Tiểu không tự chủ: Nguyên nhân, triệu chứng, thuốc điều trị, phòng ngừa

Tiểu không tự chủ là tình trạng phổ biến mà nhiều người gặp phải, gây ảnh hưởng rất lớn đến sinh hoạt, tâm lý và chất lượng cuộc sống nói chung. Vấn đề này xuất phát từ nhiều nguyên nhân khác nhau, có thể cải thiện hiệu quả nếu được chẩn đoán và điều trị sớm. Tuy nhiên, trong trường hợp ngược lại, tình trạng có thể tiến triển thành nhiều biến chứng nghiêm trọng.

Tiểu không tự chủ là gì?

Tiểu không tự chủ là tình trạng rò rỉ nước tiểu không kiểm soát khi ho, hắt hơi hoặc cảm giác muốn đi tiểu diễn ra đột ngột, liên tục đến mức không thể phản ứng kịp. Vấn đề này khiến người bệnh cảm thấy rất khó chịu, ảnh hưởng không nhỏ đến sinh hoạt hàng ngày.

Cụ thể, hệ thống tiết niệu được cấu tạo bởi thận, niệu quản, bàng quang và niệu đạo. Các bộ phận sẽ phối hợp để thực hiện nhiệm vụ lọc, chứa và loại bỏ chất thải ra khỏi cơ thể. Ban đầu, nước tiểu di chuyển xuống niệu quản và được chứa tại bàng quang, đến khi đầy, não sẽ ngay lập tức phát tín hiệu cần đi tiểu. Lúc này, cơ vòng mở, chất thải ra khỏi bàng quang và chảy tự do ra khỏi cơ thể qua đường niệu đạo.

Đây chính là quá trình hoạt động bình thường khi hệ thống tiết niệu vận hành trơn tru, cho phép chuẩn bị sẵn sàng tâm lý trước khi tiểu. Ngược lại, hiện tượng tiểu mất kiểm soát xảy ra khi các cơ quan này gặp trục trặc do một số nguyên nhân khác nhau.

Nhiều lầm tưởng vẫn cho rằng đây là vấn đề tự nhiên của quá trình lão hóa và không thể tránh khỏi. Thực tế, chứng tiểu không tự chủ có xu hướng tăng lên về già nhưng vẫn có những phương pháp điều trị hiệu quả để cải thiện tình trạng này.

Các loại tiểu không kiểm soát

Bệnh tiểu không tự chủ được phân loại thành các nhóm chính như sau: (1)

1. Tiểu gấp không kiểm soát

Nhóm này đặc trưng bởi dấu hiệu cần đi tiểu ngay lập tức, xảy ra đột ngột và dữ dội khiến người bệnh không kịp phản ứng, dẫn đến hiện tượng són tiểu. Tiểu gấp có thể xuất phát từ tình trạng bàng quang hoạt động quá mức. Theo đó, nguyên nhân cốt lõi thường do tổn thương dây thần kinh, nhiễm trùng, mức estrogen thấp sau mãn kinh, thừa cân, cơ vùng chậu yếu, tiêu thụ caffeine, rượu…

2. Tiểu không kiểm soát khi gắng sức

Đây là tình trạng són tiểu khi ho, hắt hơi, cười, chạy, nhảy hoặc nâng đồ vật. Nguyên nhân chính là do cơ sàn chậu yếu, không còn hỗ trợ hiệu quả các cơ quan khác ở vùng chậu như bình thường. Lúc này, một số hoạt động của cơ thể cũng có khả năng gây áp lực lên bàng quang, dẫn đến rò rỉ nước tiểu. Đây thường là vấn đề phổ biến của phụ nữ sau sinh hoặc nam giới từng trải qua phẫu thuật tuyến tiền liệt.

