Suy dinh dưỡng cấp tính: Nguyên nhân, dấu hiệu và phòng ngừa

Suy dinh dưỡng cấp tính là tình trạng cơ thể không nhận đủ năng lượng và các chất dinh dưỡng theo nhu cầu trong một thời gian nhất định. Vậy dấu hiệu của suy dinh dưỡng cấp tính là gì và phòng ngừa như thế nào?

Suy dinh dưỡng cấp tính là gì?

Suy dinh dưỡng cấp tính là tình trạng thiếu hụt dinh dưỡng do cơ thể không được cung cấp đủ năng lượng, protein cũng như các chất dinh dưỡng khác trong thời gian nhất định. Tình trạng suy dinh dưỡng cấp tính nguyên phát thường gặp ở các quốc gia đang phát triển, nơi thiếu thốn nguồn thực phẩm do các yếu tố xã hội, kinh tế và môi trường.

Ngược lại, suy dinh dưỡng cấp tính thứ phát thường xuất hiện do một bệnh lý tiềm ẩn dẫn đến mất chất dinh dưỡng, tăng tiêu hao năng lượng hoặc giảm lượng thức ăn nạp vào. Suy dinh dưỡng cấp tính có thể gây ra những thay đổi sinh hóa dựa trên cơ chế chuyển hóa, nội tiết tố và điều hòa đường huyết. (1)

Hầu hết người bị suy dinh dưỡng cấp tính nguyên phát có thể tự điều trị tại nhà bằng các biện pháp bổ sung dinh dưỡng. Tuy nhiên, trong trường hợp suy dinh dưỡng cấp tính nặng và có biến chứng thì cần phải nhập viện điều trị. Đối với suy dinh dưỡng cấp tính thứ phát, việc điều trị cần tập trung vào cách khắc phục nguyên nhân bệnh lý tiềm ẩn.

Tìm hiểu thêm: 4 cách phân loại suy dinh dưỡng với các thể, cấp theo WHO.

Nguyên nhân suy dinh dưỡng cấp tính

Một số nguyên nhân dẫn đến suy dinh dưỡng cấp tính có thể bao gồm:

• Chế độ ăn thiếu đa dạng, không đủ chất dinh dưỡng.
• Khả năng hấp thu dinh dưỡng bị suy giảm do bệnh lý đường tiêu hóa hoặc sau khi trải qua một đợt bệnh nặng, khiến người bệnh cảm thấy chán ăn, không muốn ăn.
• Các rối loạn tâm thần như trầm cảm, chứng chán ăn tâm thần, chứng ăn ói và các rối loạn ăn uống khác cũng gây ảnh hưởng đến thói quen ăn uống của người bệnh.
• Trẻ sơ sinh không được bú mẹ hoàn toàn trong 6 tháng đầu đời, không được cung cấp đủ sữa mẹ hoặc bắt đầu ăn dặm quá sớm.

Dấu hiệu suy dinh dưỡng cấp tính

Người bị suy dinh dưỡng cấp tính thường xuất hiện một số dấu hiệu như:

• Mất mỡ cơ thể, đặc biệt là ở vùng bụng, dẫn đến cơ thể gầy gò.
• Khó thở và có nguy cơ mắc các bệnh lý đường hô hấp.
• Thường xuyên cảm thấy mệt mỏi.
• Bị thương lâu lành, dễ bị nhiễm bệnh do sức đề kháng yếu.
• Thường xuyên gặp các vấn đề về rối loạn tiêu hóa như buồn nôn, nôn và tiêu chảy.

Người bị suy dinh dưỡng có thể mắc một hoặc nhiều triệu chứng. Một số dạng suy dinh dưỡng còn có dấu hiệu rất đặc trưng như:

• Suy dinh dưỡng thể phù (Kwashiorkor): Là tình trạng cơ thể thiếu hụt protein, gây ứ nước và phình bụng.
• Suy dinh dưỡng thể teo đét (Marasmus): Là kết quả của quá trình thiếu hụt calo nghiêm trọng, gây mất mỡ và cơ bắp.

Ngoài ra, chế độ ăn hằng ngày thiếu sự đa dạng về dưỡng chất có thể dẫn đến thiếu hụt các nguyên tố vi lượng quan trọng. Một số dấu hiệu của sự thiếu hụt vi chất phổ biến bao gồm:

• Thiếu Vitamin A: Ảnh hưởng đến hoạt động của mắt, mắt dễ bị khô, quáng gà và dễ nhiễm trùng.
• Thiếu kẽm: Gây chán ăn, sự tăng trưởng và phát triển bị suy yếu, vết thương lâu lành, tóc dễ gãy rụng.
• Thiếu sắt: Ảnh hưởng đến hoạt động của hệ tạo máu, chức năng não suy giảm, dễ mắc các vấn đề về dạ dày.
• Thiếu i-ốt: Liên quan mật thiết đến sự tăng trưởng và phát triển, có thể dẫn đến nguy cơ bướu cổ và các bệnh về tuyến giáp.

