Đau đầu từng cụm (một số người gọi là đau đầu cụm hay đau đầu chùm) có xu hướng kéo dài, trở thành mạn tính, khó điều trị. Vậy đau đầu từng cụm là gì, có triệu chứng ra sao? Cách chẩn đoán, chữa trị, phòng ngừa căn bệnh này thế nào?
Đau đầu từng cụm là bệnh không quá phổ biến, tỷ lệ < 1/1.000 người, thường xuất hiện ở nam giới nhiều hơn nữ giới. Căn bệnh này thường xuất hiện trước tuổi 30. Đau đầu cụm có thể đánh thức người bệnh ra khỏi giấc ngủ. Cơn đau vào ban đêm có thể nghiêm trọng hơn so với ban ngày.
Đau đầu cụm là gì?
Đau đầu cụm (đau đầu chùm/đau đầu từng cụm cluster headache) là một loại đau đầu rất nghiêm trọng, có xu hướng xảy ra theo cụm hoặc nhóm và tái diễn theo cùng một cách mỗi khi xuất hiện. Mỗi cơn đau kéo dài trung bình khoảng 1 – 3 giờ. Tần suất cơn đau đầu từng cụm xuất hiện có thể dao động từ cách ngày đến nhiều lần trong ngày. Theo sau các giai đoạn cụm là sự thuyên giảm có thể kéo dài hàng tháng hay hàng năm. (1)
Nguyên nhân gây đau đầu từng cụm
Nguyên nhân chính xác gây đau đầu từng cụm vẫn chưa được biết chính xác. Bệnh lý này dường như có liên quan đến việc cơ thể đột ngột giải phóng histamin (được cơ thể giải phóng khi gặp phản ứng dị ứng) hoặc serotonin (chất do tế bào thần kinh tạo ra) trong vùng dây thần kinh ở mặt (dây thần kinh sinh ba). Ngoài ra, đau đầu cụm dường như cũng có liên quan đến một vấn đề nào đó ở vùng dưới đồi. Một số tác nhân dưới đây có thể kích hoạt hoặc làm tăng nặng chứng đau đầu chùm: (2)
Uống rượu và hút thuốc lá.
Độ cao.
Ánh sáng rực rỡ (bao gồm cả nguồn ánh sáng mặt trời).
Gắng sức (khi hoạt động thể chất).
Nhiệt độ (tắm nước nóng hoặc thời tiết nóng).
Thực phẩm giàu nitrit (thịt bảo quản và thịt xông khói).
Cocaine.
Một vài loại thuốc.
Triệu chứng của đau đầu cụm
Đau đầu từng cụm biểu hiện triệu chứng rất dễ nhận biết. Kể từ lúc xuất hiện, chỉ mất khoảng 5 – 10 phút để triệu chứng trở nặng. Những triệu chứng thường gặp bao gồm đau một bên đầu và các vấn đề bất thường khác liên quan đến da, mũi, mắt ở cùng bên bị đau. Các triệu chứng đáng chú ý của bệnh đau đầu chùm gồm có: (3)
Cơn đau tập trung phía sau một bên mắt nhưng có thể lan ra thái dương, trán, mũi, nướu ở cùng phía bị ảnh hưởng. Thường được mô tả là loại cảm giác xuyên thấu hoặc nóng rát.
Thường cảm thấy cơn đau ở cùng một bên đầu trong chu kỳ hiện tại. Hiếm khi cơn đau có sự chuyển đổi trong tương lai.
Cơn đau có thể khiến người bệnh cảm thấy cần đi lại, không thể ngồi yên.
Cơn đau có thể kéo dài 15 phút đến 3 giờ/lần.
Ngoài ra, đau đầu cụm cũng có thể dẫn đến các triệu chứng khác, ví dụ như:
Nghẹt mũi: Mũi của người bệnh có thể bị nghẹt hoặc chảy nước chỉ ở bên xuất hiện cơn đau đầu.
