Ăn uống gì để tan sỏi mật? Nên kiêng ăn gì giảm triệu chứng bệnh?

Những người mắc bệnh sỏi mật thường hay đặt câu hỏi sỏi mật hình thành từ đâu, làm thế nào để bệnh không tái phát hay ăn uống gì để tan sỏi mật. Thực tế cho thấy, chế độ ăn có ảnh hưởng trực tiếp đến quá trình hình thành sỏi. Thực phẩm tiêu thụ hàng ngày cần được cân nhắc kỹ lưỡng để đảm bảo lựa chọn và bổ sung hợp lý, tránh làm tình trạng bệnh lý trở nên nghiêm trọng hơn.

Bệnh sỏi mật là gì?

Sỏi mật là bệnh lý thường gặp xảy ra bên trong túi mật. Cụ thể, túi mật là một cơ quan nhỏ hình quả lê, thực hiện chức năng dự trữ mật. Dịch mật chứa cholesterol, bilirubin, muối mật và lecithin. Cơ bản có ba loại sỏi được hình thành: Sỏi cholesterol; Sỏi sắc tố và Sỏi hỗn hợp (cholesterol + bilirubin). Có nhiều nguyên nhân gây nên sỏi mật trong đó có nguyên nhân do chế độ dinh dưỡng không cân đối bao gồm ăn nhiều chất béo (chất béo xấu trong mỡ), ít chất xơ, nhiều chất đạm động vật, nhiều chất carbohydrate tinh chế.

• • Sỏi cholesterol: Sỏi cholesterol chiếm 85%, hình thành dựa trên điều kiện mật phải được bão hòa với cholesterol. Thông thường, cholesterol không tan trong nước, để tan được trong nước cần phải kết hợp với muối mật và lecithin, từ đó hình thành hạt mixen. Cholesterol dư thừa sẽ kết tủa trong túi mật nhờ sự hỗ trợ từ mucin, glycoprotein hoặc protein khác trong mật. Cụ thể, mucin tạo ra khung để giữ các tinh thể cholesterol, dẫn đến giảm co bóp túi mật.

• • Sỏi sắc tố đen: Sỏi sắc tố đen có chứa thành phần canxi bilirubin và muối vô cơ canxi cacbonat, canxi phosphat, đặc trưng dễ nhận thấy là kích thước nhỏ và cứng.

• • Sỏi sắc tố nâu: Sỏi sắc tố nâu gồm bilirubin và acid béo như canxi palmitate, stearate. Sỏi được hình thành trong quá trình nhiễm trùng hoặc nhiễm ký sinh trùng (sán lá gan). Sỏi mật phát triển từ 1 – 2mm/năm, khoảng 5 – 20 năm sỏi sẽ đủ lớn để gây ra triệu chứng. Hầu hết sỏi mật hình thành từ trong túi mật, riêng sỏi sắc tố nâu hình thành trong ống dẫn mật.

Làm gì để tan sỏi mật?

Sỏi mật có thể được điều trị hiệu quả bằng những phương pháp sau: (1)

1. Tan sỏi mật bằng thuốc

Nếu sỏi mật có kích thước nhỏ và không chứa Canxi, người bệnh sẽ được chỉ định uống Axit Ursodeoxycholic để hòa tan. Tuy nhiên, thời gian dùng thuốc cần kéo dài tối đa 2 năm. Sỏi mật vẫn có thể tái phát nếu người bệnh ngừng điều trị.

Tác dụng phụ của thuốc thường không nghiêm trọng, chủ yếu là ngứa da và buồn nôn. Axit Ursodeoxycholic đặc biệt chống chỉ định dùng cho phụ nữ mang thai hoặc đang cho con bú.

