Sự thay đổi sinh lý khi mang thai ở phụ nữ diễn ra như thế nào?

Cơ thể phụ nữ có những thay đổi sinh lý khi mang thai để đáp ứng với sự phát triển của thai nhi, cũng như chuẩn bị cho quá trình chuyển dạ và sinh nở. Điều quan trọng là mẹ cần phân biệt thay đổi giải phẫu và sinh lý khi có thai thế nào là bình thường, thế nào là bất thường cần can thiệp sớm để đảm bảo thai kỳ an toàn và khỏe mạnh. Chi tiết có trong bài viết dưới đây.

Những thay đổi về sinh lý khi mang thai ở phụ nữ

Khi mang thai, cơ thể mẹ bầu trải qua những thay đổi đáng kể về mặt giải phẫu và sinh lý để đảm bảo sức khỏe và sự phát triển của thai nhi. Những thay đổi này sẽ bắt đầu sau khi thụ thai và ảnh hưởng đến mọi hệ cơ quan trong cơ thể.

BS.CKII Phạm Thị Vạn Xuân, Bác sĩ Trung tâm Sản Phụ khoa Bệnh viện Đa khoa Tâm Anh Hà Nội cho biết, khi mang thai toàn bộ cơ thể mẹ sẽ tham gia vào quá trình thai nghén, dẫn đến những thay đổi lớn ở cả nội tiết tố, các cơ quan sinh dục cũng như các cơ quan khác trong cơ thể. Cụ thể là:

1. Thay đổi nội tiết tố

Khi quá trình thụ tinh diễn ra thành công, hoàng thể của buồng trứng không teo đi như các chu kỳ kinh nguyệt trước mà sẽ tiếp tục tồn tại đến 4 tháng sau đó mới teo dần. Lúc này, nồng độ Estrogen và Progesterone tăng lên để đảm bảo cho trứng đã thụ tinh làm tổ, giúp thai kỳ được thuận lợi hơn.

Từ khi phôi thai bám vào niêm mạc tử cung để làm tổ, các tế bào nuôi trứng bắt đầu sản sinh ra hCG. Hormone này chỉ được tìm thấy trong máu và nước tiểu của phụ nữ mang thai, do đó còn được gọi là hormone thai kỳ.

Khi phôi thai đã ổn định trong buồng tử cung của mẹ, nhau thai được hình thành và bản thân nhau thai cũng là một tuyến nội tiết lớn. Lúc này nhau thai sản sinh nhiều hormone khác, trong đó có hai hormone của buồng trứng là Estrogen và Progesterone. Từ tháng thứ 4 trở đi, hoàng thể teo dần và biến mất, nồng độ hCG cũng giảm dần và ổn định hơn.

Bên cạnh đó, các loại hormone được sản xuất bởi các tuyến nội tiết khác như tuyến yên, tuyến giáp, tuyến thượng thận cũng có nhiều thay đổi.

2. Thay đổi cơ quan sinh dục

Tử cung là cơ quan sinh dục có nhiều thay đổi nhất khi phụ nữ mang thai. Khi mang thai, thân tử cung biến đổi hình dạng và tăng dần kích thước theo sự phát triển của thai nhi. Niêm mạc tử cung biến đổi thành ngoại sản mạc. Cổ tử cung ít thay đổi, chỉ to và mềm hơn. Cơ tử cung mềm ra, giảm trương lực cơ. Các mạch máu nuôi dưỡng tử cung tăng sinh bao gồm cả động mạch, tĩnh mạch đến mao mạch.

Các mạch máu ở âm hộ cũng giãn ra cho thấy sự giãn tĩnh mạch ở môi lớn. Âm đạo dài, mềm hơn và có khả năng giãn rộng tạo điều kiện thuận lợi cho thai nhi chui ra ngoài trong quá trình vượt cạn.

Trong thai kỳ, buồng trứng to và nặng hơn so với trước đó. Các nang noãn không còn phát triển và chín rụng như những chu kỳ trước đó. Buồng trứng không phóng noãn, do đó mẹ bầu sẽ không có kinh nguyệt trong suốt thai kỳ.

3. Thay đổi ở những cơ quan khác

Bên cạnh sự thay đổi về nội tiết tố và cơ quan sinh dục, cơ thể mẹ bầu còn có sự thay đổi ở những cơ quan khác như:

• Ngực (vú): Sau hai tuần kể từ thời điểm thụ tinh, núm vú bắt đầu to hơn, nhạy cảm hơn, quầng vú sẫm màu hơn, đụng chạm thấy đau. Sự xuất hiện các hạt nhỏ quanh quầng vú là một trong những dấu hiệu có thai sớm, gọi là Montgomery, là tuyến dưới da có nhiệm vụ tiết ra chất nhờn làm mềm da và quầng vú. (1)

Xem thêm: Ngực thay đổi thế nào khi mang thai?