Những vấn đề về mắt: Người bệnh có thể bị chảy nước mắt, đau mắt, sụp mí mắt. Đồng tử có thể trông nhỏ hơn. Các triệu chứng này xuất hiện ở cùng phía có cơn đau đầu.
Khuôn mặt thay đổi: Bạn có thể bắt đầu gặp tình trạng đổ mồ hôi. Lúc này, mặt có thể bị đỏ bừng ở phía xuất hiện cơn đau đầu.
Đau đầu từng cụm có một số đặc điểm khác biệt, điển hình bao gồm: (4)
Tốc độ: Đau đầu cụm thường nhanh chóng đạt đến mức tối đa trong vòng 5 – 10 phút.
Cơn đau: Cơn đau đầu chùm hầu như luôn xuất hiện ở một bên đầu và vẫn kéo dài như vậy trong một khoảng thời gian. Nó có thể chuyển sang phía đối diện khi cơn đau đầu mới bắt đầu nhưng trường hợp này hiếm khi xảy ra. Đau đầu cụm thường được mô tả là cảm giác nhức nhối hoặc nóng rát. Cơn đau đầu này có thể xuất hiện liên tục hoặc nhói lên. Người bệnh có thể cảm nhận được cơn đau ở phía sau hoặc xung quanh một mắt. Tình trạng đau có thể lan đến mũi, thái dương, trán, má hoặc nướu trên ở bên bị đau. Lúc này, người bệnh có thể thấy da đầu mềm và cảm nhận được máu đang đập.
Thời gian ngắn: Đau đầu từng cụm với cơn đau có thể kéo dài trong khoảng 30 – 90 phút hoặc giao động dài hơn từ 15 phút đến 3 giờ và biến mất sau đó. Mỗi ngày, người bệnh có thể gặp 1 – 3 cơn đau như vậy. Một vài người bệnh chỉ bị đau 1 lần/ngày nhưng cũng có trường hợp gặp đến 8 cơn đau/ngày.
Có thể đoán trước: Đau đầu cụm dường như có liên quan đến đồng hồ sinh học. Mỗi ngày, cơn đau đầu từng cụm thường xuất hiện vào cùng một thời điểm. Cơn đau thậm chí có thể đánh thức người bệnh sau khi ngủ được 1 hoặc 2 giờ. Những cơn đau xuất hiện vào ban đêm có thể diễn ra nghiêm trọng hơn so với ban ngày.
Thường xuyên: Hầu hết người bệnh bị đau đầu mỗi ngày trong 2 tuần đến 3 tháng. Giữa các khoảng thời gian này, người bệnh không bị đau trong tối thiểu 2 tuần.
Đau đầu chùm có nguy hiểm không?
Nhìn chung, đau đầu từng cụm không đe dọa đến tính mạng và cũng không khiến não bị tổn thương vĩnh viễn. Thế nhưng, đau đầu chùm có xu hướng trở thành dạng mạn tính, dễ tái phát, ảnh hưởng đến công việc và cuộc sống của người bệnh. Một số người còn gọi chứng đau đầu này là “cơn đau đầu tự sát”. Lý do là vì đã có người bệnh không còn hy vọng khi phải đối diện với cơn đau đầu cụm và tìm đến giải pháp cực đoan. Tuy nhiên, ngày nay bác sĩ có thể giúp người bệnh giải quyết, kiểm soát cơn đau chùm một cách tối ưu. Người bệnh không nên bi quan nếu chẳng may mắc phải căn bệnh này.
Cách chẩn đoán đau đầu từng cụm
Đau đầu cụm thường có một kiểu đau nhất định. Do đó, chẩn đoán sẽ phụ thuộc vào việc mô tả cơn đau, nơi cơn đau xuất hiện, mức độ nghiêm trọng cũng như những triệu chứng khác. Tần suất cơn đau đầu xuất hiện và thời gian tình trạng đau kéo dài cũng cần được xem xét.
