Siêu âm khớp gối: Chẩn đoán bệnh gì, quy trình & ưu nhược điểm?

Siêu âm khớp gối là một phần của quá trình chẩn đoán lâm sàng giúp bác sĩ chẩn đoán hàng loạt bất thường xảy ra trong khớp gối. Các bệnh lý khớp gối tuy không nguy hiểm tính mạng nhưng có thể dẫn đến dị tật hay thậm chí tàn phế suốt đời nếu không được chẩn đoán và điều trị kịp thời.

Siêu âm khớp gối là một thủ tục y tế phổ biến tại Việt nam. Bên cạnh dễ thực hiện, an toàn, kỹ thuật siêu âm khớp gối còn đem đến chất lượng hình ảnh tốt, hiệu quả chẩn đoán cao. Vậy, siêu âm khớp gối là gì? Kỹ thuật siêu âm khớp gối như thế nào? Quy trình siêu âm khớp gối ra sao?

Siêu âm khớp gối là gì?

Siêu âm khớp gối là một phương thức chẩn đoán hình ảnh sử dụng sóng âm ở tần số từ 7-18 MHz để quét và tái tạo nên hình ảnh bên trong khớp gối với độ chi tiết cao. Đây là một kỹ thuật không xâm lấn, an toàn, được sử dụng để chẩn đoán các rối loạn khác nhau liên quan đến hệ thống cơ xương khớp gối.

Siêu âm khớp gối là một phần của quá trình khám lâm sàng, cho phép bác sĩ quan sát được bề mặt cơ, xương, sụn, gân, dây chằng, khoang khớp gối cũng như hình dung được sự phối hợp động học của hệ thống cơ xương khớp và các cấu trúc mô mềm xung quanh.

Những cấu trúc phổ biến mà kỹ thuật siêu âm khớp gối có thể giúp bác sĩ quan sát được là:

• Xương bánh chè và gân cơ tứ đầu.
• Một số vết thương ở đầu gối.
• Cấu trúc cơ và gân trước và sau khớp.
• Các đường nối và hốc hình chóp.

Siêu âm khớp gối giúp bác sĩ quan sát được nhiều cấu trúc rõ ràng trong khớp gối

Siêu âm khớp gối chẩn đoán được bệnh gì?

Siêu âm khớp gối giúp bác sĩ chẩn đoán được hầu hết các loại bệnh lý và chấn thương xảy ra ở sâu bên trong khớp gối của bạn, chẳng hạn như:

1. Viêm – Thoái hóa khớp

Có hơn 100 loại viêm khớp khác nhau cùng tồn tại. Một số loại viêm khớp phổ biến có thể dễ dàng được phát hiện khi siêu âm khớp gối bao gồm:

• • Thoái hóa khớp: Là tình trạng viêm khớp phổ biến nhất, xảy ra khi lớp sụn ở đầu gối của bạn bị hao mòn do thời gian và tuổi tác, gây đau nhức khi trái gió trở trời khiến đầu gối không thể duỗi gập tự nhiên.

• • Bệnh thấp khớp: Là dạng viêm khớp gây đau đớn nhất, xảy ra khi hệ miễn dịch của bạn xem khớp gối là vật thể lạ và tấn công nó. Đây là bệnh mãn tính, không thể điều trị dứt điểm hoàn toàn.

• • Bệnh Gout: Là loại viêm khớp xảy ra khi các tinh thể axit uric tích tụ trong khớp.

• • Nhiễm trùng khớp gối: Khiến đầu gối bị sưng, đau, đỏ, cơ thể bị sốt và nhanh chóng gây tổn thương rộng rãi cho sụn đầu gối.

• • Viêm bao hoạt dịch: Là tình trạng các túi dịch nhỏ đệm bên ngoài khớp gối của bạn bị nhiễm trùng, chấn thương, từ đó gây sưng và hình thành ổ viêm.

• • Viêm gân bánh chè: Là tình trạng viêm xảy ra khi có chấn thương ở gân bánh chè – chạy từ xương bánh chè đến xương ống quyển giúp bạn đá, chạy và nhảy.

