Có nên xạ trị điều trị ung thư bàng quang không?

Ung thư bàng quang là một vấn đề sức khỏe toàn cầu nghiêm trọng. Theo thống kê từ Quỹ Nghiên cứu Ung thư Thế giới (WCRF), năm 2022 đã ghi nhận 614.298 ca mắc mới trên toàn thế giới, một con số đáng báo động của căn bệnh này. Việc chẩn đoán và điều trị kịp thời sẽ cải thiện tiên lượng cho người bệnh. Trong các liệu pháp hiện có, xạ trị điều trị ung thư bàng quang là lựa chọn quan trọng, đặc biệt trong các trường hợp cần bảo tồn bàng quang hoặc khi phẫu thuật không khả thi.

Có nên xạ trị điều trị ung thư bàng quang không?

Có, xạ trị là một phương pháp điều trị quan trọng và thường được sử dụng cho ung thư bàng quang, nhưng quyết định có nên áp dụng hay không phụ thuộc vào nhiều yếu tố. Xạ trị thường được dùng cho các trường hợp ung thư đã lan sâu vào lớp cơ của bàng quang (ung thư bàng quang xâm lấn cơ – MIBC), đặc biệt khi người bệnh không thể hoặc không muốn phẫu thuật cắt bỏ bàng quang (cắt bàng quang). (1)

Xạ trị có thể được sử dụng với mục đích bảo tồn bàng quang (tránh phẫu thuật cắt bỏ toàn bộ) thông qua liệu pháp kết hợp (hóa trị và xạ trị). Hoặc có thể được dùng để giảm nhẹ triệu chứng (điều trị giảm đau, giảm chảy máu) khi ung thư đã lan rộng (di căn).

Việc đưa ra quyết định có nên xạ trị điều trị ung thư bàng quang hay không còn phải cân nhắc dựa trên tình trạng sức khỏe, tuổi tác và các bệnh khác của người bệnh, liệu có ảnh hưởng đến khả năng chịu đựng tác dụng phụ của xạ trị hay không. Xạ trị thường không đứng độc lập mà là một phần của liệu pháp đa mô thức, kết hợp với hóa trị hoặc phẫu thuật.

Người bệnh nên thảo luận chi tiết với bác sĩ ung bướu để xác định xem xạ trị điều trị bệnh ung thư bàng quang có phải là lựa chọn tốt nhất cho trường hợp cụ thể của mình hay không, dựa trên loại ung thư, giai đoạn bệnh và mục tiêu điều trị.

Các phương pháp xạ trị ung thư bàng quang

Xạ trị ung thư bàng quang được chia thành hai loại chính: Xạ trị ngoài (phổ biến nhất, sử dụng máy gia tốc tuyến tính) và xạ trị trong (ít phổ biến hơn). Dưới đây là những kỹ thuật Xạ trị ngoài (External Beam Radiation Therapy – EBRT) tiên tiến, được thiết kế để tối đa hóa liều xạ đến khối u đồng thời giảm thiểu tổn thương đến các mô và cơ quan lành lân cận (như trực tràng, ruột non và phần còn lại của bàng quang).

Trong phác đồ bảo tồn bàng quang, tiêu chuẩn là TURBT tối đa + hoá xạ trị đồng thời (ví dụ 5-FU + mitomycin C, cisplatin hàng tuần hoặc gemcitabine liều thấp), lựa chọn theo chức năng thận và bệnh đi kèm. Với ung thư bàng quang, xạ trị không phải điều trị hàng đầu; cân nhắc trong tình huống không thích hợp/kháng BCG hoặc giảm nhẹ triệu chứng.

1. Xạ trị ba chiều phù hợp (3D-CRT)

Xạ trị ba chiều phù hợp (3D-CRT) là kỹ thuật cơ bản của xạ trị hiện đại. Sử dụng hình ảnh 3D (từ CT/MRI mô phỏng) để xác định chính xác hình dạng và vị trí khối u. Các chùm tia xạ được chiếu từ nhiều hướng khác nhau và được định hình sao cho phù hợp với hình dạng của khối u ở mọi góc độ. Từ đó giúp cung cấp liều xạ chính xác hơn so với xạ trị điều trị ung thư bàng quang truyền thống, bảo vệ mô lành tốt hơn.

