Chụp CT sọ não là phương pháp chẩn đoán cận lâm sàng được bác sĩ chỉ định để kiểm tra các bất thường vùng đầu- mặt. Thông qua kết quả CT sọ não bác sĩ có thể xác định được căn nguyên gây bệnh, vị trí bệnh và đưa ra phương pháp điều trị hợp lý.
Tư vấn chuyên môn bài viết ThS.BS HỒ HOÀNG PHƯƠNG – Giám đốc Trung tâm Chẩn Đoán Hình Ảnh, Bệnh viện Đa khoa Tâm Anh – TP.HCM
Chụp CT sọ não hay còn gọi là chụp cắt lớp vi tính sọ não. Đây là chỉ định cận lâm sàng giúp bác sĩ kiểm tra cho bệnh nhân có triệu chứng chấn thương vùng đầu – mặt hoặc không do chấn thương như hôn mê không rõ nguyên nhân, yếu liệt, đau đầu, chóng mặt… Chụp CT sọ não sử dụng tia X để quét tia từ cằm đến đỉnh đầu người bệnh để lấy hình ảnh các chi tiết trong sọ não. Đầu đèn phát tia của máy chụp CT sọ não sẽ nghiêng về nhiều hướng khác nhau để ghi hình và cho nhiều hình ảnh khác nhau, dữ liệu được lưu trữ trên hệ thống máy tính, và có thể dựng hình ảnh 2D, 3D và in ra.
Ngoài ra, bác sĩ lâm sàng có thể cho chỉ định chụp CT sọ não có tiêm thuốc tương phản đường tĩnh mạch trong các trường hợp cần thiết. Thuốc tương phản có tác dụng làm tăng tương phản vùng bất thường so với bình thường, giúp kiểm tra sự lưu thông mạch máu, nhận diện khối u, viêm, áp-xe…(1)
Bác sĩ cho chỉ định chụp CT sọ não để chẩn đoán hoặc theo dõi các bệnh lý sau:
Phương pháp chụp CT đầu không áp dụng cho người bị chứng sợ không gian hẹp, không thể nằm yên, người dễ bị kích thích và phụ nữ có thai. Ngoài ra, nhóm trẻ nhỏ, người bị dị ứng, người có bệnh nền cũng được bác sĩ lưu ý khi sử dụng phương pháp này.
Theo các nghiên cứu thống kê, nếu phụ nữ có thai chỉ chụp CT một lần thì nguy cơ gặp phải rủi ro là rất hiếm. Tuy nhiên, cũng có những trường hợp, thai phụ chụp CT nhiều lần mà không biết mình có thai trong thời gian ngắn thì sẽ tiềm ẩn những nguy cơ xấu ảnh hưởng đến sức khỏe của cả mẹ và bé. Do đó, các trường hợp mang thai hoặc đang nghi ngờ mang thai phải thông báo với bác sĩ để tìm được phương pháp chẩn đoán phù hợp. Ngoài ra, không nên áp dụng chụp CT có tiêm thuốc tương phản cho phụ nữ có thai.
Đối với bà mẹ cho con bú, dù tỷ lệ thuốc tương phản tiết vào sữa mẹ rất thấp, ít khả năng gây hại cho trẻ. Tuy nhiên, người mẹ nên ngừng cho trẻ bú ít nhất 24 giờ sau khi chụp CT sọ não có tiêm thuốc cản quang.
Bệnh nhân cần thông báo với bác sĩ về tình trạng dị ứng với thuốc, đặc biệt là thuốc tương phản đường tĩnh mạch, thực phẩm, chất nhuộm, chất bảo quản… Đồng thời thông báo cho bác sĩ về các thuốc đang dùng, thực phẩm chức năng…
Bệnh nhân suy thận có mức lọc cầu thận dưới ngưỡng cho phép nên hạn chế chụp CT có sử dụng thuốc tương phản đường tĩnh mạch. Nếu buộc phải tiêm thuốc cản quang, bệnh nhân phải chạy thận nhân tạo ngay sau khi tiêm thuốc cản quang.