2. Chấn thương đầu gối

Kỹ thuật siêu âm khớp gối là một phương pháp hiệu quả để chẩn đoán các chấn thương đầu gối. Một số chấn thương điển hình có thể được phát hiện bởi siêu âm khớp gối bao gồm:

• • Rách sụn chêm: Sụn chêm hoạt động như một bộ giảm xóc giữa xương ống chân và xương đùi. Nó có thể bị rách nếu bạn bất ngờ vặn đầu gối, cần chuyển hướng cơ thể dứt khoát.

• • Tổn thương cơ ACL: Là một vết rách trên dây chằng chéo trước (ACL) – nối xương ống quyển với xương đùi. Chấn thương ACL đặc biệt phổ biến ở những người chơi bóng rổ, bóng đá cần thay đổi hướng đột ngột.

• • Trật khớp xương bánh chè: Là tình trạng khối xương hình tam giác bao phủ phía trước đầu gối của bạn (xương bánh chè) bị trượt ra khỏi vị trí cũ.

• • Gãy xương: Là tình trạng các xương đầu gối, bao gồm cả xương bánh chè có thể bị vỡ / nứt / gãy do ngã hoặc do tai nạn giao thông.

3. Vấn đề cơ học khác

Một số ví dụ về các vấn đề cơ học khiến bạn cần phải siêu âm khớp gối bao gồm:

• • Vướng dị vật: Là tình trạng một phần của xương hoặc sụn bị gãy / nứt / mẻ rồi kẹt vào giữa khớp, khiến đầu gối bị khóa lại, gây nhói đau khi chuyển động.

• • Đau dây thần kinh tọa: Là tình trạng dây thần kinh tọa kéo dài từ hông đến đầu gối của bạn bị cọ xát quá mức với phần xương đùi gây sưng viêm. Vận động viên chạy bộ và những người đi xe đạp đặc biệt dễ mắc hội chứng dây thần kinh tọa.(2)

Viêm khớp, thoái hóa khớp hay chấn thương đều có thể được chỉ định thực hiện kỹ thuật siêu âm khớp gối

Ưu nhược điểm của kỹ thuật siêu âm khớp gối

Giống như nhiều phương pháp chẩn đoán hình ảnh khác, kỹ thuật siêu âm nói chung vừa có ưu và nhược điểm. Với siêu âm khớp gối, cơ bản đây là một phương pháp chẩn đoán hình ảnh an toàn, đáng tin cậy và được sử dụng rộng rãi bởi hàng loạt lợi ích mà nó mang lại, chẳng hạn như:

1. Ưu điểm

• • Không xâm lấn: Siêu âm khớp gối được tiến hành ngay bên ngoài lớp da đầu gối, hoàn toàn không sử dụng kim tiêm hay phải rạch, cắt, khâu nên không hề xâm lấn.

• • Không gây đau: Siêu âm khớp gối không gây đau đớn mà ngược lại còn rất êm ái nên không cần gây tê hay gây mê.

• • Hoàn toàn thoải mái: Trước buổi siêu âm khớp gối bạn không cần chuẩn bị quá nhiều. Sau buổi siêu âm, bạn có thể thoải mái xuất viện ngay sau đó.

• • Tiết kiệm: Siêu âm khớp gối có chi phí rất rẻ (không quá vài trăm nghìn đồng) nên bạn có thể siêu âm bất kỳ lúc nào các dấu hiệu bất ổn tại đầu gối xuất hiện.

• • Linh động theo thời gian thực: Đầu dò siêu âm là một bộ phận cầm tay linh động, cho phép bác sĩ điều chỉnh góc quan sát theo thời gian thực từ cả 4 phía trái-phải, trước-sau khớp gối một cách toàn diện.

• • Hiệu quả cao: Sóng siêu âm giúp phác họa không gian 3D tốt hơn các phương thức hình ảnh khác, cho phép đánh giá chi tiết các rối loạn không chỉ của khớp gối mà còn của cơ, gân và hệ thống dây chằng, dây thần kinh.

2. Nhược điểm

• • Hạn chế với xương: Sóng siêu âm không thể xuyên được qua xương nên các vấn đề nội khớp nằm sâu trong xương không thể được phát hiện.

