Mất ngủ ở tuổi dậy thì: Nguyên nhân và cách xử trí ba mẹ tham khảo

Mất ngủ ở tuổi dậy thì có thể ảnh hưởng đến sức khỏe, cảm xúc, kết quả học tập của trẻ. Vậy nguyên nhân mất ngủ ở tuổi dậy thì là gì và làm cách nào để khắc phục hiệu quả?

Mất ngủ ở tuổi dậy thì là gì?

Mất ngủ ở tuổi dậy thì là tình trạng trẻ trong tuổi dậy thì không thể ngủ đủ 8 – 10 giờ mỗi đêm. Dậy thì là thời điểm trẻ cần ngủ đủ giấc để cơ thể hồi phục và phát triển. Việc thiếu ngủ liên tục có thể ảnh hưởng đến sức khỏe thể chất, tinh thần và sự phát triển của trẻ. Phụ huynh không nên chủ quan khi trẻ ở tuổi dậy thì bị mất ngủ.⁽¹⁾

Giai đoạn dậy thì của bé gái thường trong khoảng 8 – 13 tuổi, giai đoạn dậy thì của bé trai thường trong khoảng 9 – 14 tuổi. Đây là giai đoạn cơ thể và tâm sinh lý của trẻ có những thay đổi mạnh; khi các hormone sinh trưởng hoạt động mạnh mẽ, trẻ có thể phải đối mặt với các vấn đề bất thường, trong đó có mất ngủ kéo dài.

Nguyên nhân mất ngủ ở tuổi dậy thì

Có nhiều tác nhân, yếu tố có thể khiến trẻ ở giai đoạn dậy thì bị mất ngủ, bao gồm:

• Hormone: Dậy thì khiến trẻ có sự thay đổi hormone. Lúc này, cơ thể có xu hướng giải phóng hormone melatonin nhiều hơn bình thường, gây ảnh hưởng đến nhịp sinh học của trẻ, khiến trẻ buồn ngủ muộn hơn vào ban đêm, ảnh hưởng đến chất lượng giấc ngủ.
• Bệnh lý: Một số bệnh lý như hen suyễn, chàm, ngưng thở khi ngủ, hội chứng chân không yên, cảm lạnh… có thể ảnh hưởng đến sự thoải mái khi ngủ, khiến người bệnh khó vào giấc hoặc thường xuyên thức giấc giữa đêm.
• Căng thẳng: Tuổi dậy thì có thể khiến trẻ đối mặt với nhiều thay đổi trong cuộc sống. Ở thời điểm này, cảm xúc của trẻ thường bị chi phối bởi vấn đề học tập, gia đình, bạn bè hoặc tình cảm, đôi khi khiến trẻ bị lo lắng, stress, mệt mỏi… Những yếu tố này đều có thể gây mất ngủ ở tuổi dậy thì.
• Ngủ trưa quá nhiều: Ngủ trưa là hoạt động tốt, giúp cơ thể có thời gian nghỉ ngắn sau quãng thời gian hoạt động liên tục. Tuy nhiên, nếu ngủ trưa quá nhiều có thể khiến trẻ khó ngủ hơn vào buổi tối.
• Thói quen: Hiện nay, giới trẻ ngày càng bị phụ thuộc vào các thiết bị điện tử như máy tính, máy tính bảng, điện thoại… Việc sử dụng thiết bị điện tử quá nhiều, đặc biệt là vào buổi tối trước khi ngủ có thể gây ảnh hưởng đến giấc ngủ, bởi ánh sáng xanh từ các thiết bị này có thể tác động tiêu cực đến quá trình sản sinh melatonin tự nhiên của cơ thể.
• Ít vận động: Thể dục không chỉ giúp nâng cao sức khỏe mà còn hỗ trợ lưu thông khí huyết và thư giãn, giúp mỗi người ngủ ngon hơn. Việc thường xuyên ngồi một chỗ, ít vận động có thể là tác nhân khiến trẻ ở tuổi dậy thì bị mất ngủ.
• Không gian phòng ngủ: Ngủ ở không gian quá hẹp, nóng, lạnh hoặc ồn ào cũng là yếu tố có thể làm gián đoạn giấc ngủ của trẻ đang dậy thì.
• Dinh dưỡng: Dinh dưỡng và giấc ngủ có mối quan hệ mật thiết. Một chế độ ăn ít chất xơ, nhiều chất béo bão hòa hoặc nhiều đường; không tiêu thụ đủ chất béo tốt, carbs phức và protein; uống nhiều caffeine và rượu… có thể ảnh hưởng tiêu cực đến chất lượng giấc ngủ. Mặt khác, tích cực tiêu thụ những thực phẩm chứa axit amin tryptophan có thể hỗ trợ cải thiện chất lượng giấc ngủ hiệu quả.
• Sử dụng nicotine hoặc các thuốc không kê đơn: Thường xuyên sử dụng các chất kích thích chứa nicotine hoặc một số thuốc không kê đơn cũng có thể là một trong những tác nhân gây mất ngủ ở tuổi dậy thì.
• Di truyền: Mất ngủ có thể đến từ yếu tố di truyền, với khoảng 35% số người mất ngủ có tiền sử gia đình bị mất ngủ. Điều này cho thấy yếu tố gen có thể tác động phần nào đến giấc ngủ của một người.⁽²⁾