Bác sĩ thần kinh sẽ đưa ra chẩn đoán dựa trên các triệu chứng, tiền sử bệnh, kết quả khám thực thể và thần kinh. Với những người bệnh gặp cơn đau đầu phức tạp, bất thường thì có thể cần thực hiện một số kỹ thuật chẩn đoán hình ảnh để loại trừ nguyên nhân khác gây ra chứng đau đầu, có thể bao gồm:
Chụp MRI: Chụp cộng hưởng từ (MRI) dùng từ trường và sóng vô tuyến mạnh tạo ra hình ảnh chi tiết của mạch máu và não. Chụp MRI giúp bác sĩ chẩn đoán bệnh đột quỵ, khối u, nhiễm trùng, chảy máu não cùng những vấn đề khác xuất hiện ở não và hệ thần kinh.
Chụp CT: Chụp cắt lớp vi tính (CT) dùng một loạt tia X tạo ra hình ảnh cắt ngang chi tiết của não. Kỹ thuật chẩn đoán hình ảnh này giúp bác sĩ chẩn đoán tình trạng nhiễm trùng, khối u, tổn thương não, chảy máu bên trong não và những vấn đề khác có thể dẫn đến chứng đau đầu.
Cách điều trị đau đầu cụm
Hiện nay vẫn chưa có cách chữa trị dứt điểm chứng đau đầu từng cụm. Mục tiêu của việc điều trị là làm giảm đau, rút ngắn thời gian đau cũng như ngăn ngừa những cơn đau mới. Đau đầu cụm có xu hướng đột ngột xuất hiện và nhanh chóng biến mất nên gây khó khăn cho việc chữa trị. Dưới đây là những phương pháp điều trị bệnh đau đầu từng cụm có thể được áp dụng: (5)
1. Phương pháp điều trị tác dụng nhanh
Phương pháp chữa trị này có thể bao gồm các loại thuốc được bác sĩ chỉ định nhằm mục đích giúp người bệnh ngăn chặn cơn đau đầu từng cụm khi mới bắt đầu:
Oxy: Hít thở oxy tinh khiết thông qua mặt nạ mang đến cảm giác nhẹ nhõm cho hầu hết người dùng. Người bệnh có thể cảm nhận được tác dụng trong vòng 15 phút. Phương pháp điều trị này thường không gây ra tác dụng phụ nhưng có thể không được áp dụng cho người mắc chứng phổi tắc nghẽn mạn tính nghiêm trọng.
Triptan: Sumatriptan (imitrex) được tiêm khi những triệu chứng đau đầu từng cụm bắt đầu xuất hiện. Dùng sumatriptan dưới dạng thuốc xịt mũi hoặc sử dụng loại thuốc triptan khác cũng mang đến tác dụng tích cực nhưng không nhanh như phương pháp tiêm. Sumatriptan không được khuyến cáo cho những người bị tăng huyết áp hoặc mắc bệnh tim chưa kiểm soát được. Thuốc xịt mũi và thuốc tiêm được dùng thường xuyên hơn thuốc uống vì mang đến tác dụng nhanh hơn.
Octreotide: Octreotide (sandostatin) – tương tự hormone não somatostatin, phát huy tác dụng với những người bị đau đầu từng cụm. Octreotide có thể được dùng cho những người bệnh không đáp ứng tốt với triptan.
Thuốc gây tê cục bộ: Tác dụng gây tê của thuốc gây tê cục bộ, ví dụ như lidocain có thể giúp chống lại cơn đau đầu chùm ở một số người bệnh khi tiêm qua mũi.
Dihydroergotamine: Một dạng dihydroergotamine truyền qua đường tĩnh mạch có thể giúp một số người bị đau đầu từng cụm làm giảm cơn đau. Dihydroergotamine cũng có dạng hít qua mũi nhưng cách sử dụng này chưa được chứng minh là mang đến tác dụng với chứng đau đầu cụm.