• • Hạn chế với sụn: Kỹ thuật siêu âm khớp gối cho bác sĩ hình dung rõ nét về cơ, gân, khớp và dây chằng tốt hơn là về sụn. Sụn ​​có thể được nhìn thấy một phần nếu nó nằm trong vùng phủ sóng của sóng siêu âm. Tuy nhiên, khả năng này bị hạn chế vì sóng siêu âm tần số càng cao cho chất lượng hình ảnh càng rõ nét thì độ thâm nhập vào mô càng thấp.

Khi nào cần thực hành siêu âm khớp gối

Bạn nên thực hành siêu âm khớp gối ngay khi cơ thể xuất hiện các triệu chứng sau:

• Đau gối khi thời tiết thay đổi, trái gió trở trời.
• Đau gối khiến việc đi lại khó khăn.
• Nghe thấy tiếng nổ lách tách, lạo xạo hoặc tiếng kêu cót két ở khớp gối.
• Khi duỗi thẳng hoặc gập đầu gối vào thì bị đau, không thể gập hay duỗi hoàn toàn.
• Đầu gối sưng, cứng, đỏ, có vết bầm tím hoặc ấm khi chạm vào.

Đặc biệt, hãy đến ngay bệnh viện gần nhất khi bạn gặp các tình huống khẩn cấp sau:

• Nhìn thấy một biến dạng rõ ràng ở chân hoặc đầu gối của bạn.
• Không thể đi lại vì khớp gối không còn tải nổi trọng lượng của bạn.
• Khớp gối sưng đỏ rõ rệt, đau nhói kèm theo dấu hiệu sốt.
• Đau đầu gối nghiêm trọng có liên quan đến chấn thương, tai nạn.

Hãy tiến hành siêu âm khớp gối khi bạn bị đau, sưng viêm hay khó cử động khớp gối

Các kỹ thuật siêu âm khớp gối thường gặp

1. Mặt cắt dọc qua gân cơ tứ đầu ở đùi trước

Cơ tứ đầu đùi là một nhóm gồm bốn cơ bắp lớn nằm ở mặt trước của đùi, giúp bạn duỗi gối, gập háng, chạy, nhảy và đi lại. Siêu âm khớp gối qua mặt cắt dọc gân cơ tứ đầu đùi trước có đặc điểm:

• Vị trí đầu dò: Đặt dọc theo nhóm cơ tứ đầu đùi trước, sát xương bánh chè.
• Tư thế siêu âm: Bạn nằm trong tư thế ngửa. Bác sĩ đặt một chiếc gối nhỏ kê bên dưới đầu gối để đầu gối gập một góc 20-30 độ.
• Mục đích chẩn đoán: Siêu âm khớp gối ở vị trí này giúp bác sĩ quan sát được:
  • Mỡ và bao hoạt dịch trên xương bánh chè.
  • Xương đùi và xương bánh chè.
  • 03 lớp cấu tạo cơ tứ đầu đùi trước gồm:
    • Lớp bề mặt: Cơ thẳng đùi trước (rectus femoris).
    • Lớp trung gian: Từ cơ rộng ngoài (vastus lateralis) đến cơ rộng trong (vastus medialis).
    • Lớp sâu nhất: Cơ rộng giữa (vastus intermedius).

2. Mặt cắt xương đùi

Kỹ thuật siêu âm khớp gối qua mặt cắt xương đùi có đặc điểm:

• Vị trí đầu dò: Đặt ngang vị trí trên xương bánh chè, ngay phần đùi trước.
• Tư thế siêu âm: Bạn cần gập đầu gối hết cỡ và dựng thẳng cẳng chân lên.
• Mục đích chẩn đoán: Với động tác gập đầu gối hoàn toàn, toàn bộ phần sụn khớp ở gối được dàn đều trên một mặt phẳng nằm ngang, đồng thời nhóm cơ tứ đầu được đẩy ra phía trước hết cỡ, tạo điều kiện tốt nhất để bác sĩ chẩn đoán vùng sụn khớp gối một cách tốt nhất.