Xem thêm: Mất ngủ trước kỳ kinh nguyệt: Nguyên nhân và cách cải thiện

Triệu chứng mất ngủ ở tuổi dậy thì

Mất ngủ là tình trạng xảy ra tương đối phổ biến ở trẻ đang dậy thì, có thể nhận biết thông qua một số triệu chứng thường gặp như:

• Mất nhiều thời gian để vào giấc ngủ;
• Thức giấc giữa đêm và không thể ngủ lại;
• Luôn cảm thấy mệt mỏi nhưng đột nhiên tỉnh táo trước giờ ngủ;
• Khó khăn khi thức dậy vào buổi sáng;
• Thường ngủ gà ngủ gật khi đến trường;
• Buồn ngủ vào mọi thời điểm trong ngày;
• Thiếu năng lượng, liên tục cảm thấy mệt mỏi;
• Khó tập trung hoặc ghi nhớ thông tin;
• Thường xuyên khó chịu, nóng nảy, cáu gắt…

Tác hại của mất ngủ ở tuổi dậy thì

Tương tự các dạng rối loạn giấc ngủ khác, mất ngủ tuổi dậy thì có thể gây ra một số tác hại như:

• Thiếu ngủ khiến trẻ thường xuyên cáu kỉnh, khó chịu, dễ nổi nóng hoặc buồn bã. Nếu tình trạng này kéo dài, có thể gây ra các rối loạn tâm lý nghiêm trọng như trầm cảm và tự kỷ.
• Thiếu ngủ khiến trẻ bị mệt mỏi, thiếu tỉnh táo, giảm khả năng tập trung và phản xạ. Điều này làm tăng nguy cơ gặp tai nạn, chấn thương khi tham gia giao thông, sinh hoạt, chơi thể thao…
• Ngủ không đủ giấc có thể ảnh hưởng đến sự phát triển của thùy trán – phần não đóng vai trò quan trọng trong kiểm soát hành vi. Theo Trung tâm kiểm soát và Phòng ngừa Dịch bệnh Hoa Kỳ (CDC), việc thiếu ngủ có thể khiến thanh thiếu niên có các hành vi nguy hiểm như uống rượu khi lái xe, không đội nón bảo hiểm, không thắt dây an toàn, sử dụng rượu bia, hút thuốc…⁽³⁾
• Giấc ngủ đóng vai trò quan trọng trong sự phục hồi và củng cố trí nhớ, sự chú ý, tư duy phân tích. Việc thiếu ngủ có thể ảnh hưởng đến khả năng tập trung và ghi nhớ thông tin, về lâu dài có thể ảnh hưởng đến thành tích học tập của trẻ.
• Giấc ngủ góp phần giúp tăng cường hệ miễn dịch, điều chỉnh hormone và phục hồi cơ, mô. Việc mất ngủ ở tuổi dậy thì có thể ảnh hưởng đến sự trao đổi chất, điều hòa huyết áp, kiểm soát cholesterol…, những điều này có thể dẫn đến tình trạng béo phì, bệnh tiểu đường, tăng huyết áp và các vấn đề sức khỏe về tim mạch khác.

