Sán lá ruột lớn: Hình ảnh, đặc điểm hình thể, chu kỳ phát triển

Tình trạng nhiễm sán lá ruột thường gặp ở các nước Đông Nam Á và Đông Á. Tại Việt Nam, bệnh thường xuất hiện ở lợn, trong khi số ca nhiễm ở người ít khi xảy ra. Vậy đâu là nguyên nhân nhiễm sán lá ruột lớn ở người? Cách phòng ngừa nguy cơ lây nhiễm ra sao?

Sán lá ruột là gì?

Sán lá ruột là một loài ký sinh trùng thuộc họ Fasciolidae, có kích thước lớn nhất trong nhóm sán lá ký sinh ở đường tiêu hóa. Con sán lá ruột chủ yếu sống trong ruột non của người và động vật, gây ra các bệnh lý đường ruột với mức độ khác nhau, tùy vào số lượng sán và tình trạng sức khỏe của vật chủ. Một số thông tin cơ bản khác về sán lá ruột bao gồm:

• Sán lá ruột tên khoa học: Fasciolopsis buski
• Sán lá ruột tên tiếng Anh: Giant intestinal fluke
• Họ: Fasciolidae
• Vị trí ký sinh: Chủ yếu ở tá tràng và ruột non
• Ký chủ chính: Người, lợn
• Ký chủ trung gian: Các loài thực vật thủy sinh như củ ấu, ngó sen, bèo…

Sán lá ruột lớn xuất hiện phổ biến ở những khu vực có điều kiện vệ sinh kém, đặc biệt là vùng nhiệt đới và cận nhiệt đới. Nguyên nhân lây nhiễm chủ yếu do con người ăn phải thực vật thủy sinh chưa được nấu chín kỹ, tạo điều kiện cho ấu trùng sán xâm nhập vào cơ thể. (1)

Hình ảnh sán lá ruột lớn

Phân loại theo khoa học

Hình thể của sán lá ruột

Nhìn chung, hình thể sán lá ruột như sau:

• Kích thước: Dài từ 20 – 75 mm, rộng 8 – 20 mm, tùy theo giai đoạn phát triển. (2)
• Hình dạng: Cơ thể dẹt theo chiều lưng – bụng, có dạng chiếc lá với hai đầu thuôn nhọn.
• Màu sắc: Thường có màu vàng nâu hoặc hồng nhạt, thay đổi theo lượng dưỡng chất hấp thụ.

Cấu trúc cơ thể của sán lá ruột cơ bản gồm có:

• Miệng: Nằm ở đầu trước, có giác bám giúp cố định vào thành ruột vật chủ.
• Hệ tiêu hóa: Gồm hầu, thực quản và hai nhánh ruột phát triển nhưng không có hậu môn.
• Hệ sinh sản: Lưỡng tính, có đầy đủ cơ quan sinh dục đực và cái, giúp sinh sản hiệu quả trong cơ thể vật chủ.
• Vỏ ngoài: Được bao phủ bởi lớp cutin bảo vệ, giúp chống lại tác động của dịch tiêu hóa vật chủ.

Chu kỳ phát triển của sán lá ruột

Sán lá ruột (Fasciolopsis buski) có vòng đời phức tạp, gồm nhiều giai đoạn và cần vật chủ trung gian để phát triển hoàn chỉnh.