Minh họa siêu âm khớp gối qua mặt cắt xương đùi

3. Túi hoạt dịch trước xương bánh chè

Siêu âm khớp gối qua túi hoạt dịch trước xương bánh chè có đặc điểm:

• Vị trí đầu dò: Đặt nằm ngang ngay trên đầu gối.
• Tư thế siêu âm: Bạn nằm ngửa và gập đầu gối một góc 30 độ.
• Mục đích chẩn đoán: Siêu âm khớp gối ở vị trí này giúp bác sĩ xem xét được tình trạng tổng thể của vùng hoạt dịch xương bánh chè như độ dày túi dịch, phát hiện ổ sưng, viêm, sự rò rỉ bao hoạt dịch (nếu có).

4. Dây chằng (gân) bánh chè

Dây chằng bánh chè là đoạn gân nối giữa cực dưới đầu gối (xương bánh chè) với phần trên xương ống quyển (hay còn gọi là xương chày). Nhờ gân bánh chè mà khi cơ tứ đùi co lại, bạn mới có thể thực hiện động tác duỗi cẳng chân ra.

Siêu âm khớp gối qua dây chằng (gân) bánh chè có đặc điểm:

• Vị trí đầu dò: Đặt dọc ngay giữa xương bánh chè, kéo dài xuống phần trên xương chày.
• Tư thế siêu âm: Bạn nằm ngửa và co đầu gối lên một góc 30 độ.
• Mục đích chẩn đoán: Kỹ thuật siêu âm khớp gối ở vị trí gân bánh chè giúp bác sĩ quan sát khảo sát được các bất ổn ở:
  • Dây chằng bánh chè.
  • Lớp mỡ Hoffa – khối mỡ đệm nằm sau dây chằng bánh chè.
  • Phần cực dưới của xương đầu gối và phần trên xương ống quyển.

5. Mạc giữ bánh chè trong và ngoài

Mạc giữ bánh chè trong và ngoài là một cấu trúc các sợi cơ nằm tại hai bên đầu gối. Ở phía trước nó kết nối vào dây chằng bánh chè, xương đầu gối và gân tứ đầu đùi, có nhiệm vụ cố định xương bánh chè vào đúng vị trí, không cho lệch ra ngoài.

Siêu âm khớp gối qua mạc giữ bánh chè trong và ngoài có đặc điểm:

• Vị trí đầu dò: Đặt đầu dò dọc theo đường nối giữa xương đùi và đầu gối.
• Tư thế siêu âm: Bạn nằm ngửa và duỗi thẳng chân.
• Mục đích chẩn đoán: Toàn bộ dải gân bánh chè trong và ngoài sẽ được hiển thị rõ trên hình ảnh siêu âm, giúp các bác sĩ dễ dàng phát hiện các ổ sưng, viêm hay vết rách cơ (nếu có), đặc biệt là khi xương bánh chè bị trượt ra khỏi vị trí do tai nạn.

6. Dây chằng bên chày và sụn chêm

Dây chằng bên chày còn được gọi là dây chằng giữa gối hay dây chằng chéo giữa (MCL) – kéo dài từ mặt trong đầu trên xương ống quyển (xương chày) đến mặt trong đầu dưới xương đùi – giúp giữ ổn định cho cẳng chân và đầu gối, chống lại các lực quay đầu gối ra bên ngoài.

Siêu âm khớp gối tại vị trí dây chằng bên chày và sụn chêm có đặc điểm:

• Vị trí đầu dò: Đặt đầu dò ở mặt trong khớp gối, dọc theo đường nối giữa xương đùi và xương chày đến khi dây chằng bên chày được bộc lộ rõ trên màn hình siêu âm.
• Tư thế siêu âm: Bạn nằm ngửa, chân được lót gối kê để gập lại 1 góc 30 độ.
• Mục đích chẩn đoán: Kỹ thuật siêu âm khớp gối ở vị trí này giúp bác sĩ có thể quan sát được dây chằng bên chày, dây chằng chéo sau, sụn chêm ngoài và sụn chêm trong. Từ đó kiểm tra được khớp xương chày-mác (tibiofibular) xem có tràn dịch khớp hay có hạch quanh khớp không, đồng thời đánh giá được mối quan hệ của dây chằng bên chày với cơ nhị đầu đùi sau.