• Da: Có thể xuất hiện những vết nám (sạm), nhất là ở mặt, có đến 70% mẹ bầu bị nám da trên mặt. Ngoài ra, một thay đổi đặc trưng ở phụ nữ mang thai là sự xuất hiện của của đường sọc nâu (Linea nigra) – một đường sẫm màu chạy dọc từ rốn xuống xương mu. Đường này hình thành do sự thay đổi hormone làm tăng sắc tố da và thường mờ dần sau khi sinh.
• Hệ tuần hoàn: Tăng cường hoạt động để cung cấp máu cho mẹ bầu và thai nhi. Khi cơ hoành bị đẩy lên cao sẽ khiến tim bè ngang, tim phải hoạt động nhiều hơn, nhịp tim tăng lên nên nhiều mẹ bầu cảm thấy mệt mỏi khi mới mang thai.
• Hệ hô hấp: Vào những tháng cuối của thai kỳ, tử cung tăng kích thước đẩy cơ hoành lên phía trên khiến mẹ bầu thở nông và nhanh. Triệu chứng này rõ nét hơn ở những trường hợp tử cung quá to như mẹ bầu mang thai to, song thai, đa thai, đa ối…
• Hệ tiêu hóa: Trong tam cá nguyệt thứ nhất mẹ bầu có thể có những triệu chứng của ốm nghén như buồn nôn, nôn, thay đổi khẩu vị, thích món ăn lạ… Từ tháng thứ 4 trở đi, khi các triệu chứng ốm nghén giảm dần hoặc biến mất, mẹ bầu sẽ ăn uống bình thường và bắt đầu tăng cân.
• Hệ thần kinh: Sự thay đổi về thần kinh có liên quan mật thiết đến những thay đổi của nội tiết tố. Phụ nữ thường có những thay đổi tâm lý khi mang thai như trở nên lo lắng, hồi hộp, sợ hãi hơn, nhất là càng gần đến ngày sinh.
• Hệ thống xương khớp: Các khớp mu, khớp cùng cụt bắt đầu mềm và giãn ra để cho khung chậu thay đổi dễ dàng, mở rộng tạo điều kiện thuận lợi cho cuộc sinh. Đôi khi các khớp giãn quá mức khiến mẹ bầu thấy đau.
• Hệ tiết niệu: Thể tích tử cung tăng lên, chức năng thận tăng lên cộng với kích thước tử cung to đè ép vào bàng quang khiến mẹ bầu đi tiểu nhiều hơn hoặc dễ bị són tiểu khi ho, hắt hơi hoặc cười to.

Bác sĩ Xuân chia sẻ, hiểu được những thay đổi giải phẫu, sinh lý cũng như thay đổi tâm lý khi mang thai giúp mẹ bầu giảm bớt những lo lắng trong thai kỳ, đồng thời giúp người chồng thông cảm cho tính khí thay đổi của mẹ bầu, sẵn sàng đồng hành cùng vợ vượt qua những khó chịu trong suốt quá trình mang thai và sinh nở.

Các triệu chứng khó chịu thường gặp trong thai kỳ

Những thay đổi sinh lý khi mang thai có thể gây ra nhiều triệu chứng khác nhau, đôi khi là những triệu chứng khiến mẹ bầu cảm thấy khó chịu, thường gặp nhất là: (2)