2. Tán sỏi mật bằng laser

Đây là giải pháp điều trị tối ưu đối với những trường hợp không thể can thiệp phẫu thuật do vấn đề giải phẫu. Trong quá trình thực hiện, bác sĩ sẽ rạch một đường nhỏ qua da, sau đó đưa kim vào ống mật hoặc túi mật. Thuốc cản quang i-ốt đồng thời được tiêm vào ống dẫn mật để xác định vị trí sỏi gây tắc nghẽn. Sau khi ống thông dẫn lưu tăng kích thước (khoảng vài tuần), bác sĩ sẽ tiến hành tán sỏi qua da bằng laser.

3. Phẫu thuật

Khoảng 80% trường hợp mắc sỏi mật cần tiến hành phẫu thuật. Bác sĩ sẽ tiến hành cắt bỏ toàn bộ túi mật hoặc chỉ loại bỏ những viên sỏi trong ống dẫn mật. Các kỹ thuật được áp dụng phổ biến gồm:

• • Mổ hở truyền thống: Bác sĩ tạo một vết mổ lớn trên bụng để tiếp cận túi mật và loại bỏ sỏi. Phương pháp này thường được áp dụng cho những trường hợp bị rối loạn chảy máu hoặc xuất hiện sẹo do các thủ thuật trước đó.

• • Phẫu thuật nội soi cắt bỏ túi mật: Bác sĩ rạch một vết nhỏ qua da, đưa các dụng cụ chuyên dụng đi thông qua vết rạch, vào bên trong túi mật để loại bỏ sỏi.

Khoảng 5 – 40% các trường hợp sau phẫu thuật cắt bỏ túi mật gặp phải các triệu chứng sau:

• Đau bụng (90%).
• Buồn nôn, nôn, tiêu chảy, đầy hơi, chướng bụng (35%).
• Vàng da (25%).
• Sốt (38%).
• Đau dai dẳng vùng bụng bên phải, viêm dạ dày thứ phát do trào ngược dịch mật tá tràng (hội chứng này có thể xuất hiện vài tháng hoặc vài năm sau phẫu thuật).

Nên ăn uống gì để tan sỏi mật?

1. Nhóm thực phẩm giàu chất xơ

Tăng cường bổ sung thực phẩm giàu chất xơ hòa tan sẽ rất tốt cho bệnh nhân sỏi mật. Nhóm dưỡng chất này sẽ liên kết với dịch mật trong dạ dày để phòng tránh tình trạng viêm dạ dày (xảy ra trong trường hợp dịch mật trào từ tá tràng lên dạ dày và thực quản). Chất xơ đồng thời cũng bám dính cholesterol, hỗ điều trị sỏi mật, ngăn ngừa bệnh túi mật và tăng cường vận chuyển thức ăn qua ruột, từ đó làm giảm sản xuất axit mật thứ cấp.(2)

Vào năm 2014, nhiều nghiên cứu đã đánh giá tác động của chế độ ăn nhiều chất xơ đối với quá trình sản xuất bùn mật, cụ thể là ở những người ăn kiêng nhằm mục đích giảm cân cấp tốc. Kết quả cho thấy việc tiêu thụ thực phẩm giàu chất xơ đã làm giảm tích tụ sỏi bùn túi mật một cách đáng kể. Do đó, người bệnh nên tích cực bổ sung các loại rau củ quả sau vào thực đơn hàng ngày để hỗ trợ điều trị sỏi mật hiệu quả:

• Trái cây.
• Rau lá xanh.
• Cây họ đậu.
• Các loại hạt và hạt giống
• Các loại ngũ cốc.
• Chất béo không bão hòa

Chất béo lành mạnh là nhóm chất béo không bão hòa, có nguồn gốc từ thực vật thay vì động vật. Dưỡng chất này thường có nhiều trong quả bơ, quả hạch, các loại hạt, dầu oliu, dầu hạt cải, dầu hướng dương… chú ý cần ăn đủ lượng chất béo theo khuyến cáo chuẩn, nếu ăn ít chất béo, dịch mật không được sản xuất đủ.

