EV71 (Enterovirus 71) là gì? Nguyên nhân, triệu chứng và cách điều trị

EV71 (Enterovirus 71) là một trong những nguyên nhân chính gây bệnh tay chân miệng ở trẻ sơ sinh và trẻ nhỏ. Các trường hợp nhiễm EV71 nếu không được phát hiện và can thiệp kịp thời dễ dẫn đến nhiều biến chứng thần kinh, nguy cơ tử vong cao, nhất là ở nhóm trẻ dưới 5 tuổi. Vậy loại virus này là gì, gây nguy hiểm ra sao và làm thế nào để phòng ngừa?

EV71 là gì?

EV71 hay Enterovirus 71, là một loại virus đường ruột thuộc chi Enterovirus, họ Picornaviridae. Đây là một trong những nguyên nhân phổ biến gây ra bệnh tay chân miệng ở trẻ nhỏ, nếu không được điều trị kịp thời, bệnh dễ trở nặng, dẫn đến nhiễm độc thần kinh và thậm chí đe dọa tính mạng của bé.

Enterovirus A71 được phân lập lần đầu tiên vào năm 1969 tại California, từ mẫu phân của 1 phụ nữ bị viêm não. Tuy nhiên các nghiên cứu chỉ ra rằng loại virus này có thể đã xuất hiện sớm hơn, vào năm 1963. Virus EV71 được phân lập thành ít nhất 8 nhóm gen (A-H) thuộc cùng một kiểu huyết thanh. (1)

Trong đó nhóm B và C được chia thành 5 phân nhóm (B1-B5 và C1-C5). Đây cũng là 2 nhóm gen có tần suất phân lập nhiều nhất, là nguyên nhân chính gây bệnh truyền nhiễm tại khu vực Đông Á.

Các nhóm gen của Enterovirus A71 chủ yếu phân bổ như sau:

• C4: Thường phổ biến ở Trung Quốc;
• B4, B5 và C5: Thường phổ biến ở các quốc gia châu Á khác ngoài Trung Quốc;
• C1 và C2: Chủ yếu ở khu vực châu Âu.

Tên virus	Enterovirus A71
Tên gọi khác	Enterovirus 71 (EV71) Human rhinovirus A71 Human rhinovirus 71
Giới	Riboviria
Ngành	Pisuviricota
Lớp	Pisoniviricetes
Bộ	Pisoniviricetes
Họ	Picornaviridae
Chi	Enterovirus
Loài	Enterovirus A
Kiểu huyết thanh	Enterovirus A71

Nhiễm Enterovirus 71 gây ra bệnh gì?

Enterovirus 71 là một trong những tác nhân chính gây bệnh tay chân miệng. Hầu hết các trường hợp tay chân miệng do EV71 ở người lớn thường ảnh hưởng nhẹ, song bệnh có thể gây nhiễm độc thần kinh ở nhóm trẻ nhỏ dưới 5 tuổi và gây ra nhiều biến chứng nguy hiểm như viêm màng não, viêm thân não, viêm não, viêm tủy cấp tính, liệt mềm cấp tính,… (2)

Enterovirus A71 có thể nhân lên nhanh chóng, khiến bệnh diễn tiến nhanh và trở nặng chỉ trong vài giờ. Đây là loại virus được xem là gây độc thần kinh nghiêm trọng nhất, trở thành vấn đề sức khỏe đáng chú ý trong cộng đồng.

Phân biệt Enterovirus 71 và Coxsackievirus A16

Enterovirus 71 và Coxsackievirus A16 đều thuộc chi Enterovirus và là nguyên nhân phổ biến gây bệnh tay chân miệng. Tuy nhiên độ nguy hiểm của 2 virus này có sự khác biệt.