Minh họa siêu âm khớp gối qua dây chằng bên chày và sụn chêm

7. Dây chằng bên mác

Dây chằng bên mác còn được gọi là dây chằng bên ngoài hay dây chằng bên cạnh (LCL), có nhiệm vụ giữ sự ổn định cho mặt ngoài của đầu gối. Siêu âm khớp gối tại vị trí dây chằng bên mác có đặc điểm tương tự như tiến hành ở dây chằng bên chày nhưng khác là được tiến hành ở mặt bên ngoài khớp gối.

8. Gân cơ chân ngỗng

Gân cơ chân ngỗng (cơ Hamstring) do một nhóm gồm 3 cơ nhỏ hơn là cơ thon, cơ bán gân và cơ may tạo thành. Ba nhóm cơ này xuất phát từ 3 vị trí khác nhau trong xương đùi rồi nhập lại thành một ở đầu trên xương chày – cho hình ảnh rất giống với 3 chân của ngỗng nên được gọi là gân cơ chân ngỗng. Nhóm cơ này giúp bạn thực hiện động tác duỗi gập đầu gối và di chuyển.

Siêu âm khớp gối qua gân cơ chân ngỗng có đặc điểm:

• • Vị trí đầu dò: Đặt đầu dò đầu dò ở mặt trong đầu trên xương chày, theo hướng xiên qua trục dài của dây chằng chéo giữa. Cần cẩn thận quét đầu dò qua toàn bộ chiều dài của dây chằng này.

• • Tư thế siêu âm: Bệnh nhân nằm ngửa, xoay đầu gối ra phía ngoài trong khi vẫn giữ nguyên độ gập khớp gối ở mức 20-30 độ.

• • Mục đích chẩn đoán: Giúp bác sĩ quan sát được gân cơ chân ngỗng nằm sát xương chày, dây chằng giữa khớp gối, phần bề ngoài của dây chằng giữa khớp gối; sụn chêm trong và dây chằng sụn chêm.

9. Dải chậu chày

Dải chậu chày (Iliotibial Band) là một dải mô sợi liên kết mỏng như lưỡi dao, kéo dài từ hông, chạy dọc theo đùi ngoài đến mặt ngoài đầu gối và xương chày. Dải chậu chày giúp hông có thể di chuyển linh hoạt, giúp bạn gập, xoay khớp háng và duỗi khớp gối.

Siêu âm khớp gối qua dải chậu chày có đặc điểm:

• Vị trí đầu dò: Đặt dọc ở vị trí lồi cầu ngoài xương đùi.
• Tư thế siêu âm: Xoay khớp gối của bệnh nhân vào bên trong đồng thời giữ nguyên góc gập đầu gối ở mức 20-30 độ.
• Mục đích chẩn đoán: Siêu âm khớp gối ở vị trí này giúp bác sĩ quan sát được:
• Dải chậu chày.
• Củ Gerdy’s tubercle – củ bên xương chày.
• Lồi cầu ngoài xương đùi ((lateral femoral condyle).

10. Mặt cắt qua trám khoeo

Trám khoeo còn được gọi là vùng gối sau, là một hố hình trám nằm ngay rãnh gập khớp gối. Siêu âm khớp gối qua mặt cắt trám khoeo có đặc điểm:

• Vị trí đầu dò: Đặt dọc hoặc ngang trám khoeo đều được.
• Tư thế siêu âm: Bạn sẽ nằm sấp, gập khớp gối 1 góc 45 độ so với mặt phẳng giường siêu âm.
• Mục đích chẩn đoán: Siêu âm khớp gối ở vị trí này giúp bác sĩ quan sát được:
• Động mạch khoeo, tĩnh mạch khoeo.
• Đầu cơ bụng chân ngoài (LHG), đầu cơ bụng chân trong (MHG).
• Một phần của dây chằng chéo sau và thần kinh chày (mũi tên cong).
• Xương chày và xương đùi.(1)

Minh họa siêu âm khớp gối qua mặt cắt trám khoeo

Quy trình siêu âm khớp gối

1. Chuẩn bị

Trước buổi siêu âm khớp gối, bạn không cần phải chuẩn bị bất kỳ điều, thậm chí có thể ăn uống thoải mái như bình thường. Trước khi tiến hành siêu âm, bạn sẽ được yêu cầu thay áo choàng y khoa.