2. Thực phẩm chứa cholesterol

Người bệnh cần đảm bảo bổ sung dưới 300mg cholesterol cho 1 ngày. Lựa chọn tốt nhất là những thực phẩm có chứa hàm lượng cholerterol dưới 100mg/100g, bao gồm: thịt bò thăn, thịt lợn nạc, thịt vịt, thịt gà, cá chép, cá trê, cá nục cua bể, thịt gà ta, thịt gà tây, sườn lợn, thịt chân giò.

3. Thịt nạc giàu protein

Mặc dù thịt đỏ rất giàu protein nhưng cũng chứa đồng thời hàm lượng lớn chất béo. Cụ thể, thịt được chia thành 3 nhóm: nhóm thịt chứa ít chất béo (thịt nạc thăn), nhóm thịt chứa vừa chất béo (thịt nạc vai) và nhóm thịt chứa nhiều chất béo (thịt ba chỉ). Người bệnh nên chuyển sang ăn nhóm thịt ít chất béo cùng các loại thực phẩm chứa chất béo tốt như cá mòi, cá hồi. Ngoài ra, một số nguồn protein từ thực vật như: đậu lăng, đậu phụ, đậu nành… cũng là lựa chọn lý tưởng trong trường hợp này.(3)

4. Các loại trái cây giàu Vitamin

Người bệnh bị sỏi mật nên ăn ít nhất 5 phần trái cây và rau xanh mỗi ngày, chẳng hạn như: cam, quýt, rau lá xanh đậm, ớt, cà chua… Đây là nguồn Vitamin và khoáng chất dồi dào, đặc biệt có lợi cho sức khỏe túi mật. Đặc biệt, Vitamin C, magie, folate có trong trái cây đóng vai trò rất quan trọng đối với quá trình loại bỏ sỏi.

5. Ngũ cốc nguyên hạt

Ngũ cốc nguyên hạt rất giàu chất xơ không hòa tan, giúp làm giảm hàm lượng cholesterol lipoprotein (cholesterol LDL) có hại. Điều này sẽ tác động tích cực đến sức khỏe tim mạch cũng như quá trình phòng ngừa, đào thải sỏi mật ra khỏi cơ thể. Người bệnh có thể tham khảo các loại thực phẩm từ ngũ cốc nguyên hạt sau:

• Bánh mì từ ngũ cốc nguyên hạt.
• Mì ống.
• Gạo lứt.
• Bột yến mạch.
• Lúa mạch.

6. Sữa ít béo

Giảm hàm lượng chất béo nạp vào cơ thể cũng là giải pháp để ngăn ngừa và đào thải sỏi mật. Cụ thể, người bệnh nên uống sữa hạnh nhân, sữa đậu nành, yến mạch… thay cho sữa động vật nguyên chất.

7. Dầu oliu

Đây là thành phần quan trọng trong chế độ ăn kiêng của người mắc bệnh túi mật, bao gồm cả sỏi mật. Dầu oliu là nguồn chất béo không bảo hòa, lành mạnh, giúp làm sạch túi mật hiệu quả. Việc kết hợp nguyên liệu này với các loại rau củ quả, trái cây tươi là gợi ý lý tưởng cho một thực đơn khoa học.

Người bị sỏi mật nên kiêng ăn gì?

Bên cạnh các nhóm thực phẩm lành mạnh, người bệnh nên cắt giảm tối đa các loại thức ăn sau để tránh tình trạng sỏi mật thêm nghiêm trọng:

1. Đường

Đường làm tăng nguy cơ hình thành sỏi mật. Người bệnh nên cắt giảm tối đa lượng đường trong thực đơn hàng ngày, chẳng hạn như: bánh ngọt, bánh quy, nước ngọt, trà sữa…

2. Thực phẩm từ bột mì tinh chế

Thực phẩm từ bột mì tinh chế hoàn toàn không có chất xơ, ngược lại còn làm tăng nguy cơ mắc bệnh túi mật, làm chậm quá trình đào thải sỏi ra khỏi cơ thể. Vì vậy, người bệnh nên thay thế bằng ngũ cốc nguyên hạt để đảm bảo tốt cho sức khỏe.