Để hỗ trợ trẻ phát triển toàn diện, nâng cao sức khỏe, tránh các tác động tiêu cực lên sức khỏe và tâm sinh lý, phụ huynh cần hướng dẫn trẻ điều chỉnh thời gian ngủ phù hợp với độ tuổi. Theo khuyến nghị của Trung tâm Kiểm soát và Phòng ngừa Dịch bệnh Hoa Kỳ (CDC), thời gian ngủ mỗi ngày của trẻ 6 – 18 tuổi nên dao động trong khoảng:⁽⁴⁾

Cha mẹ làm gì để giúp con dễ ngủ hơn?

Bên cạnh việc chủ động đưa con đi thăm khám, chẩn đoán, chữa trị theo phác đồ của bác sĩ, để góp phần cải thiện chứng mất ngủ ở trẻ dậy thì, phụ huynh cần lưu ý:

• Giúp trẻ sắp xếp lại lịch trình sinh hoạt, tránh để trẻ tham gia vào quá nhiều hoạt động trong buổi tối.
• Tránh để trẻ dùng đồ uống chứa caffeine vào chiều tối hoặc tối muộn.
• Giúp trẻ hình thành thói quen đi ngủ và thức giấc cùng một thời điểm mỗi ngày.
• Khuyến nghị trẻ hạn chế sử dụng các thiết bị điện tử vào ban đêm.
• Khuyến khích trẻ tích cực tập thể dục thể thao, tuy nhiên, không nên để trẻ vận động mạnh trước khi ngủ.
• Tích cực trò chuyện, tạo không gian thoải mái giữa cha mẹ và con cái, giúp trẻ giảm căng thẳng, stress, hạn chế chứng mất ngủ ở tuổi dậy thì.
• Đảm bảo dinh dưỡng đầy đủ, cân bằng. Không để trẻ đi ngủ lúc bụng đói hoặc quá no.
• Sắp xếp phòng ngủ thoáng mát, yên tĩnh, có nhiệt độ và ánh sáng phù hợp.
• Khuyên trẻ không ngủ trưa quá nhiều, chỉ nên ngủ khoảng 30 – 45 phút vào mỗi buổi trưa.

Khi nào thì cha mẹ nên đưa con đi khám?

Mất ngủ có thể đến từ nhiều tác nhân, yếu tố nguy cơ, trong đó bao gồm cả các tác nhân bệnh lý. Để đảm bảo an toàn, phụ huynh cần đưa trẻ đi khám khi trẻ có các biểu hiện như:

• Tình trạng mất ngủ xảy ra liên tục và kéo dài trong nhiều tuần;
• Trẻ thường xuyên mệt mỏi, thiếu tỉnh táo, ngủ gật vào ban ngày;
• Trẻ gặp khó khăn khi thức giấc;
• Tâm trạng của trẻ thay đổi thất thường, hay lo lắng, khó tập trung.

Để đặt lịch thăm khám, điều trị bệnh tại Hệ thống Bệnh viện Đa khoa Tâm Anh, Quý khách vui lòng liên hệ:

Tóm lại, mất ngủ ở tuổi dậy thì hay khó ngủ ở tuổi dậy thì có thể ảnh hưởng đến sức khỏe thể chất lẫn tinh thần của trẻ. Ngay khi phát hiện trẻ có dấu hiệu mất ngủ kéo dài, người nhà nên đưa trẻ đến các cơ sở y tế uy tín để được thăm khám và đưa ra hướng xử lý phù hợp.