2. Thực hiện

Quy trình siêu âm khớp gối được thực hiện bởi một bác sĩ hoặc kỹ thuật viên siêu âm và bao gồm 4 bước:

• • Bước 1: Bạn sẽ được yêu cầu nằm lên giường siêu âm trong tư thế nằm ngửa, nằm sấp hoặc nằm nghiêng tùy vào kỹ thuật siêu âm mà bác sĩ áp dụng.

• • Bước 2: Một lớp gel lạnh sẽ được bôi lên khớp gối, tạo ra sự tiếp xúc tốt trơn tru giữa đầu dò siêu âm và làn da bạn. Đầu dò sẽ được đặt trực tiếp lên gel và da của bạn trong suốt thời gian siêu âm.

• • Bước 3: Bác sĩ liên tục di chuyển đầu dò trên khớp gối của bạn và giải thích kết quả siêu âm khớp gối hiện trên màn hình cho bạn nắm thông tin. Trong quá trình siêu âm, bác sĩ có thể muốn di chuyển đầu gối của bạn sang các vị trí khác để kiểm tra từng vấn đề cụ thể.

• • Bước 4: Bác sĩ lau sạch gel để kết thúc quy trình siêu âm khớp gối.
    Hầu hết các buổi siêu âm khớp gối sẽ được hoàn thành trong vòng 30 phút. Bác sĩ thường sẽ trả kết quả siêu âm khớp gối ngay cho bạn sau khi buổi siêu âm kết thúc hoặc cũng có thể hẹn vào buổi tái khám sau.

3. Lưu ý

Quy trình thực hành siêu âm khớp gối không hề gây đau đớn nhưng nhìn chung có thể gây khó chịu khi khớp gối của bạn đang sưng, viêm, hoặc bạn đang bị trật khớp.

Nếu bác sĩ nghi ngờ bị nhiễm trùng hoặc viêm, bạn có thể phải xét nghiệm máu và đôi khi là tiến hành thêm thủ thuật chọc dò khớp. Khi đó, một lượng nhỏ chất lỏng sẽ được lấy ra từ trong khớp gối của bạn bằng kim tiêm và gửi đến phòng thí nghiệm để phân tích.

Giá siêu âm khớp gối là bao nhiêu?

Siêu âm khớp gối có mức giá cố định là 43.900 VNĐ trong trường hợp bạn có bảo hiểm y tế – theo quy định tại Thông tư 13/2019/TT-BYT của Bộ Y tế ban hành ngày 5 tháng 7 năm 2019 về việc thống nhất giá dịch vụ kỹ thuật và xét nghiệm tại hệ thống các bệnh viện trên toàn quốc.

Nếu không có bảo hiểm y tế, giá siêu âm khớp gối sẽ dao động từ 75.000 VNĐ – 500.000 VNĐ tùy thuộc vào công nghệ siêu âm, địa điểm siêu âm, trình độ bác sĩ siêu âm, bệnh viện (công, tư, loại I, II hay III…) và các loại chi phí khác.

Để đặt lịch thăm khám, tư vấn tại Hệ thống Bệnh viện Đa khoa Tâm Anh, Quý khách vui lòng liên hệ:

Nhìn chung, các bệnh lý về cơ xương khớp tuy không gây chết người nhưng khả năng bệnh để lại dị tật là rất cao. Do đó, hãy chủ động đến Bệnh viện Tâm Anh ngay khi cơ thể bạn xuất hiện các triệu chứng đau nhức khớp gối để được chẩn đoán và điều trị kịp thời. Xin chân thành cảm ơn!

Trên đây là những thông tin cơ bản nhất về siêu âm khớp gối mà bạn cần biết. Hy vọng qua bài viết này, bạn đã phần nào hiểu được kỹ thuật siêu âm khớp gối và quy trình siêu âm khớp gối để có sự chuẩn bị thích hợp.