3. Chất béo bão hòa

Túi mật tiết dịch mật để giúp cơ thể tiêu hóa chất béo. Do đó, chế độ ăn nhiều chất béo, đặc biệt là chất béo bão hòa và chuyển hóa sẽ làm tăng nguy cơ gây căng thẳng cho cơ quan. Giải pháp tốt nhất là tránh ăn thịt đỏ, bơ, phô mai, bánh ngọt, sữa nguyên chất… Thay vào đó, người bệnh nên chuyển sang nhóm thực phẩm giàu chất béo không bão hòa. Ngoài ra, thói quen ăn thành từng bữa nhỏ cũng là lựa chọn tích cực đối với quá trình điều trị bệnh.

4. Thực phẩm chiên và chế biến

Đồ ăn nhiều dầu mỡ hay chế biến sẵn thường chứa rất nhiều đường và chất béo. Cả hai thành phần này đều không tốt cho sức khỏe túi mật, bao gồm cả tình trạng sỏi mật. Trong đó, dầu thực vật và dầu đậu phộng cũng không hề ngoại lệ, mang đến những tác động tiêu cực tương tứ. Mặc dù nguồn gốc từ thực vật nhưng phần lớn không bão hòa, ở nhiệt độ cao sẽ trở nên thiếu ổn định và phát sinh độc tố.

Vì vậy, thay vì chiên nướng, giải pháp thay thế tốt nhất là dùng phương pháp luộc, hấp để đảm bảo an toàn cho sức khỏe. Trong quá trình nấu nướng, người bệnh có thể dùng bình xịt dầu hoặc dùng thìa để định lượng hợp lý.

5. Chế độ ăn ít calo

Chế độ ăn ít calo sẽ dẫn đến giảm cân đột ngột, làm cho các triệu chứng bệnh túi mật trở nên nghiêm trọng hơn, thậm chí kích thích sản sinh nhiều sỏi mật. Điều này là vô cùng nguy hiểm. Do đó, giải pháp hợp lý nhất vẫn là giảm cân dần dần theo chế độ ăn uống cân bằng, lành mạnh, kết hợp tập thể dục thường xuyên. Mục tiêu giảm cân an toàn là không vượt quá 400 – 900g mỗi tuần.

Trung tâm Nội soi và Phẫu thuật nội soi tiêu hóa (BVĐK Tâm Anh TP.HCM) và Khoa Ngoại Tổng hợp (BVĐK Tâm Anh Hà Nội) là những trung tâm y tế chuyên khoa Tiêu hóa uy tín, cung cấp dịch vụ thăm khám và điều trị cao cấp, hiệu quả cho các bệnh nhân mắc các vấn đề về gan từ nhẹ đến nặng (gan nhiễm mỡ, viêm gan cấp tính, mạn tính, xơ gan, ung thư gan…). Hệ thống BVĐK Tâm Anh quy tụ đội ngũ bác sĩ Nội khoa – Ngoại khoa – Nội soi tiêu hóa chuyên môn cao, giàu kinh nghiệm, bên cạnh đó là sự hỗ trợ của hệ thống thiết bị y tế hiện đại, nhập khẩu từ nước ngoài, phục vụ tối đa nhu cầu thăm khám và điều trị của khách hàng.

Để đặt lịch thăm khám và điều trị các bệnh về gan với các chuyên gia bác sĩ về Tiêu hóa của Hệ thống Bệnh viện Đa khoa Tâm Anh, xin vui lòng liên hệ:

Trên đây là tổng hợp tất cả các thông tin giải đáp thắc mắc ăn uống gì để tan sỏi mật cùng một số nhóm thực phẩm có hại nên tránh. Hy vọng thông qua những chia sẻ này, bạn đã có thêm nhiều cập nhật hữu ích để chủ động xây dựng chế độ ăn uống khoa học, hỗ trợ quá trình điều trị bệnh diễn ra thuận lợi và có hiệu quả.