Thiếu hụt các nguyên tố vi lượng không chỉ gây ra những vấn đề sức khỏe nghiêm trọng mà còn gia tăng nguy cơ tử vong ở người bị suy dinh dưỡng.

Bị suy dinh dưỡng cấp tính có nguy hiểm không?

Suy dinh dưỡng cấp tính là tình trạng nguy hiểm có thể gây ra nhiều hậu quả nghiêm trọng. Ví dụ, trẻ em bị suy dinh dưỡng cấp tính thường tăng trưởng chậm hoặc không phát triển đúng chuẩn so với tuổi. Điều này có thể dẫn đến vóc dáng thấp bé và các vấn đề liên quan đến xương và cơ bắp. Việc thiếu hụt dinh dưỡng ảnh hưởng trực tiếp đến sự phát triển của não bộ, làm giảm khả năng ghi nhớ, tiếp thu và học hỏi của trẻ.

Tình trạng suy dinh dưỡng còn làm suy yếu hệ miễn dịch, khiến cơ thể dễ bị nhiễm trùng và mắc bệnh hay làm tăng bệnh đang mắc phải. Suy dinh dưỡng cấp tính có thể dẫn đến tử vong do các biến chứng nghiêm trọng. Ngoài ra, suy dinh dưỡng còn làm tăng nguy cơ tử vong gián tiếp khi người bệnh mắc các bệnh khác, đặc biệt là các bệnh gây tiêu chảy và viêm phổi.

Chẩn đoán đánh giá tình trạng suy dinh dưỡng cấp tính

Chẩn đoán suy dinh dưỡng cấp tính thường dựa vào việc đo chu vi vòng cánh tay và xem xét tỷ lệ cân nặng trên chiều cao, vì các triệu chứng lâm sàng thường khó để nhận biết. Khi hai yếu tố này thấp hơn ngưỡng quy định thì bác sĩ có thể chẩn đoán người bệnh bị suy dinh dưỡng cấp tính. Ngoài các phương pháp đo lường trên, một số biểu hiện lâm sàng cụ thể cũng được bác sĩ xem xét để chẩn đoán và phân loại mức độ suy dinh dưỡng cấp tính. (2)

Ví dụ ở trẻ em, mức độ suy dinh dưỡng vừa thì trẻ có thể biểu hiện các dấu hiệu như chậm phát triển, gầy yếu. Mức độ nặng, trẻ có thể có các triệu chứng nghiêm trọng hơn như phù (sưng do thiếu protein), mất cơ, mỡ và các biến chứng do nhiễm trùng hoặc các bệnh kèm theo.

Cách điều trị bệnh suy dinh dưỡng cấp tính

Người bị suy dinh dưỡng cấp tính cần đến bệnh viện uy tín để bác sĩ thăm khám, kiểm tra và đưa ra hướng điều trị hiệu quả. Một số cách thường được bác sĩ khuyến nghị người bệnh thực hiện gồm:

• Thay đổi chế độ dinh dưỡng theo tư vấn của bác sĩ nhằm đảm bảo cung cấp đủ năng lượng. Cần duy trì ba bữa ăn chính mỗi ngày và thêm các bữa ăn phụ như sữa tươi, phô mai, trái cây… nhằm cung cấp thêm calo.
• Người bị suy dinh dưỡng cấp tính nên thường xuyên chế biến các món ăn từ nguồn thực phẩm giàu đạm như thịt, cá, trứng, sữa, hải sản…
• Bổ sung các thực phẩm giàu kẽm như thịt bò, hàu, cua, sò… giúp cơ thể tăng cường chuyển hóa và cải thiện hệ miễn dịch.
• Ăn nhiều trái cây tươi và rau xanh sẽ cung cấp chất xơ và các nguyên tố vi lượng cần thiết cho sự phát triển thể chất. Rau xanh còn giúp phòng ngừa táo bón và duy trì hệ vi khuẩn có lợi trong đường ruột.
• Nếu trẻ em bị còi xương hoặc người lớn mắc các bệnh về đường tiêu hóa, cần được điều trị dứt điểm theo chỉ định của bác sĩ.
• Tăng cường vận động, tham gia các bộ môn thể thao như đi bộ, đạp xe, bơi lội, hoặc chơi cầu lông giúp cơ thể tăng cường trao đổi chất, kích thích cảm giác thèm ăn và hỗ trợ phát triển cơ bắp.