• Trứng sán: Trứng sán theo phân của vật chủ chính (người hoặc động vật) ra môi trường bên ngoài. Khi gặp môi trường nước thích hợp, trứng nở thành ấu trùng lông (miracidium). Kích thước trứng sán lá ruột có chiều dài khoảng 125 – 140 mm, chiều ngang khoảng 75 – 90 mm. (3)
• Ấu trùng lông: Ấu trùng lông di chuyển tự do trong nước và tìm đến vật chủ trung gian là ốc nước ngọt. Tại đây, chúng phát triển qua nhiều giai đoạn, bao gồm ấu trùng nang (sporocyst) và ấu trùng có đuôi (cercaria).
• Ký sinh trong vật chủ trung gian: Ấu trùng có đuôi rời khỏi ốc, bám vào các loại thực vật thủy sinh như rau muống, bèo hoặc bề mặt ẩm ướt, rồi phát triển thành nang trùng (metacercaria).
• Lây nhiễm sang vật chủ chính: Con người hoặc động vật ăn phải thực vật nhiễm nang trùng, nang trùng vào dạ dày, xuống ruột non, thoát vỏ và phát triển thành sán trưởng thành.
• Phát triển trong cơ thể vật chủ: Sán lá ruột trưởng thành bám vào niêm mạc ruột non, gây tổn thương, kích thích niêm mạc, dẫn đến viêm nhiễm và rối loạn tiêu hóa. Sau khi sinh sản, trứng theo phân ra ngoài, tiếp tục chu kỳ phát triển mới.

Xem thêm: Sán lá gan ký sinh ở đâu? Đặc điểm, cấu tạo và di chuyển bằng cách nào?

Phân bố chủ yếu

Sán lá ruột thường xuất hiện ở các khu vực nhiệt đới và cận nhiệt đới, đặc biệt tại các nước châu Á như Trung Quốc, Việt Nam, Thái Lan, Ấn Độ và một số quốc gia Đông Nam Á khác. Loài ký sinh trùng này phát triển mạnh ở những vùng có khí hậu ẩm ướt, hệ thống thủy lợi dày đặc, người dân có thói quen ăn thực phẩm sống hoặc chưa nấu chín kỹ, đặc biệt là các loại rau thủy sinh như ngó sen, rau muống, củ ấu.

Đặc điểm sinh lý của sán lá ruột

Sán lá ruột là loài ký sinh trùng lớn nhất trong nhóm sán lá ký sinh ở người. Vậy sán lá ruột ký sinh ở đâu? Chúng sống chủ yếu trong ruột non, bám vào thành ruột để hút chất dinh dưỡng, đồng thời gây tổn thương niêm mạc.

Sán có thân dẹt, hình bầu dục, màu hồng nhạt, dài từ 20 đến 75 mm, rộng 8 đến 20 mm. Chúng hấp thụ dinh dưỡng trực tiếp qua bề mặt cơ thể, có hệ thần kinh đơn giản và bài tiết qua tế bào lửa. Sán lá ruột là loài lưỡng tính, sán mang cả cơ quan sinh dục đực và cái, giúp chúng sinh sản nhanh trong cơ thể vật chủ.

Khi ký sinh, sán có thể gây viêm loét, xuất huyết, thậm chí dẫn đến tắc ruột. Chúng cũng tiết độc tố làm cơ thể bị nhiễm độc. Người nhiễm sán thường có các triệu chứng như đau bụng, tiêu chảy, suy dinh dưỡng và thiếu máu.

Phương thức lây nhiễm

Sán lá ruột lây qua đường nào cũng là vấn đề được nhiều người quan tâm. Sán lá ruột xâm nhập vào cơ thể qua đường tiêu hóa khi con người ăn phải thực phẩm chứa trứng hoặc ấu trùng sán. Các nguồn lây nhiễm phổ biến bao gồm rau sống, thực phẩm chưa nấu chín kỹ và nước bị ô nhiễm. Sau khi vào cơ thể, trứng sán nở thành ấu trùng, di chuyển đến ruột non, phát triển thành sán trưởng thành gây ảnh hưởng đến hệ tiêu hóa và sức khỏe toàn thân.