2. Xạ trị điều biến liều (IMRT)

Xạ trị điều biến liều (IMRT) là bước tiến lớn từ 3D-CRT. Thay vì chỉ điều chỉnh hình dạng bên ngoài của chùm tia, IMRT còn điều chỉnh (điều biến) cường độ của tia xạ bên trong mỗi chùm. Bằng cách chia mỗi chùm tia thành nhiều chùm nhỏ (beamlets) với cường độ khác nhau, IMRT tạo ra một trường liều xạ cực kỳ phức tạp và chính xác, ôm sát khối u và “uốn cong” liều lượng để tránh các cơ quan nhạy cảm như trực tràng, ruột non và chỏm xương đùi. Giúp cải thiện độ đồng nhất của liều xạ bên trong khối u và giảm liều đáng kể cho các cơ quan nguy cơ (OAR) xung quanh (đặc biệt quan trọng với bàng quang do nằm gần trực tràng và ruột non).

Hiện, IMRT có 2 dạng tiên tiến được ứng dụng nhiều trong xạ trị điều trị ung thư bàng quang, gồm:

• Liệu pháp cắt lớp xoắn ốc (HT – Helical Tomotherapy): Máy gia tốc tuyến tính (LINAC) được đặt trên vòng quay và di chuyển xoắn ốc, chiếu tia xạ liên tục dạng quạt (fan-beam) như máy CT. Cung cấp khả năng điều biến liều tối ưu và kiểm soát hình ảnh khối u trước mỗi lần điều trị.
• Liệu pháp cung điều biến thể tích (VMAT – Volumetric Modulated Arc Therapy): Máy xạ trị sẽ quay liên tục (cung tròn 360 độ hoặc nhiều cung) xung quanh người bệnh và điều chỉnh đồng thời 3 yếu tố: tốc độ quay của máy, tốc độ liều xạ, hình dạng chùm tia (MLC). Lợi thế lớn nhất của phương pháp này là thời gian điều trị nhanh hơn đáng kể so với IMRT thông thường, giúp người bệnh thoải mái hơn và giảm thiểu sự di chuyển của khối u do hô hấp.

3. Xạ trị thích ứng (ART)

Xạ trị thích ứng (ART – Hệ thống tái tối ưu hóa trực tuyến (online adaptive) dựa trên CT/MRI trước mỗi buổi và được bác sĩ, kỹ sư vật lý phê duyệt trước khi chiếu) là kỹ thuật hiện đại nhất, giải quyết vấn đề lớn của xạ trị ung thư bàng quang: sự thay đổi hình dạng và vị trí của bàng quang theo thể tích nước tiểu giữa các lần điều trị.

Người bệnh sẽ được chụp CT hoặc MRI trước mỗi buổi điều trị và hệ thống so sánh hình ảnh này với kế hoạch ban đầu. Nếu có sự thay đổi lớn, hệ thống sẽ tự động điều chỉnh hoặc tạo ra kế hoạch điều trị mới ngay tại chỗ để đảm bảo liều xạ vẫn trúng đích vào khối u và bảo vệ tối đa mô lành.

Ưu điểm này có ý nghĩa cực kỳ quan trọng với các cơ quan rỗng như bàng quang, giúp tối ưu hóa hiệu quả điều trị và giảm thiểu tác dụng phụ lâu dài do liều xạ không mong muốn. (2)

Quy trình xạ trị điều trị ung thư bàng quang

Quy trình xạ trị điều trị ung thư bàng quang là quá trình được chuẩn hóa và thực hiện một cách tỉ mỉ, bao gồm ba giai đoạn chính: chuẩn bị (trước khi thực hiện), lập kế hoạch và thực hiện.