Chế độ chăm sóc và ăn uống cho người suy dinh dưỡng cấp tính

Người suy dinh dưỡng nên chú trọng vào chế độ ăn uống, cần đảm bảo bữa ăn có đầy đủ các nhóm thực phẩm sau để cải thiện sức khỏe và tăng cân:

• Tinh bột: Các loại thực phẩm như cơm, bánh mì… cung cấp năng lượng cần thiết cho hoạt động hàng ngày. Để đáp ứng đủ nhu cầu năng lượng, người suy dinh dưỡng nên tiêu thụ khoảng 12kg tinh bột mỗi tháng.
• Chất đạm: Để tăng cân hiệu quả, người suy dinh dưỡng cần bổ sung đủ chất đạm từ động vật và thực vật. Tùy theo thể trạng mà bác sĩ có thể khuyến nghị người bị suy dinh dưỡng nên tiêu thụ mỗi tháng khoảng 2,5kg cá, 1,5kg thịt đỏ và khoảng 2,5kg đậu, cùng một số loại thực phẩm giàu đạm khác.
• Rau, củ, quả: Rau xanh, củ quả chứa nhiều chất xơ, vitamin và khoáng chất giúp hệ tiêu hóa hoạt động hiệu quả và hỗ trợ chuyển hóa năng lượng. Người bị suy dinh dưỡng cấp tính nên tiêu thụ khoảng 10kg rau xanh mỗi tháng và thường xuyên ăn hoa quả chín. Hoa quả sấy khô cũng là lựa chọn tốt để tăng cân vì chứa lượng calo cao gấp 5 – 8 lần so với hoa quả tươi.
• Chất béo: Nên ưu tiên sử dụng chất béo từ thực vật như dầu ô liu, dầu hạt và hạn chế lượng chất béo bão hòa. Tốt nhất, người bệnh không nên dung nạp chất béo vượt quá 600g mỗi tháng để bảo vệ sức khỏe.
• Đường: Người suy dinh dưỡng không cần ăn quá nhiều đường mà chỉ nên giới hạn lượng đường tiêu thụ ở mức không quá 500g mỗi tháng. Dù đường cung cấp năng lượng nhanh nhưng không chứa các chất dinh dưỡng thiết yếu giúp tăng cân bền vững.
• Muối: Người bị suy dinh dưỡng nên hạn chế lượng muối trong chế độ ăn, tránh gây ảnh hưởng tiêu cực đến sức khỏe. Có thể sử dụng muối i-ốt trong nấu nướng nhằm bổ sung thêm i-ốt cho cơ thể.

Cách phòng ngừa bệnh suy dinh dưỡng cấp tính

Để phòng tránh tình trạng suy dinh dưỡng cấp tính, người dân nên tham vấn ý kiến cụ thể từ bác sĩ, có thể áp dụng một số cách sau:

• Chế độ ăn đa dạng: Đảm bảo bổ sung đa dạng các nguồn dưỡng chất trong thực đơn hàng ngày, bao gồm tinh bột, protein, chất béo, vitamin và các vi chất thiết yếu.
• Cung cấp đầy đủ dưỡng chất: Đảm bảo bổ sung kẽm, i-ốt và các thực phẩm cần thiết khác để ngăn ngừa thiếu hụt dinh dưỡng. Việc này giúp giảm nguy cơ suy dinh dưỡng cấp tính ở các nhóm đối tượng có nguy cơ cao.
• Lối sống lành mạnh: Rèn luyện thể chất đều đặn, xây dựng thực đơn dinh dưỡng khoa học là cách giúp nâng cao sức khỏe và ngăn ngừa suy dinh dưỡng.
• Giáo dục dinh dưỡng: Người bị suy dinh dưỡng cần tham gia các chương trình giáo dục và tư vấn dinh dưỡng, để hiểu rõ và thực hiện chế độ ăn uống hợp lý.
• Tư vấn y tế: Nếu nghi ngờ bản thân hoặc người thân bị suy dinh dưỡng cấp tính, người dân nên sớm đến gặp bác sĩ để nhận tư vấn và điều trị kịp thời.
• Thảo luận với chuyên gia: Trao đổi cùng chuyên gia, bác sĩ dinh dưỡng về thực đơn hàng ngày và xây dựng một kế hoạch ăn uống cá nhân hóa nhằm đáp ứng nhu cầu dinh dưỡng cụ thể.

Để cải thiện tình trạng suy dinh dưỡng cấp tính, cần theo dõi và điều chỉnh chế độ ăn uống một cách đầy đủ và hợp lý, tăng cường vận động nhằm nâng cao hệ miễn dịch và thúc đẩy sự phát triển toàn diện về sức khỏe. Nếu cần thiết, người bệnh có thể tham khảo ý kiến của bác sĩ hoặc chuyên gia tư vấn dinh dưỡng để xây dựng thực đơn khoa học và phù hợp nhất.