• Coxsackievirus A16 (CA16) thường gây bệnh nhẹ với các triệu chứng như sốt, sổ mũi, phát ban, mụn nước,… Trẻ mắc CA16 có thể tự hồi phục sau khoảng 7-10 ngày khởi phát bệnh.
• Enterovirus 71 ngược lại, có độc lực cao hơn và có thể gây biến chứng nguy hiểm, đặc biệt ở trẻ sơ sinh và trẻ nhỏ. Virus này có thể dẫn đến các biến chứng thần kinh, tim mạch, hô hấp, nhiễm trùng, thậm chí tử vong nếu không được điều trị kịp thời.

Enterovirus 71 lây lan như thế nào?

EV71 có khả năng lây lan nhanh chóng từ người sang người và dễ bùng phát thành dịch trong các trường hợp:

• Tiếp xúc trực tiếp với dịch tiết từ mụn nước, vết loét miệng, nước bọt, chất nôn hoặc phân của người nhiễm virus;
• Tiếp xúc với các giọt bắn có mang virus khi người bệnh ho, hắt hơi hoặc nói chuyện;
• Tiếp xúc qua các đồ vật, bề mặt có chứa virus như đồ chơi, tường nhà, công tắc, mặt bàn rồi đưa tay lên mắt, mũi, miệng.

Enterovirus A71 có thể lây nhiễm ngay trong giai đoạn ủ bệnh của tay chân miệng, khi trẻ chưa biểu hiện triệu chứng. Ngoài ra, virus vẫn có khả năng lây lan trong vài tuần sau khi trẻ đã khỏi bệnh hẳn. Đáng lo ngại, Enterovirus 71 có thể tồn tại trong môi trường đến 3 tuần, nhất là những khu vực ẩm ướt hoặc nhiệt độ thấp.

Ai có nguy cơ nhiễm EV71?

Bất kỳ ai cũng có nguy cơ nhiễm EV71, trong đó trẻ sơ sinh và trẻ nhỏ dưới 5 tuổi là nhóm có nguy cơ nhiễm virus cao hơn, gây ra những ảnh hưởng nghiêm trọng. Trong khi đó, người lớn nhiễm Enterovirus A71 thường ít có biểu hiện triệu chứng rõ ràng.

Enterovirus 71 có thể xuất hiện và lây nhiễm quanh năm. Tại Việt Nam, thời điểm virus có thể bùng phát thành dịch thường vào khoảng tháng 3 – tháng 5 và tháng 9 – tháng 12 hằng năm.

Triệu chứng nhiễm virus Enterovirus 71

Trẻ mắc tay chân miệng có nguyên nhân từ EV71 thường xuất hiện một trong các dấu hiệu nguy hiểm như:

• Trẻ sốt kéo dài trên 48 giờ hoặc sốt cao không hạ;
• Có dấu hiệu co giật, da nổi bông tím, khó thở, ngưng thở đột ngột;
• Trẻ quấy khóc liên tục, bỏ bú, biếng ăn;
• Nôn ói, tiêu chảy nhiều, tiểu ít, có dấu hiệu mất nước nghiêm trọng;
• Trẻ ngủ li bì, lừ đừ, hôn mê;
• Đau đầu dữ dội, cứng cổ, ho ra máu;
• Vã mồ hôi lạnh, giật mình nhiều lần, chới với;
• Rung giật nhãn cầu, mắt lác, nuốt sặc;
• Các triệu chứng kéo dài trên 10 ngày nhưng không có dấu hiệu thuyên giảm.

