặc biệt có thể có các triệu chứng như đau liên tục, các vấn đề thần kinh thị giác (như tê bì, đau cơ, chóng mặt, nhìn mờ, đau sau hốc mắt, nhạy cảm với ánh sáng…), cần nghĩ đến khả năng cường giáp thứ phát do u tuyến yên. Điều này giúp việc chẩn đoán và điều trị đi theo đúng hướng.

Chẩn đoán cường giáp thứ phát do u tuyến yên

Dưới đây là những phương pháp bác sĩ thường áp dụng để chẩn đoán, phát hiện bệnh:

1. Khám lâm sàng và khai thác bệnh sử

Bác sĩ sẽ bắt đầu bằng việc thăm khám tổng quát và hỏi chi tiết về:

• Các triệu chứng mà bạn gặp phải, thời điểm khởi phát và yếu tố làm nặng hoặc giảm bớt triệu chứng.
• Tiền sử bệnh nền cá nhân và gia đình.
• Các thuốc hoặc thực phẩm bổ sung bạn đang sử dụng.
• Xét nghiệm hormone tuyến giáp:
  • Xét nghiệm đo nồng độ TSH, FT3 và FT4. Nếu bị cường giáp thứ phát, kết quả thường cho thấy FT3, FT4 tăng nhưng TSH không bị ức chế (bình thường hoặc thậm chí tăng).
  • Cần lặp lại xét nghiệm nhiều lần bằng các phương pháp khác nhau để loại trừ sai số kỹ thuật.

2. Loại trừ yếu tố gây nhiễu

Một số yếu tố có thể làm sai lệch kết quả như: dùng thuốc (estrogen, thuốc tim mạch như thuốc điều trị rối loạn nhịp tim…), tình trạng mang thai hoặc bệnh khác. Bác sĩ sẽ khai thác kỹ và loại trừ trước khi khẳng định chẩn đoán.

3. Xét nghiệm kháng thể tuyến giáp

• Thực hiện để loại trừ bệnh Basedow (nguyên nhân phổ biến nhất của loại nguyên phát). Các xét nghiệm thường được sử dụng: TRAb, Anti TPO, Anti Tg…
• Nếu không phát hiện kháng thể tuyến giáp mà TSH cùng FT3, FT4 cao có thể là dấu hiệu của loại thứ phát.

4. Đánh giá chức năng tuyến yên

Cần kiểm tra các hormone khác do tuyến yên tiết ra để đánh giá toàn diện: cortisol, ACTH, LH, FSH, estrogen/testosterone, prolactin, IGF-1 hay GH. Điều này giúp phát hiện xem tuyến yên chỉ rối loạn đơn thuần TSH hay còn ảnh hưởng đến các trục nội tiết khác.

5. Chẩn đoán hình ảnh tuyến yên

Chụp MRI (cộng hưởng từ) tuyến yên có tiêm thuốc tương phản giúp xác định có khối u tuyến yên hay không, cũng như vị trí và kích thước, tính chất của khối u

6. Phân biệt với hội chứng đề kháng hormone giáp ngoại biên

Trong một số trường hợp hiếm, kết quả xét nghiệm có thể giống với loại thứ phát nhưng thực chất lại do cơ thể không đáp ứng với hormone tuyến giáp (gọi là hội chứng đề kháng hormone giáp). Khi đó:

• Xét nghiệm máu thấy T3, T4 và TSH cùng tăng, nhưng người bệnh không có triệu chứng điển hình.
• Bác sĩ có thể làm thêm các xét nghiệm chuyên sâu để xác định.
• Đây là tình trạng khác hẳn với loại nguyên phát, vì vậy cần phân biệt rõ để tránh điều trị chưa tích cực.

Điều trị cường giáp thứ phát do u tuyến yên

Cường tuyến giáp do u tuyến yên là tình trạng phức tạp, vì vậy việc điều trị cần phối hợp nhiều phương pháp nhằm kiểm soát hormone tuyến giáp, loại bỏ nguyên nhân gốc rễ và phòng ngừa biến chứng lâu dài.

1. Phẫu thuật u tuyến yên là ưu tiên hàng đầu

Phẫu thuật là cách chữa cường giáp hàng đầu đối với u tuyến yên tiết TSH quá mức. Mục tiêu là loại bỏ càng nhiều khối u càng tốt, thường được thực hiện bằng phương pháp nội soi qua xoang bướm để tiếp cận tuyến yên. Ở người bệnh có u tuyến yên kích thước nhỏ hơn 1cm, khả năng loại bỏ hoàn toàn khối u là khá cao. Ngược lại, người bệnh có u tuyến yên kích thước lớn hơn 1cm sẽ dễ gặp nguy cơ sót u sau phẫu thuật.