2. Phẫu thuật
Phẫu thuật thường không mang đến hiệu quả cao cho người bị đau đầu từng cụm mạn tính (trong trường hợp những phương pháp chữa trị khác không phát huy tác dụng). Một vài ca phẫu thuật chữa chứng đau đầu cụm cố gắng tác động đến những đường dẫn truyền thần kinh – được cho là tác nhân gây ra cơn đau. Thế nhưng, lợi ích lâu dài của hình thức phẫu thuật này là không chắc chắn và tiềm ẩn các rủi ro, bao gồm yếu cơ hàm, mất cảm giác ở các bộ phận trên đầu, mặt.
3. Phương pháp chữa trị tiềm năng
Các nhà khoa học đang nghiên cứu những phương pháp khác giúp điều trị chứng đau đầu từng cụm, bao gồm một số kỹ thuật kích thích dây thần kinh. Cụ thể gồm có kích thích hạch sphenopalatine, kích thích não sâu và kích thích dây thần kinh chẩm.
4. Liều thuốc thay thế
Melatonin – một loại hormone ảnh hưởng đến đồng hồ sinh học của cơ thể có thể góp phần làm giảm tình trạng đau đầu từng cụm. Capsaicin – chất hóa học từ ớt được dùng bên trong mũi có thể làm giảm tần suất xuất hiện những cơn đau đầu chùm, hạn chế mức độ nghiêm trọng của bệnh. Trước khi áp dụng bất kỳ phương pháp chữa trị thay thế nào bạn cũng cần trao đổi với bác sĩ.
Cách kiểm soát, phòng ngừa đau đầu từng cụm
Một số phương pháp giúp điều trị dự phòng, kiểm soát hay phòng ngừa chứng đau đầu từng cụm có thể được áp dụng bao gồm:
1. Dùng thuốc và các liệu pháp y tế
Thường được áp dụng khi bắt đầu giai đoạn cụm với mục tiêu ngăn chặn các cơn đau đầu. Sau khi cơn đau đầu từng cụm kết thúc, bác sĩ sẽ giúp người bệnh ngừng dùng thuốc dần dần.
Thuốc chặn canxi: Thuốc chặn kênh canxi verapamil (Verelan, Calan SR) thường là sự lựa chọn đầu tiên giúp ngăn ngừa cơn đau đầu cụm. Verapamil có thể được dùng với những loại thuốc khác. Đôi khi, bạn cần dùng lâu hơn để giúp kiểm soát chứng đau đầu từng cụm mạn tính. Hầu hết người bệnh có thể sử dụng verapamil mà không gặp vấn đề gì. Thế nhưng, một vài tác dụng phụ có thể xuất hiện như buồn nôn, táo bón, nhịp tim đập không đều và mệt mỏi.
Corticosteroid:
Những loại thuốc này, ví dụ như prednisone (Rayos, Prednisone Intensol) có tác dụng làm giảm tình trạng đau đầu từng cụm nhanh chóng. Những người không bị đau đầu từng cụm thường xuyên và gặp cơn đau ngắn có thể dùng nhóm thuốc corticosteroid.
Những loại thuốc corticosteroid có thể làm giảm đau cho đến khi thuốc dài hạn bắt đầu phát huy tác dụng. Chúng thường được dùng với verapamil. Corticosteroid có thể tốt nếu được sử dụng trong vài ngày. Thế nhưng, việc dùng corticosteroid lâu dài có thể gây ra phản ứng phụ, bao gồm loãng xương, tăng huyết áp…
Galcanezumab (emgality): Loại thuốc này có thể được dùng để chữa trị chứng đau đầu từng cụm. Galcanezumab có thể được tiêm hàng tháng cho đến khi giai đoạn cụm kết thúc.
Liti (lithobid): Loại thuốc này được dùng để chữa trị chứng rối loạn lưỡng cực, giúp ngăn ngừa tình trạng đau đầu mạn tính, kéo dài. Người không thể dùng những loại thuốc khác hoặc các loại thuốc khác không mang đến tác dụng có thể sử dụng liti. Phản ứng phụ của thuốc bao gồm khát nước nhiều, run và những vấn đề khác ở thận. Nếu sử dụng loại thuốc này, người bệnh phải thường xuyên làm xét nghiệm máu hoặc các xét nghiệm khác để kiểm tra, tầm soát những tác dụng phụ nghiêm trọng.
