Thoát vị đĩa đệm là gì? Nguyên nhân, dấu hiệu và cách chẩn đoán

Thoát vị đĩa đệm và các vấn đề về cột sống đang ngày càng phổ biến hiện nay. Thống kê cho thấy, khoảng 30% dân số Việt Nam đang gặp phải tình trạng đau lưng, đặc biệt là đau lưng do tổn thương đĩa đệm sau tai nạn lao động, tai nạn giao thông, hoặc đơn thuần là thoái hóa tự nhiên đang ngày càng gia tăng và có xu hướng trẻ hóa, phổ biến nhất là từ 30-60 tuổi.

Thoát vị đĩa đệm là gì?

Thoát vị đĩa đệm (tên tiếng Anh – Herniated Disc) là hiện tượng một hoặc nhiều đĩa đệm nằm giữa các đốt sống lưng và cổ bị hư hại, trượt ra khỏi vị trí ban đầu gây chèn ép lên tủy sống và các dây thần kinh trong ống sống, dẫn đến tình trạng đau nhức và rối loạn cảm giác tại chỗ. (1)

Đĩa đệm có cấu trúc sụn, là một khoang nằm giữa các đốt sống. Mỗi đĩa đệm có hai phần, gồm bao sơ (mâm sụn) ở bên ngoài, cấu tạo từ các vòng sợi dai và nhân nhầy ở dạng keo nằm bên trong. Bình thường, những đĩa này rất chắc, có vai trò như một gối đỡ đàn hồi giúp cột sống dẻo dai, thực hiện được các động tác cúi, ưỡn, xoay và nghiêng. Tuy nhiên, khi các đĩa đệm này bị tổn thương, lệch đĩa đệm, trượt đĩa đệm hoặc bị hư hại, vòng xơ sẽ bị mòn, rách, nhân nhầy thoát ra.

Dựa vào vị trí đĩa đệm bị chệch, bệnh được chia thành:

• Thoát vị đĩa đệm cổ
• Thoát vị đĩa đệm cổ ngực
• Thoát vị đĩa đệm ngực
• Thoát vị đĩa đệm lưng ngực
• Thoát vị đĩa đệm cột sống thắt lưng

Dựa vào sự chèn ép ở thần kinh và tủy sống, bệnh được chia thành:

• Thoát vị thể trung tâm: Nhân nhầy thoát ra và chèn ép trực tiếp lên tủy sống. Thể này không gây tình trạng tê bì chân tay, nhưng là tình trạng nguy hiểm nhất vì khi nhân nhầy chèn ép càng nhiều, người bệnh sẽ mất hoàn toàn chức năng vận động và kiểm soát hệ bài tiết.
• Thoát vị cạnh trung tâm: Nhân nhầy gây chèn ép lên cả tủy sống và rễ thần kinh.
• Thoát vị chèn ép rễ thần kinh phải hoặc trái.

Dựa theo vị trí, tình trạng đĩa đệm bị thoát vị được chia thành:

• Thoát vị ra sau: Loại này khá phổ biến, người bệnh thường gặp các triệu chứng như đau mỏi, nhức nhối, đau lan và tê bì…
• Thoát vị ra trước.
• Thoát vị vào thân sốt sống, còn gọi là thoát vị đĩa đệm nội xốp.

Nguyên nhân thoát vị đĩa đệm

Bác sĩ Lê Thanh Vương cho biết, có rất nhiều nguyên nhân dẫn đến đĩa đệm bị trượt khỏi vị trí ban đầu như:

• Chấn thương cột sống sau tai nạn giao thông
• Tai nạn lao động do thường xuyên mang vác vật nặng trên cổ, lưng; tư thế khuân vác sai cách dẫn tới chệch đĩa đệm. Vì nhiều người có thói quen đứng rồi cúi xuống để nhấc vặng nặng thay vì ngồi xuống bê vật rồi từ từ đứng lên, điều đó dễ gây chấn thương cột sống lưng và ảnh hưởng đến đĩa đệm

• Thoái hóa cột sống: Khi các lớp nhân nhầy và vòng xơ (tương tự như sụn khớp) bị bào mòn, xương dưới sụn (các đốt sống) bị biến đổi cấu trúc, xuất hiện các hốc xương và thậm chí là mọc gai xương. Với tác động và sức ép của cơ thể, vòng xơ của đĩa đệm sẽ rách và lớp nhân bên trong thoát ra ngoài, gây chèn ép lên các dây thần kinh và tủy sống.
• Một số nguyên nhân khác có thể kể đến là yếu tố di truyền, hoặc mắc các bệnh lý bẩm sinh ở vùng cột sống.

Dấu hiệu thoát vị đĩa đệm thường gặp

Có nhiều yếu tố nguy cơ dẫn đến mắc bệnh bao gồm trọng lượng cơ thể (khi cân nặng cơ thể càng lớn, gánh nặng cho những đĩa đệm cột sống sẽ càng cao, đặc biệt là ở khu vực thắt lưng) và tác động bởi nghề nghiệp (người lao động chân tay, thường xuyên khuân vác nặng, sai tư thế sẽ có nguy cơ cao mắc bệnh).

Tùy vào vị trí thoát vị ở cột sống cổ hoặc thắt lưng mà người bệnh có các biểu hiện khác nhau, trong đó đau lưng và tê bì tay chân là hai triệu chứng điển hình nhất. (2)

Vị trí các cơn đau do thoát vị đĩa đệm đốt sống cổ thường xuất hiện ở vùng cổ và vai gáy, chạy dọc xuống một hoặc cả hai cánh tay, ngón tay và bàn tay. Còn ở cột sống lưng, người bệnh sẽ cảm thấy đau dữ dội ở vùng thắt lưng, cơn đau sẽ lan dần xuống hông và đùi, lan xuống cẳng chân, bàn chân và các ngón chân. Đi kèm đó, người bệnh sẽ gặp tình trạng tê tay chân, lúc đầu chỉ có cảm giác như châm chích, kiến bò nhưng lâu dần các triệu chứng trở nặng khiến người bệnh khó đi lại và cầm nắm.