3. Tiểu không kiểm soát do tràn đầy

Tình trạng này xảy ra khi nước tiểu không được thải hết khỏi bàng quang sau mỗi lần đi vệ sinh, thay vào đó sẽ són tiểu lắt nhắt theo thời gian. Đây là vấn đề thường gặp ở những người mắc các bệnh lý mãn tính như chứng đa xơ cứng, tiểu đường đột quỵ… hay nam giới có kích thước tuyến tiền liệt lớn.

4. Tiểu không kiểm soát hỗn hợp

Loại tiểu không tự chủ này là sự kết hợp của nhiều vấn đề khác nhau dẫn đến hiện tượng són tiểu. Để cải thiện triệu chứng, người bệnh cần liên hệ bác sĩ để xác định chính xác nguyên nhân, từ đó có giải pháp khắc phục hiệu quả.

Bài viết liên quan: Tiểu không tự chủ ở nam giới: Nguyên nhân, triệu chứng, điều trị

Triệu chứng tiểu không tự chủ

Triệu chứng chủ yếu của tiểu không tự chủ là són nước tiểu một cách khó kiểm soát, nhỏ giọt liên tục hoặc lắt nhắt với một lượng lớn hoặc nhỏ. Tùy vào từng loại, biểu hiện sẽ khác nhau nhưng nhìn chung đều dễ nhận biết bởi một số dấu hiệu đặc trưng sau:

• Són tiểu không kiểm soát khi ho, cười, hắt hơi, tập thể dục.
• Đi tiểu nhiều lần cả ngày và / hoặc ban đêm.

Nguyên nhân gây tiểu không tự chủ

Tiểu không kiểm soát có thể xuất phát từ thói quen hàng ngày, bệnh lý tầm ẩn hoặc các vấn đề liên quan đến thể chất. Cụ thể như sau: (2)

1. Tiểu không tự chủ tạm thời

Một số loại thực phẩm, đồ uống và thuốc có khả năng kích thích bàng quang và tăng sản xuất nước tiểu, bao gồm:

• Rượu bia.
• Caffeine.
• Đồ uống có ga.
• Chất tạo ngọt nhân tạo.
• Socola.
• Ớt.
• Thực phẩm chứa nhiều gia vị, đường, axit, đặc biệt là trái cây họ cam quýt.
• Thuốc: thuôc liên quan đến tim mạch, huyết áp, thuốc an thần, thuốc giãn cơ.
• Cơ thể tiêu thụ quá nhiều Vitamin C.

Ngoài ra, tiểu không kiểm soát tạm thời cũng có thể xuất phát từ một số bệnh lý như:

• Táo bón: Trực tràng nằm gần bàng quang và liên kết bởi nhiều dây thần kinh. Khi bị táo bón, phân cứng sẽ nén chặt trong trực tràng khiến dây thần kinh gặp áp lực, làm tăng tần suất đi tiểu.
• Nhiễm trùng đường tiết niệu: Nhiễm trùng có thể kích thích bàng quang, làm tăng nhu cầu đi tiểu và tiểu không tự chủ.

2. Tiểu không kiểm soát liên tục, thường xuyên

Tình trạng tiểu không tự chủ diễn ra liên tục và dai dẳng có thể liên quan trực tiếp đến những thay đổi về thể chất, bao gồm:

• Thai kỳ: Trong suốt giai đoạn thai kỳ, những thay đổi về nội tiết tố cũng như sự phát triển của thai nhi có thể dẫn đến tiểu không kiểm soát.
• Sinh thường: Sinh con qua đường âm đạo gây suy yếu một số cơ, dây thần kinh liên quan đến bàng quang, khiến sàn chậu bị sa xuống. Lúc này, bàng quang, trực tràng, tử cung hoặc ruột non có thể bị đẩy lệch khỏi vị trí bình thường, làm tăng nguy cơ tiểu không tự chủ.
• Tuổi tác: Theo thời gian, sự lão hóa của cơ bàng quang có thể làm giảm khả năng trữ nước tiểu. Ngoài ra, các cơn co thắt cũng diễn ra thường xuyên hơn khi về già.
• Thời kỳ mãn kinh: Bước vào giai đoạn mãn kinh, cơ thể phụ nữ sản xuất ít estrogen hơn bình thường (đây là loại hormone có tác dụng duy trì sự khỏe mạnh cho bàng quang và niệu đạo). Sự suy giảm này có thể khiến tình trạng tiểu không kiểm soát trở nên trầm trọng hơn.
• Phì đại tuyến tiền liệt: Ở nam giới lớn tuổi, tình trạng tiểu không tự chủ thường xuất phát từ nguyên nhân phì đại tuyến tiền liệt.
• Ung thư tuyến tiền liệt: Ung thư tuyến tiền liệt ở nam giới nếu không được điều trị cũng có thể trở thành nguyên nhân gây ra hiện tượng tiểu không kiểm soát.
• Sự tắc nghẽn: Một khối u ở bất kỳ vị trí nào dọc theo đường tiết niệu đều có thể cản trở dòng chảy bình thường của nước tiểu, dẫn đến tình trạng tiểu không kiểm soát. Ngoài ra, sỏi tiết niệu cũng gây ảnh hưởng tương tự.
• Rối loạn thần kinh thực vật: Bệnh đa xơ cứng, Parkinson, đột quỵ, khối u não hoặc chấn thương cột sống có thể gây cản trở các tín hiệu thần kinh liên quan đến kiểm soát bàng quang, dẫn đến tiểu không tự chủ.

Bài viết liên quan: Tiểu không tự chủ ở nữ giới: Nguyên nhân, triệu chứng, điều trị

Các yếu tố tăng nguy cơ mắc bệnh

Tình trạng tiểu không kiểm soát dễ xảy ra ở những người nằm trong nhóm nguy cơ, bao gồm:

• Giới tính: Nữ giới có nguy cơ cao nam giới, đặc biệt là trong giai đoạn mang thai, sinh con, mãn kinh.
• Tuổi tác: Khi già đi, các cơ trong bàng quang và niệu đạo dần bị lão hóa, ảnh hưởng trực tiếp đến khả năng chứa nước tiểu, dẫn đến chứng tiểu mất kiểm soát.
• Thừa cân: Tình trạng thừa cân sẽ làm tăng áp lực lên bàng quang và các cơ xung quanh, gây suy yếu, cho phép nước tiểu thoát ra ngoài một cách mất kiểm soát khi ho hoặc hắt hơi.
• Thói quen hút thuốc lá.
• Di truyền.
• Người mắc bệnh thần kinh hoặc tiểu đường.

Biến chứng của tiểu không kiểm soát

Về lâu dài, nếu tình trạng tiểu không tự chủ không được điều trị dứt điểm sẽ dẫn đến hai biến chứng nghiêm trọng sau:

• Các vấn đề về da: phát ban, nhiễm trùng, lở loét do da thường xuyên ở trong tình trạng ẩm ướt.
• Nhiễm trùng đường tiết niệu tái phát nhiều lần.

Khi nào cần gặp bác sĩ?

Để hạn chế gặp phải các biến chứng không mong muốn, khi gặp phải tình trạng tiểu mất kiểm soát, người bệnh nên liên hệ sớm với bác sĩ để được chẩn đoán chính xác. Đặc biệt là khi xuất hiện một số dấu hiệu nghiêm trọng sau:

• Tiểu không kiểm soát diễn ra liên tục, thường xuyên.
• Chứng tiểu không kiểm soát làm tăng nguy cơ té ngã ở người lớn tuổi khi liên tục phải đi vệ sinh trong trạng thái vội vàng.
• Nghi ngờ là dấu hiệu của một số bệnh lý tiềm ẩn khác.
• Chứng tiểu không kiểm soát ảnh hưởng nghiêm trọng đến tâm lý, sinh hoạt hàng ngày.