• Ốm nghén: Hơn 60% mẹ bầu bị ốm nghén khi mang thai. Triệu chứng ốm nghén ở mỗi mẹ bầu là khác nhau, có mẹ chỉ cảm thấy buồn nôn nhưng có mẹ lại nôn quá nhiều. Hầu hết mẹ bầu có triệu chứng ốm nghén trong tam cá nguyệt đầu tiên, nhưng một số mẹ có thể kéo dài triệu chứng trong suốt thai kỳ.
• Mệt mỏi: Một triệu chứng khó chịu khác thường gặp do thay đổi sinh lý ở phụ nữ mang thai là cảm thấy mệt mỏi, đặc biệt là trong tam cá nguyệt đầu tiên và thứ ba. Hơn một nửa số mẹ bầu sẽ gặp phải triệu chứng này.
• Ợ nóng: Là tình trạng axit trào ngược lên thực quản, mặc dù không phải là vấn đề nghiêm trọng nhưng có thể gây khó chịu và thậm chí là đau đớn cho mẹ bầu. Hơn 50% mẹ bầu gặp phải triệu chứng này, đặc biệt là trong tam cá nguyệt thứ hai và thứ ba.
• Táo bón: Hơn 70% mẹ bầu gặp phải triệu chứng khó chịu này vào một thời điểm nào đó trong thai kỳ.
• Mất ngủ: Thay đổi nội tiết tố là một trong những nguyên nhân lớn nhất dẫn đến tình trạng mệt mỏi và các vấn đề về giấc ngủ trong thai kỳ. Khoảng 78% mẹ bầu cho biết họ bị mất ngủ nhiều hơn khi mang thai so với trước đó, thậm chí gặp một số tình huống tồi tệ hơn như ngưng thở khi ngủ, hội chứng chân không yên (RLS), trào ngược dạ dày thực quản về đêm…
• Đau răng và chảy máu nướu răng: Vấn đề sức khỏe răng miệng thường bị bỏ qua trong thai kỳ. Một cuộc khảo sát cho thấy có đến 75% mẹ bầu gặp vấn đề răng miệng khi mang thai như răng nhạy cảm hơn, đau răng, chảy máu nướu răng… nhưng chỉ có 57% mẹ bầu tìm đến nha sĩ để điều trị. Mẹ bầu cần biết, thai kỳ là giai đoạn vô cùng nhạy cảm, bất kỳ nhiễm trùng nào trong khoang miệng đều có thể ảnh hưởng tiêu cực đến sức khỏe và sự phát triển của thai nhi.
• Đau đầu và đau nửa đầu: Triệu chứng này có thể là kết quả của những thay đổi về hormone khi mang thai, tình trạng căng thẳng, thiếu ngủ, mất nước… nhưng đôi khi có thể là dấu hiệu cảnh báo tiền sản giật, đặc biệt là đau đầu dữ dội trong tam cá nguyệt thứ hai và thứ ba đi kèm huyết áp cao khi mang thai. Tiền sản giật chiếm tỷ lệ 5-10% các trường hợp mang thai. Đau đầu do tiền sản giật thường liên tục, dai dẳng và đau nhói, đôi khi có tình trạng mờ mắt. Nếu nhận thấy dấu hiệu bất thường, mẹ bầu cần thăm khám ngay.

Mẹ bầu cần làm gì để có một thai kỳ khỏe mạnh?

Có thể thấy, những thay đổi giải phẫu sinh lý khi có thai ảnh hưởng không nhỏ đến sức khỏe của mẹ, cũng như sức khỏe và sự phát triển của thai nhi. Vậy làm thế nào để mẹ có một thai kỳ khỏe mạnh? Bác sĩ Xuân chia sẻ mẹ cần ghi nhớ những điều sau:

• Khám thai định kỳ và thực hiện đầy đủ các xét nghiệm kiểm tra, tầm soát ở những cột mốc quan trọng được bác sĩ chỉ định để được theo dõi thai kỳ chặt chẽ.
• Đảm bảo chế độ ăn uống khoa học, cung cấp đầy đủ các dưỡng chất cần thiết cho cơ thể mẹ, đảm bảo sự phát triển của thai nhi. Ngoài ra, mẹ cần bổ sung các vitamin cần thiết cho thai kỳ, tốt nhất nên tham khảo ý kiến bác sĩ để được hướng dẫn liều lượng thích hợp.
• Đảm bảo lối sống lành mạnh, tập luyện thể dục điều độ, nghỉ ngơi hợp lý. Tránh làm việc quá sức, cố gắng duy trì tinh thần vui vẻ, tích cực, tránh căng thẳng hoặc stress khi mang thai. Tham khảo ý kiến bác sĩ để được hướng dẫn các bài tập phù hợp với tình trạng sức khỏe thai kỳ.
• Chủ động tham gia các lớp học thai sản để có thêm kiến thức bổ ích, được hướng dẫn trực tiếp và giải đáp cặn kẽ những thắc mắc trong suốt quá trình mang thai.

Trên đây là những thông tin cơ bản về sự thay đổi sinh lý khi mang thai. Nếu có bất kỳ thắc mắc hoặc lo lắng nào, mẹ có thể gửi câu hỏi tại đây, liên hệ đến hotline hoặc đến ngay Trung tâm Sản Phụ khoa Bệnh viện Đa khoa Tâm Anh để được các chuyên gia – bác sĩ giỏi hỗ trợ!