Trước khi chụp CT, người bệnh sẽ được bác sĩ thăm khám kiểm tra vấn đề an toàn trước khi tiêm thuốc tương phản như: điều tra tiền sử dị ứng, tình trạng sức khỏe hiện tại, có đang mang thai. Nếu người bệnh có tiền sử dị ứng thuốc, hen phế quản thì sẽ được dự phòng phản ứng trước tiêm thuốc tương phản.
Chỉ định kiểm tra chức năng thận: Do thuốc tương phản gây hại cho người suy thận, vì thế cần xét nghiệm kiểm tra chức năng thận cho tất cả người bệnh dù có mắc bệnh lý về thận hay không. Một số trường hợp mắc bệnh suy thận cần chụp CT não có thuốc tương phản thì bác sĩ phải dự phòng kế hoạch chạy thận nhân tạo cho người bệnh và có kế hoạch kiểm tra chức năng thận sau khi tiêm thuốc tương phản.
Ngoài ra hiện nay, tại bệnh viện đa khoa Tâm Anh TP.HCM đang sử dụng thuốc tương phản đồng thẩm thấu Visipaque cho phép sử dụng trên bệnh nhân không có tiền sử suy thận mà không cần xét nghiệm chức năng thận. Rút ngắn thời gian chờ kết quả xét nghiệm trước khi tiến hành chụp CT có thuốc tương phản đường tĩnh mạch.
Bệnh nhân cần nhịn ăn ít nhất 4 giờ trước khi tiêm thuốc tương phản.
Bệnh nhân nằm ngửa, hai tay xuôi dọc theo thân, thực hiện theo hướng dẫn của kỹ thuật viên.
Đối với chụp CT sọ não không tiêm tương phản, người bệnh có thể hoạt động lại ngay sau đó.
Đối với chụp CT sọ não có tiêm thuốc tương phản đường tĩnh mạch, người bệnh được theo dõi khoảng 20-30 phút sau chụp và cần uống nhiều nước. Sau đó nếu không có phản ứng bất thường, người bệnh có thể hoạt động lại.
Đối với bệnh nhân điều trị nội trú, bác sĩ căn cứ trên kết quả chụp CT để theo dõi bệnh.
Nếu bệnh nhân ngoại trú, bệnh nhân khám sức khỏe tổng quát không có các yếu tố nguy cơ thì được về nhà và được bác sĩ dặn dò theo dõi nhiệt độ, phản ứng cơ thể, lượng nước tiểu,… Trong vòng 24h người bệnh cần uống nhiều nước, nếu thấy bất thường như phù tay nơi tiêm thuốc, tiểu ít… cần báo cho nhân viên y tế hoặc đên cơ sở y tế gần nhất để được thăm khám. (2)
Thông thường kết quả sẽ được trả trong vòng 30 – 60 phút, một số trường hợp cần hội chẩn sẽ trả kết quả lâu hơn.
Chụp CT sọ não là một trong những phương pháp hỗ trợ chẩn đoán bằng hình ảnh cho bệnh ung thư não cực kỳ hiệu quả. Phương pháp này giúp phát hiện 90% khối u trong não. Từ kết quả CT sọ não, bác sĩ cũng sẽ kết hợp thêm một số phương pháp khác để đưa ra những chẩn đoán chi tiết về đặc điểm để định danh khối u.
Chụp CT đòi hỏi liều bức xạ cao hơn hầu hết các các phương tiện chẩn đoán hình ảnh khác. Do đó chụp CT sọ não chỉ được bác sĩ giới hạn số lần chụp, và chỉ được chỉ định khi thực sự cần thiết. Người chụp CT sọ não cần trao đổi với bác sĩ về số lần chụp CT kể kiểm tra trước đây, tránh tình trạng chụp quá nhiều lần, sẽ tích lũy lượng bức xạ.