Các phương thức chẩn đoán

Một số phương pháp chẩn đoán tiểu không tự chủ đang được áp dụng phổ biến bao gồm: (3)

• Nhật kí bàng quang: Người bệnh ghi lại lượng nước đã uống, thời điểm đi tiểu, lượng nước tiểu thải ra và số lần tiểu không tự chủ.
• Khám sức khỏe: Bác sĩ sẽ tiến hành khám âm đạo, kiểm tra hoạt động của cơ sàn chậu (đối với nữ giới) và khám trực tràng để xác định phì đại tuyến tiền liệt (đối với nam giới).
• Phân tích nước tiểu: Xét nghiệm này được tiến hành để xác định tình trạng nhiễm trùng hoặc các dấu hiệu bất thường khác (nếu có).
• Xét nghiệm máu: Xét nghiệm máu được tiến hành để đánh giá chức năng thận.
• Đo lượng nước dư sau khi đi tiểu (PVR): Phương pháp này xác định chính xác lượng nước tiểu còn lại trong bàng quang sau khi đi tiểu.
• Siêu âm vùng chậu: Siêu âm vùng chậu được tiến hành để phát hiện bất thường (nếu có) thông qua hình ảnh thu được.
• Kiểm tra niệu động học: Phương pháp này giúp kiểm tra chức năng chứa đựng và tống xuất nước tiểu của bàng quang cũng như cơ thắt cổ bàng quang.
• Nội soi bàng quang: Một ống có kèm camera nhỏ sẽ được đưa vào niệu đạo để kiểm tra những bất thường bên trong đường tiết niệu.

Cách điều trị tiểu không kiểm soát

Tùy theo mức độ tiểu không kiểm soát, bác sĩ sẽ chỉ định phương pháp điều trị phù hợp để cải thiện tình trạng một cách hiệu quả. Một số phương pháp có thể kể đến gồm:

• Thuốc điều trị tiểu không kiểm soát: Một số loại thuốc có khả năng làm giảm hiện tượng rò rỉ nước tiểu không kiểm soát, giúp ổn định các cơn co thắt khi bàng quang hoạt động quá sức. Những loại thuốc điều trị thường được chỉ định gồm: Oxybutynin, Oxybutynin XL, Oxybutynin TDDS, Tolterodine, Solifenacin, Fesoterodine, Darifenacin…
• Kiểm soát triệu chứng bằng cách thay đổi lối sống tích cực, cải thiện chế độ ăn uống lành mạnh.
• Tiêm Botulinum: Phương pháp này giúp thư giãn các cơ, giảm chứng tiểu không kiểm soát.
• Sử dụng cơ thắt niệu đạo nhân tạo: Thiết bị này được sử dụng cho nam giới, có tác dụng đóng niệu đạo khi không đi tiểu, thường dùng chủ yếu sau phẫu thuật ung thư tuyến tiền liệt.
• Đặt băng nâng niệu đạo: Đây là phương pháp đem lại hiệu quả cao trong điều trị chứng tiểu không kiểm soát khi gắng sức ở nữ.

Biện pháp phòng ngừa tiểu không tự chủ

Chứng tiểu không tự chủ hoàn toàn có thể chủ động phòng ngừa bằng cách thay đổi thói quen sinh hoạt, ăn uống và tập luyện tích cực. Một số giải pháp hữu ích có thể tham khảo như:

• Duy trì mức cân nặng hợp lý.
• Thực hành một số bài tập sàn chậu có lợi.
• Tránh sử dụng các chất kích thích bàng quang, chẳng hạn như: caffeine, rượu bia, thực phẩm có tính axit…
• Xây dựng thực đơn giàu thành phần chất xơ để ngăn ngừa táo bón.
• Không hút thuốc.
• Điều trị dứt điểm các bệnh lý liên quan đến bàng quang, nhiễm trùng đường tiết niệu…

Trung tâm Tiết niệu Thận học, Khoa Nam học – Tiết niệu của Hệ thống BVĐK Tâm Anh quy tụ đội ngũ các chuyên gia đầu ngành, Nội khoa và Ngoại khoa, giỏi chuyên môn, tận tâm.