Tác hại khi bị nhiễm sán lá ruột

Nhiễm sán lá ruột có thể gây ra nhiều vấn đề nghiêm trọng cho sức khỏe, chẳng hạn như:

• Rối loạn tiêu hóa: Người bệnh thường bị đau bụng âm ỉ hoặc dữ dội, tiêu chảy kéo dài, phân lỏng hoặc có lẫn chất nhầy trong phân. Một số trường hợp người bệnh có thể bị táo bón xen kẽ tiêu chảy.
• Suy dinh dưỡng: Sán hấp thụ chất dinh dưỡng từ ruột non, khiến cơ thể thiếu hụt vitamin và khoáng chất, dẫn đến tình trạng gầy sút, mệt mỏi, chậm phát triển ở trẻ nhỏ.
• Thiếu máu: Nhiễm sán kéo dài có thể làm giảm khả năng hấp thu sắt và protein, gây thiếu máu với các biểu hiện như da xanh xao, chóng mặt, suy nhược.
• Biến chứng nguy hiểm: Nếu nhiễm sán nặng, chúng có thể gây tắc ruột, viêm ruột hoặc lan đến các cơ quan khác như gan, túi mật, dẫn đến viêm nhiễm nghiêm trọng. (4)

Phát hiện và điều trị sớm là cách tối ưu để ngăn ngừa biến chứng và bảo vệ sức khỏe lâu dài.

Triệu chứng nhiễm sán lá ruột

Tình trạng nhiễm sán lá ruột có thể gây ra nhiều triệu chứng khác nhau, tùy vào mức độ nhiễm và phản ứng của cơ thể. Các dấu hiệu thường gặp bao gồm:

• Rối loạn tiêu hóa: Đau bụng âm ỉ hoặc đau bụng từng cơn, thường đau ở vùng thượng vị hoặc quanh rốn. Người bệnh có thể bị buồn nôn, nôn mửa, tiêu chảy hoặc rối loạn đại tiện kéo dài.
• Suy nhược cơ thể: Cảm thấy mệt mỏi, chán ăn, sụt cân không rõ nguyên nhân. Một số trường hợp bị thiếu máu do sán hấp thụ chất dinh dưỡng từ cơ thể.
• Triệu chứng toàn thân khác: Sốt nhẹ, ngứa da hoặc nổi mề đay do phản ứng dị ứng với độc tố của sán.

Nếu không được điều trị kịp thời, người bệnh có thể gặp biến chứng nguy hiểm như tắc ruột, viêm túi mật hoặc tổn thương gan. Khi có dấu hiệu đáng ngờ, người bệnh nên đi khám tại cơ sở y tế uy tín để làm xét nghiệm và điều trị sớm.

Chẩn đoán và xét nghiệm nhiễm sán lá ruột

Để chẩn đoán tình trạng nhiễm sán lá ruột, bác sĩ có thể chỉ định cho người bệnh thực hiện các kỹ thuật cận lâm sàng như: xét nghiệm phân, xét nghiệm huyết thanh học và kỹ thuật chẩn đoán hình ảnh.

• Xét nghiệm phân là phương pháp phổ biến được ứng dụng để chẩn đoán tình trạng nhiễm sán lá ruột, bác sĩ có thể sử dụng kính hiển vi hoặc kỹ thuật tập trung trứng như Kato-Katz, FLOTAC, formol-ether để tăng độ nhạy.
• Xét nghiệm huyết thanh học giúp phát hiện sớm tình trạng nhiễm sán lá ruột thông qua xét nghiệm ELISA (kháng thể IgG), Western Blot (phân tích protein kháng nguyên) và IFA (miễn dịch huỳnh quang gián tiếp). Xét nghiệm máu giúp kiểm tra bạch cầu ái toan, dấu hiệu nhiễm ký sinh trùng.
• Tại Khoa Nội Tổng hợp, Bệnh viện Đa khoa Tâm Anh, quá trình chẩn đoán được hỗ trợ bởi hệ thống thiết bị hiện đại như máy X-quang kỹ thuật số GXR, hệ thống cộng hưởng từ Tesla BioMatrix và máy siêu âm cao cấp ACUSON Sequoia. Những công nghệ tiên tiến này giúp làm tăng độ chính xác trong chẩn đoán, hỗ trợ bác sĩ xây dựng phác đồ điều trị hiệu quả, tối ưu cho người bệnh.