Giai đoạn nhiễm virus Enterovirus 71

Giai đoạn nhiễm Enterovirus 71 thường tiến triển qua 3 giai đoạn sau:

• Giai đoạn ủ bệnh: 1-3 ngày.
• Giai đoạn khởi phát: Từ 1-2 ngày với sốt, mệt mỏi, đau họng, biếng ăn, tiêu chảy.
• Giai đoạn toàn phát: Có thể kéo dài từ 3-10 ngày với các triệu chứng điển hình của bệnh:
  • Loét miệng: Vết loét miệng hay phỏng nước đường kính 2-3mm ở niêm mạc miệng, lưỡi, gây đau miệng bỏ ăn/bú, tăng tiết nước bọt;
  • Tổn thương da dạng hồng ban hoặc bóng nước lòng bàn tay, chân, khuỷu, gối, mông;
  • Sốt nhẹ đến sốt cao liên tục;
  • Ăn bú kém;
  • Biến chứng thần kinh, tim mạch thường xuất hiện sớm từ ngày 2 đến ngày 5, có thể đến ngày 7 của bệnh;
  • Giật mình, chới với là dấu hiệu quan trọng báo hiệu biến chứng thần kinh. Trẻ sốt cao hoặc nôn nhiều dễ có nguy cơ biến chứng;
  • Giai đoạn lui bệnh: thường từ ngày 3-5 sau giai đoạn toàn phát, trẻ hồi phục hoàn toàn nếu không biến chứng;

Các dấu hiệu trên thường xuất hiện từ ngày thứ 2 đến ngày thứ 5 trong giai đoạn toàn phát của bệnh. Điều này cho thấy bệnh đang trở nặng, trẻ cần được nhập viện điều trị ngay để hạn chế các biến chứng nguy hiểm.

Chẩn đoán Enterovirus 71

Enterovirus 71 chỉ được phát hiện khi thực hiện các xét nghiệm cận lâm sàng tại bệnh viện. Các xét nghiệm có thể bao gồm:

• Lấy bệnh phẩm dịch hầu họng hoặc dịch tiết từ mụn nước, vết loét hoặc mẫu phân, dịch não tủy làm RT-PCR, hoặc phân lập virus, Test nhanh kháng thể IgM Enterovirus A71 (từ ngày 4) nếu không có điều kiện làm PCR.
• Các xét nghiệm cơ bản như công thức máu, CRP, đường huyết, điện giải đồ…
• Các xét nghiệm nhằm theo dõi biến chứng: Khí máu, troponin I, dịch não tủy,…
• Xét nghiệm RT-PCR, phân lập virus, test nhanh IgM EV71;
• Chụp cộng hưởng từ khi nghi ngờ tổn thương thần kinh.

Điều trị tay chân miệng chủng EV71

Hiện tại chưa có thuốc đặc trị virus chủng EV71, trẻ mắc tay chân miệng nặng có nguyên nhân từ Enterovirus A71 cần phải được nhập viện theo dõi và can thiệp y tế. Các phương pháp điều trị bệnh tập trung vào việc làm giảm triệu chứng và hạn chế các biến chứng.

Biện pháp phòng ngừa Enterovirus 71

Biện pháp hữu hiệu để phòng ngừa các biến chứng do EV71 gây ra là tiêm vắc xin phòng bệnh, trong đó vắc xin tay chân miệng là cách bảo vệ tối ưu được khuyến cáo cho trẻ. Dự kiến sắp tới vắc xin tay chân miệng sẽ sớm được đưa về Việt Nam, bố mẹ có thể đưa trẻ đến tiêm chủng tại Hệ thống trung tâm tiêm chủng VNVC. Với hiệu quả lên đến 96,8%, vắc xin giúp tăng cường miễn dịch, bảo vệ trẻ khỏi tác động của Enterovirus A71 và các chủng virus tay chân miệng khác.

Bên cạnh đó, các biện pháp giúp phòng ngừa Enterovirus A71 như:

• Thường xuyên làm sạch tay bằng xà phòng hoặc dung dịch sát khuẩn sau khi trở về từ bên ngoài, trước khi ăn và sau khi đi vệ sinh;
• Sát khuẩn đồ dùng cá nhân của trẻ thường xuyên, dọn dẹp vệ sinh khu vực sinh sống;
• Hạn chế đưa trẻ đến nơi đông người, nhất là trong giai đoạn mùa dịch;
• Tập cho trẻ thói quen hắt hơi hoặc ho vào khăn giấy sau đó bỏ vào thùng rác và rửa sạch tay;
• Tránh cho trẻ chạm tay vào mắt, mũi, miệng;
• Xây dựng chế độ dinh dưỡng khoa học, hợp lý cho trẻ nhỏ.