Nhà giáo nhân dân GS.TS.BS Trần Quán Anh, Thầy thuốc ưu tú PGS.TS.BS Vũ Lê Chuyên là những cây đại thụ trong ngành Tiết niệu Thận học Việt Nam. Cùng với các tên tuổi TS.BS Nguyễn Hoàng Đức, Thầy thuốc ưu tú TS.BS Nguyễn Thế Trường Thầy thuốc ưu tú BS.CKII Tạ Phương Dung, TS.BS Từ Thành Trí Dũng, ThS.BS.CKI Nguyễn Đức Nhuận, BS.CKII Nguyễn Lê Tuyên, ThS.BS Nguyễn Tân Cương, BS.CKII Đinh Cẩm Tú, BS.CKII Ngô Đồng Dũng, BS.CKII Võ Thị Kim Thanh ThS.BS Tạ Ngọc Thạch, BS.CKI Phan Trường Nam…

Các chuyên gia, bác sĩ của Trung tâm luôn tự tin làm chủ những kỹ thuật mới nhất, phát hiện sớm và điều trị hiệu quả các bệnh lý về thận, đường tiết niệu, giúp người bệnh rút ngắn thời gian nằm viện, hạn chế nguy cơ tái phát, nâng cao chất lượng cuộc sống.

Với hệ thống máy móc, trang thiết bị hiện đại hàng đầu trong nước và khu vực; Phòng mổ đạt tiêu chuẩn quốc tế; Cùng với khu nội trú và dịch vụ cao cấp 5 sao… Trung tâm Tiết niệu Thận học nổi bật với các dịch vụ thăm khám, tầm soát và điều trị tất cả các bệnh lý đường tiết niệu. Từ các thường gặp cho đến các cuộc đại phẫu thuật kỹ thuật cao.

Có thể kể đến phẫu thuật nội soi sỏi thận, ghép thận, cắt bướu bảo tồn nhu mô thận; cắt thận tận gốc; cắt tuyến tiền liệt tận gốc; cắt toàn bộ bàng quang tạo hình bàng quang bằng ruột non; cắt tuyến thượng thận; tạo hình các dị tật đường tiết niệu… Chẩn đoán – điều trị nội khoa và ngoại khoa tất cả các bệnh lý.

Để đặt lịch khám và điều trị với các chuyên gia đầu ngành tại Trung tâm Tiết niệu Thận học, Khoa Nam học – Tiết niệu Hệ thống Bệnh viện Đa khoa Tâm Anh, quý khách có thể đặt hẹn trực tuyến qua các cách sau đây:

• Gọi tổng đài 0287 102 6789 – 0287 300 6858 (TP HCM) hoặc 1800 6858 – 024 7106 6858 (Hà Nội) để đăng ký lịch hẹn khám bệnh riêng với chuyên gia, thông qua nhân viên chăm sóc khách hàng.
• Đăng ký hẹn khám bệnh với bất kỳ bác sĩ nào mà mình tin tưởng tại đường link: https://tamanhhospital.vn/danh-cho-khach-hang/dat-lich-kham/
• Gửi tin nhắn trên Fanpage Bệnh viện Đa khoa Tâm Anh hoặc Fanpage Tiết niệu – Nam học BVĐK Tâm Anh
• Nhắn tin qua Zalo OA của BVĐK Tâm Anh.

Trên đây là tổng hợp tất cả các thông tin chi tiết liên quan đến chứng tiểu không tự chủ. Hy vọng với những chia sẻ này, người bệnh đã có thêm nhiều cập nhật hữu ích để chủ động phòng ngừa, theo dõi và điều trị hiệu quả.