Kích thích dây thần kinh phế vị không xâm lấn (VNS): VNS không xâm lấn dùng bộ điều khiển cầm tay để gửi kích thích điện đi qua da đến dây thần kinh phế vị. Một số nghiên cứu đã chỉ ra rằng, VNS giúp làm giảm tần suất của cơn đau đầu từng cụm.
Thuốc tác động vào khối thần kinh: Liệu pháp này liên quan đến việc tiêm thuốc giảm đau vào phía sau đầu. Thuốc sẽ đi vào khu vực quanh dây thần kinh chẩm. Mũi tiêm có thể bao gồm corticosteroid và thuốc gây tê. Phong bế dây thần kinh chẩm có thể mang đến công dụng làm giảm đau cho đến khi thuốc dài hạn phát huy tác dụng, thường được sử dụng kết hợp với verapamil.
Một số loại thuốc khác giúp ngăn ngừa chứng đau đầu từng cụm có thể được sử dụng bao gồm thuốc chống động kinh, ví dụ như topiramate (Qudexy XR, Topamax)…
2. Thay đổi lối sống
Bên cạnh việc dùng thuốc và áp dụng các liệu pháp y tế, người bệnh cần thay đổi lối sống khoa học để ngăn ngừa chứng đau đầu từng cụm, cụ thể gồm có:
Tuân thủ lịch trình ngủ đều đặn: Trong giai đoạn khởi phát bệnh, người bệnh cần tránh thay đổi thói quen ngủ của mình. Thay đổi lịch trình ngủ có thể gây khởi phát cơn đau.
Tránh uống rượu: Uống rượu, bia có thể khiến bạn bị đau đầu. Do đó, bạn nên chủ động hạn chế hoặc tránh dùng rượu, b
Khi nào cần gặp bác sĩ?
Người bệnh cần đến gặp bác sĩ thăm khám, chẩn đoán chứng đau đầu từng cụm khi:
Nghi ngờ bản thân đang có các triệu chứng cảnh báo bệnh đau đầu cụm.
Cơn đau đầu từng cụm tái phát.
Thuốc giảm đau như paracetamol và ibuprofen không còn mang đến công dụng hữu hiệu.
Người bệnh gặp cơn đau đầu quá nghiêm trọng. Điều này gây ra tình trạng kích động, bồn chồn…
Đã được chẩn đoán mắc chứng đau đầu từng cụm và bệnh đang diễn ra nghiêm trọng, kéo dài hơn. Hoặc những phương pháp chữa trị thông thường không còn mang đến lợi ích.
Để đặt lịch thăm khám, điều trị bệnh tại Hệ thống Bệnh viện Đa khoa Tâm Anh, Quý khách vui lòng liên hệ:
HỆ THỐNG BỆNH VIỆN ĐA KHOA TÂM ANH
Hà Nội:
108 Hoàng Như Tiếp, P.Bồ Đề, Q.Long Biên, TP.Hà Nội
Tóm lại, đau đầu từng cụm hay đau đầu cụm, đau đầu chùm có thể gây ra cơn đau dữ dội, ảnh hưởng sức khỏe và làm suy giảm chất lượng cuộc sống. Nếu gặp phải các triệu chứng đáng ngờ liên quan bệnh, mỗi người cần nhanh chóng đến cơ sở y tế thăm khám để được bác sĩ chẩn đoán, tìm ra phương pháp chữa trị phù hợp.
Cập nhật lần cuối: 10:04 17/04/2024
Chia sẻ:
Nguồn tham khảo
Cluster Headaches. (2022, October 12). Hopkinsmedicine.org. https://www.hopkinsmedicine.org/health/conditions-and-diseases/headache/cluster-headaches
Cluster headache – Symptoms and causes. (2023). Mayo Clinic; https://www.mayoclinic.org/diseases-conditions/cluster-headache/symptoms-causes/syc-20352080