2. Điều trị triệu chứng

Trước khi tiến hành phẫu thuật, người bệnh thường được bác sĩ kê đơn thuốc để kiểm soát tình trạng cường giáp. Nhóm thuốc được sử dụng phổ biến gồm thuốc kháng giáp (methimazole, propylthiouracil), thuốc chẹn beta (propranolol) nhằm giảm triệu chứng tim mạch và giúp đưa hormone tuyến giáp về mức gần bình thường.

3. Điều trị nội khoa hỗ trợ

Trong trường hợp phẫu thuật thất bại, người bệnh không đáp ứng đủ điều kiện phẫu thuật hoặc phẫu thuật nhưng còn sót u, bác sĩ sẽ cân nhắc điều trị nội khoa lâu dài. Nhóm thuốc somatostatin analogs (như octreotide, lanreotide) thường được sử dụng vì có hiệu quả kiểm soát nồng độ hormone tuyến giáp và giúp khối u nhỏ lại.

Ngoài ra, thuốc thuộc nhóm đồng vận dopamine (như bromocriptine, cabergoline) cũng có thể được bác sĩ lựa chọn, đặc biệt khi khối u vừa tiết TSH vừa tiết thêm prolactin hoặc khi người bệnh không đáp ứng tốt với somatostatin analogs. Tuy nhiên, các thuốc này có thể gây một số tác dụng phụ như rối loạn tiêu hóa, buồn nôn, tiêu chảy, ảnh hưởng đến đường huyết hoặc gây sỏi mật, vì vậy cần được theo dõi chặt chẽ trong quá trình điều trị.

Cường giáp thứ phát có nguy hiểm không?

Đây là tình trạng hiếm gặp nhưng tiềm ẩn mối nguy hiểm khôn lường nếu không được chẩn đoán và điều trị kịp thời. Khi tuyến giáp sản xuất quá nhiều hormone do sự kích thích từ tuyến yên, cơ thể sẽ rơi vào trạng thái “tăng chuyển hóa” kéo dài. Điều này có thể dẫn đến các vấn đề như:

• Rối loạn tim mạch: tim đập nhanh, loạn nhịp, tăng nguy cơ suy tim.
• Ảnh hưởng đến xương: tăng tốc độ loãng xương, dễ gãy xương.
• Rối loạn chuyển hóa: sụt cân nhanh, mệt mỏi, mất ngủ, rối loạn tiêu hóa.
• Tăng nguy cơ biến chứng lâu dài: nếu khối u tuyến yên tiếp tục phát triển có thể chèn ép thần kinh thị giác, gây giảm thị lực, mù lòa.

Chăm sóc người bị cường tuyến giáp thứ phát

Để hỗ trợ quá trình điều trị và ngăn ngừa biến chứng, người bị tình trạng này cần được chăm sóc đúng cách thông qua chế độ ăn uống hợp lý, tập luyện và duy trì lối sống lành mạnh:

1. Các thực phẩm nên và không nên ăn

Chế độ dinh dưỡng có vai trò quan trọng trong việc kiểm soát hoạt động tuyến giáp, người bệnh nên ưu tiên thực phẩm:

• Chế độ dinh dưỡng có vai trò quan trọng trong việc kiểm soát hoạt động tuyến giáp, người bệnh nên ưu tiên thực phẩm:
• Giàu chất chống oxy hóa và dinh dưỡng cân bằng như rau xanh (cải xoăn, súp lơ, rau chân vịt).
• Trái cây mọng nước (cam, việt quất, dâu tây).
• Các loại ngũ cốc nguyên hạt, cá béo giàu omega-3.
• Những thực phẩm này vừa cung cấp năng lượng lành mạnh, vừa hỗ trợ cải thiện sức đề kháng.

Ngược lại, cần hạn chế thực phẩm chứa quá nhiều i-ốt như rong biển, tảo biển… Đồng thời, nên tránh đồ ăn nhanh, thực phẩm nhiều dầu mỡ, rượu bia, cà phê, thuốc lá vì có thể khiến tình trạng bệnh khó kiểm soát hơn.

2. Tập thể dục và các thói quen sinh hoạt lành mạnh

Bên cạnh chế độ ăn, việc duy trì vận động đều đặn giúp người bệnh tăng cường thể lực và hỗ trợ hệ miễn dịch. Những bộ môn nhẹ nhàng như đi bộ, yoga, đạp xe hay bơi lội là lựa chọn phù hợp. Ngoài ra, thói quen ngủ đủ giấc, quản lý căng thẳng và giữ tinh thần thoải mái cũng rất cần thiết. Một lối sống khoa học không chỉ giúp ổn định hoạt động tuyến giáp mà còn góp phần nâng cao sức khỏe tổng thể.

Cường giáp thứ phát nếu không được kiểm soát tốt có thể gây nhiều biến chứng nguy hiểm. Vì vậy, người bệnh nên tuân thủ điều trị, duy trì lối sống lành mạnh và đến những bệnh viện uy tín khám sức khỏe định kỳ để theo dõi chức năng tuyến giáp, đảm bảo hiệu quả kiểm soát bệnh lâu dài.