1. Trước khi thực hiện

Trước khi bắt đầu điều trị người bệnh cần được lập kế hoạch xạ trị ung thư bàng quang. Bác sĩ sẽ đánh giá tổng thể tình trạng sức khỏe, bệnh án và thảo luận về mục tiêu điều trị (ví dụ: bảo tồn bàng quang). Sau đó sẽ tiến hành:

• Chụp CT Mô phỏng (Simulation CT): Lấy hình ảnh 3D để lập kế hoạch điều trị. Người bệnh được đặt ở tư thế cố định như khi điều trị. Quá trình này tạo ra hình ảnh 3D của khối u và các cơ quan xung quanh (OAR – Organ At Risk).
• Chẩn đóa hình ảnh và định vị khối u: Để xác định chính xác thể tích và vị trí khối u. Bác sĩ sử dụng hình ảnh từ CT, MRI, hoặc PET/CT để vẽ đường viền (contouring) khối u (CTV/PTV) và các cơ quan lành cần bảo vệ (như trực tràng, ruột non).
• Lập kế hoạch phân bố liều xạ tốt nhất: Kỹ sư, chuyên gia Vật lý Y tế thiết lập kế hoạch điều trị trên máy tính, xác định số lượng chùm tia, góc chiếu và cường độ (IMRT/VMAT) để đạt liều xạ tối đa tại khối u và chỉnh OAR.

2. Quá trình thực hiện

Quá trình điều trị được thực hiện dựa trên kế hoạch đã lập.

Liều lượng và phân đoạn (Fractionation):

• Tổng Liều (Total Dose): Thường dao động từ 60 Gy – 66 Gy (Gray) tùy thuộc vào phác đồ điều trị và mục tiêu (triệt căn hay giảm nhẹ).
• Liều lượng phân đoạn (Fraction Dose): Liều xạ được chia nhỏ, điển hình là 1.8 Gy – 2.0 Gy mỗi lần chiếu.
• Thời gian: Xạ trị thường được thực hiện 5 ngày/tuần (từ thứ Hai đến thứ Sáu), kéo dài tổng cộng khoảng 6 – 7 tuần.
• Liệu pháp kết hợp: Xạ trị ung thư bàng quang xâm lấn cơ (MIBC) thường được kết hợp với hóa trị (hóa xạ trị đồng thời) để tăng hiệu quả tiêu diệt tế bào ung thư.
• Phân liều triệt căn: Liều thường dùng là 64Gy/32 lần (1.8–2.0 Gy/lần) hoặc 55 Gy/20 lần (4 tuần), lịch giảm phân liều đã chứng minh không kém hơn về kiểm soát tại chỗ và độc tính muộn.
• Lều giảm nhẹ khuyến nghị: 20 Gy/5; 30 Gy/10; 36 Gy/6 tuần/lần; 8 Gy 1 lần (chọn theo mục tiêu, thể trạng).

Tiến hành chiếu xạ:

• Kiểm tra vị trí: Trước mỗi lần chiếu, kỹ thuật viên sẽ chụp lại hình ảnh (Image-Guided Radiation Therapy – IGRT), thường là CT cắt lớp chùm tia hình nón (CBCT), để đảm định vị lại tư thế và kiểm tra sự thay đổi thể tích bàng quang. Đây là bước quan trọng do bàng quang là cơ quan rỗng, dễ thay đổi hình dạng.
• Chiếu tia: Người bệnh được nằm trên bàn điều trị. Máy gia tốc tuyến tính (LINAC) quay xung quanh người bệnh để phát ra chùm tia theo kế hoạch.
• Theo dõi: Toàn bộ quá trình diễn ra nhanh chóng (thường chỉ vài phút), trong khi kỹ thuật viên theo dõi bệnh nhân qua camera và hệ thống liên lạc nội bộ.
• Xạ trị thích ứng (ART): Ở các trung tâm tiên tiến, nếu phát hiện sự thay đổi lớn về hình dạng bàng quang, kế hoạch xạ trị điều trị ung thư bàng quang có thể được điều chỉnh ngay lập tức trước khi chiếu tia để tối ưu hóa việc phân phối liều.

Tác dụng phụ có thể xảy ra sau khi xạ trị ung thư bàng quang

Tác dụng phụ của xạ trị điều trị ung thư bàng quang chủ yếu xảy ra ở các cơ quan nằm trong trường chiếu xạ ở vùng chậu, đặc biệt là bàng quang, trực tràng và ruột non. Các tác dụng phụ này được chia thành cấp tính (xảy ra trong hoặc ngay sau điều trị) và mạn tính (xảy ra sau vài tháng đến vài năm).