Phương pháp điều trị nhiễm sán lá ruột

Việc điều trị nhiễm sán lá ruột cần tuân theo hướng dẫn của bác sĩ chuyên khoa. Phương pháp điều trị thường được áp dụng là dùng thuốc diệt ký sinh trùng. Mặt khác, người bệnh cần có chế độ dinh dưỡng phù hợp, giữ gìn vệ sinh cá nhân tốt và có môi trường sống sạch sẽ để giúp phòng tránh nguy cơ tái nhiễm. Trong trường hợp bệnh nặng hoặc có biến chứng, bác sĩ có thể chỉ định thêm các biện pháp hỗ trợ như điều trị triệu chứng hoặc can thiệp y khoa (nếu cần).

Cách phòng ngừa nhiễm sán lá ruột

Mỗi người có thể chủ động áp dụng các biện pháp dưới đây để phòng ngừa tình trạng nhiễm sán lá ruột:

• Đảm bảo vệ sinh an toàn thực phẩm:
• Rửa sạch rau, củ, quả bằng nước sạch, sau đó ngâm với nước muối loãng hoặc dung dịch khử khuẩn trước khi sử dụng.
• Chọn thực phẩm có nguồn gốc rõ ràng, đảm bảo an toàn vệ sinh thực phẩm.
• Hạn chế ăn thực phẩm sống hoặc chưa nấu chín kỹ, đặc biệt là rau sống và các loại thủy sản.
• Hạn chế ăn rau sống chưa đảm bảo vệ sinh:
• Không ăn rau sống nếu chưa được rửa sạch và khử khuẩn đúng cách.
• Ưu tiên ăn rau đã nấu chín để loại bỏ nguy cơ nhiễm ấu trùng sán.
• Khi chế biến thực phẩm, nên sử dụng dao, thớt riêng cho thực phẩm sống và chín để tránh xảy ra tình trạng lây nhiễm chéo.

Những câu hỏi thường gặp

Dưới đây là một số câu hỏi thường gặp về sán lá ruột:

1. Nhiễm sán lá ruột có nguy hiểm không?

Nếu không được phát hiện và điều trị kịp thời, tình trạng nhiễm sán lá ruột có thể gây ra nhiều biến chứng nguy hiểm. Trong trường hợp nhiễm nặng, sán có thể di chuyển đến gan, đường mật, gây viêm nhiễm, tắc nghẽn, tổn thương nghiêm trọng.

2. Sán lá ruột có lây từ người sang người không?

Sán lá ruột không lây trực tiếp từ người sang người. Loại ký sinh trùng này chủ yếu lây qua đường tiêu hóa khi con người ăn phải thực phẩm nhiễm ấu trùng sán, đặc biệt là rau thủy sinh, cá nước ngọt hoặc động vật giáp xác chưa được nấu chín kỹ.

3. Sán lá ruột sống trong cơ thể người bao lâu?

Nhìn chung, tuổi thọ của sán lá ruột là khoảng 6 tháng đến 1 năm.

4. Nguồn dinh dưỡng của sán lá ruột là gì?

Sán lá ruột hấp thụ trực tiếp các chất dinh dưỡng từ thức ăn đã được tiêu hóa trong ruột non của vật chủ thông qua bề mặt cơ thể. Chúng chủ yếu lấy protein, carbohydrate và lipid để duy trì sự sống.

Để đặt lịch thăm khám, điều trị bệnh tại Hệ thống Bệnh viện Đa khoa Tâm Anh, Quý khách vui lòng liên hệ:

Sán lá ruột là một loại ký sinh trùng nguy hiểm, có thể gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe. Đặc biệt, khi xâm nhập vào cơ thể, sán lớn có thể gây viêm ruột, suy dinh dưỡng và nhiều biến chứng nguy hiểm khác. Để phòng tránh, cần duy trì thói quen ăn chín uống sôi, giữ vệ sinh cá nhân sạch sẽ và tẩy giun định kỳ.