Câu hỏi liên quan

1. Bệnh do Enterovirus A71 gây ra có nguy hiểm không?

Có. Bệnh do Enterovirus A71 gây ra thường diễn tiến nhanh và gây ra nhiều biến chứng nguy hiểm nếu như không được điều trị kịp thời. Nhiều biến chứng như viêm cơ tim, viêm màng não, phù phổi cấp, nhiễm trùng huyết,… có thể trở nặng trong vài giờ, đe dọa tính mạng của trẻ, nhất là trẻ sơ sinh và trẻ nhỏ dưới 3 tuổi.

2. Bệnh do Enterovirus A71 gây ra có chữa được không?

Hiện chưa có thuốc đặc trị dành cho EV71. Các phương pháp chữa trị hiện tại tập trung vào việc giảm triệu chứng, hạn chế biến chứng nguy hiểm của bệnh. Tuy nhiên nếu trẻ được phát hiện và điều trị kịp thời ngay khi có dấu hiệu trở nặng, bệnh hoàn toàn có thể thuyên giảm.

3. Có vaccine phòng Enterovirus 71 không?

Có. Theo thông tin từ Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), hiện đã có 3 loại vắc xin phòng Enterovirus 71 được cấp phép sử dụng tại Trung Quốc, phát triển dựa trên nhóm gen C4. Bên cạnh đó, nhiều loại vắc xin cũng đang được nghiên cứu, nhằm phòng ngừa các tác động nguy hiểm do Enterovirus A71 gây ra.

Tại Việt Nam, ngày 18/2/2025 vừa qua, Hệ thống trung tâm tiêm chủng VNVC đã ký biên bản ghi nhớ cùng Công ty dược phẩm Substipharm Biologics (Thụy Sĩ). Theo đó, hướng đến mục tiêu sớm đưa nhiều loại vắc xin mới về Việt Nam, trong đó có vắc xin tay chân miệng, giúp bảo vệ trẻ khỏi Enterovirus A71 gây bệnh tay chân miệng.

4. Khi nào cần đưa trẻ đến bệnh viện?

Enterovirus A71 gây ra nhiều biến chứng nguy hiểm ở trẻ nếu không được phát hiện và điều trị kịp thời. Do đó, việc theo dõi chặt chẽ các triệu chứng của bệnh là rất quan trọng. Bố mẹ cần đưa bé đến bệnh viện ngay khi bé xuất hiện một trong các dấu hiệu như:

• Sốt cao trên 39 độ C không hạ hoặc sốt kéo dài trên 48 giờ;
• Ngủ li bì, lừ đừ, hôn mê;
• Có dấu hiệu mất nước nghiêm trọng: tiêu chảy nhiều, tiểu ít, nôn ói,…
• Đau đầu nhiều, cứng cổ;
• Khó thở, tím tái, nhịp tim bất thường, mạch đập nhanh;
• Trẻ không có dấu hiệu cải thiện bệnh sau 10 ngày.

Nhiễm EV71 (Enterovirus 71) có thể dẫn đến những biến chứng nguy hiểm, thậm chí gây tử vong ở trẻ nếu không được điều trị kịp thời. Việc chủ động phòng ngừa Enterovirus A71 bằng cách giữ gìn vệ sinh và tiêm phòng vắc xin là vô cùng quan trọng. Đồng thời, khi trẻ có dấu hiệu nhiễm virus, bố mẹ cần theo dõi sát sao các triệu chứng và đưa bé đến bệnh viện kịp thời để hạn chế các biến chứng nguy hiểm có thể xảy ra.