Các tác dụng phụ cấp tính thường xuất hiện trong khoảng 2 tuần đầu và biến mất sau vài tuần đến vài tháng khi kết thúc xạ trị:

• Viêm bàng quang do tia xạ dẫn đến tiểu buốt, tiểu rắt, tiểu gấp, tiểu nhiều lần.
• Tiểu máu nhẹ (thường là vi thể, đôi khi thấy bằng mắt).
• Cảm giác kích thích bàng quang, mót tiểu liên tục.
• Tiêu chảy, phân lỏng, đi nặng nhiều lần.
• Đầy hơi, đau bụng.
• Có thể viêm trực tràng do tia xạ (hiếm, kèm đi cầu ra máu).
• Mệt mỏi, suy nhược.
• Chán ăn, sụt cân nhẹ.

Các tác dụng phụ mạn tính có thể xuất hiện sau vài tháng đến vài năm. Những tác dụng phụ này ít phổ biến hơn nhưng có thể kéo dài hoặc vĩnh viễn, ảnh hưởng đến chất lượng cuộc sống.

• Xơ hóa, teo bàng quang dẫn đến dung tích giảm, gây tiểu nhiều lần, tiểu khó kiểm soát.
• Tiểu máu tái diễn hoặc mạn tính.
• Hẹp niệu đạo, gây tiểu khó
• Viêm mạn tính, xuất huyết, rối loạn tiêu hóa kéo dài.
• Nguy cơ hoại tử xương do tia xạ (rất hiếm).

Các kỹ thuật xạ trị hiện đại như IMRT, VMAT và ART giúp giảm đáng kể nguy cơ và mức độ nghiêm trọng của các tác dụng phụ mạn tính so với các kỹ thuật cũ.

Xạ trị điều trị ung thư bàng quang đóng vai trò then chốt, đặc biệt trong phác đồ bảo tồn bàng quang. Từ kỹ thuật 3D-CRT đến IMRT, VMAT và xạ trị thích ứng (ART) tiên tiến, mục tiêu luôn là đưa liều xạ tối ưu đến khối u, đồng thời giảm thiểu tối đa các tác dụng phụ cấp tính và mạn tính lên các cơ quan lành. Việc tuân thủ quy trình chặt chẽ và lựa chọn kỹ thuật phù hợp là chìa khóa để đạt được kết quả điều trị tốt nhất.

Nếu bạn đang tìm kiếm phương pháp điều trị ung thư bàng quang tiên tiến và đáng tin cậy, hãy đến với Khoa Xạ trị, Bệnh viện Đa khoa Tâm Anh TP.HCM. Tại đây áp dụng các kỹ thuật xạ trị hiện đại nhất như IMRT, VMAT và Xạ trị thích ứng (ART), được thiết kế để đảm bảo liều xạ tối ưu đến khối u và bảo vệ tối đa các cơ quan lân cận (như trực tràng, ruột non). Hỗ trợ điều trị bảo tồn bàng quang hiệu quả, giúp bệnh nhân duy trì chất lượng cuộc sống.

Đội ngũ chuyên gia ung bướu hàng đầu sẽ lập kế hoạch điều trị cá nhân hóa, phù hợp với từng giai đoạn và thể trạng của người bệnh. Hãy chủ động liên hệ Bệnh viện Đa khoa Tâm Anh TP.HCM để được tư vấn và bắt đầu hành trình điều trị ung thư bàng quang với công nghệ tiên tiến nhất.

Để đặt lịch khám, tư vấn, xạ trị tại Hệ thống Bệnh viện Đa khoa Tâm Anh, Quý khách hàng có thể liên hệ theo thông tin:

Như vậy, xạ trị ung thư bàng quang là lựa chọn điều trị quan trọng, có thể giúp kiểm soát khối u, bảo tồn bàng quang và cải thiện triệu chứng trong nhiều trường hợp. Tuy nhiên, việc có nên xạ trị hay không còn phụ thuộc vào giai đoạn bệnh, thể trạng người bệnh và phác đồ điều trị tổng thể. Người bệnh cần được thăm khám và tư vấn kỹ lưỡng bởi bác sĩ chuyên khoa để lựa chọn phương án phù hợp, an toàn và hiệu quả nhất.