Thoát vị đĩa đệm có nguy hiểm không?

Khi các rễ thần kinh nối liền với các cơ quan khác bị tổn thương do đĩa đệm chèn ép, người bệnh có thể cảm thấy đau nhức, lâu ngày gây khó cử động cổ, tay, chân, thậm chí có thể dẫn đến tàn phế vĩnh viễn.

Trường hợp khối đĩa đệm bị trượt và chèn lên dây thần kinh cánh tay, người bệnh không thể nhấc nổi cánh tay, khó gập duỗi, có thể tê bì hoặc mất cảm giác, ảnh hưởng nghiêm trọng đến các hoạt động lao động và sinh hoạt hàng ngày. Khi đĩa đệm chèn ép tủy cổ có thể gây tê liệt và tàn phế. Hoặc khi các dây thần kinh vùng thắt lưng bị chèn ép sẽ dẫn đến đại, tiểu tiện không tự chủ, các chi teo dần, mất khả năng đi lại.

>> Tìm hiểu thêm: Thoát vị đĩa đệm nguy hiểm thế nào?

Biến chứng thoát vị đĩa đệm thường gặp

Nếu không được điều trị kịp thời và đúng cách, có thể dẫn đến nhiều biến chứng nguy hiểm, ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe và chất lượng cuộc sống, trong đó thường gặp nhất là:

1. Rối loạn chức năng thần kinh

• Chèn ép rễ thần kinh: Đĩa đệm thoát vị có thể chèn ép lên các rễ thần kinh xung quanh, gây ra các cơn đau dữ dội lan truyền từ vùng lưng, cổ xuống tay, chân. Tình trạng này có thể kèm theo cảm giác tê bì, mất cảm giác, ngứa ran hoặc yếu cơ ở các chi bị ảnh hưởng.
• Teo cơ chi: Khi dây thần kinh bị chèn ép kéo dài, các cơ bắp không nhận được đủ máu và dinh dưỡng, dẫn đến teo nhỏ, yếu đi, gây khó khăn trong sinh hoạt và lao động hàng ngày.
• Liệt tàn phế: Đây là biến chứng nghiêm trọng và nguy hiểm nhất. Thoát vị đĩa đệm nặng có thể gây tổn thương thần kinh vĩnh viễn, dẫn đến mất hoàn toàn khả năng vận động và đi lại, buộc người bệnh phải nằm một chỗ.

2. Đau mạn tính và hạn chế vận động

Một trong những biến chứng phổ biến nhất là đau lưng, đau cổ hoặc đau dọc theo cánh tay, chân kéo dài. Ban đầu, cơn đau thường xuất hiện từng đợt, có thể giảm khi nghỉ ngơi. Nhưng theo thời gian, đau trở thành mạn tính, tái phát thường xuyên và không đáp ứng tốt với thuốc giảm đau thông thường. Người bệnh có thể gặp khó khăn trong sinh hoạt hàng ngày như cúi xuống nhặt đồ, xoay người, ngồi lâu hoặc thậm chí chỉ đi bộ một đoạn ngắn cũng thấy mệt mỏi. Hạn chế vận động kéo dài khiến chất lượng cuộc sống suy giảm nghiêm trọng.

3. Hội chứng chùm đuôi ngựa

Đây là một biến chứng cấp cứu ngoại khoa. Hội chứng này xảy ra khi khối thoát vị đĩa đệm chèn ép lên toàn bộ bó rễ thần kinh ở cuối tủy sống (được gọi là chùm đuôi ngựa). Người bệnh có thể bị đau lưng dữ dội, mất cảm giác ở vùng mông, đùi, rối loạn chức năng bàng quang và ruột (bí tiểu, tiểu không tự chủ, đại tiện không tự chủ), yếu hoặc liệt cả hai chân.

4. Rối loạn cơ tròn

Trong một số trường hợp, khối thoát vị chèn ép mạnh vào tủy sống hoặc bó thần kinh kiểm soát bàng quang và trực tràng, gây ra rối loạn cơ tròn. Người bệnh có thể bí tiểu, tiểu són, đại tiện không tự chủ hoặc rối loạn chức năng sinh dục. Đây là dấu hiệu cảnh báo mức độ chèn ép nghiêm trọng, đòi hỏi phải can thiệp y khoa khẩn cấp, thường là phẫu thuật.

Nếu chậm trễ, người bệnh có nguy cơ mất chức năng kiểm soát tiểu tiện, đại tiện vĩnh viễn, gây ảnh hưởng lớn đến đời sống cá nhân và tinh thần.

5. Tổn thương tủy sống

Thoát vị đĩa đệm vùng cổ, nếu tiến triển nặng, không chỉ gây đau vai gáy mà còn có thể chèn ép tủy sống cổ. Khi đó, bệnh nhân không chỉ đau, tê bì ở tay mà còn yếu hoặc liệt cả tứ chi, mất khả năng cầm nắm, đi lại khó khăn. Trong trường hợp nghiêm trọng, tổn thương tủy sống kéo dài có thể không hồi phục, làm người bệnh mất khả năng lao động, trở thành gánh nặng cho gia đình và xã hội.

Chẩn đoán thoát vị đĩa đệm

Đầu tiên, người bệnh được thăm khám lâm sàng để xác định nguyên nhân và vị trí tổn thương. Tùy theo tình trạng, người bệnh được chỉ định tham gia một số xét nghiệm cận lâm sàng như chụp cộng hưởng từ, CT thoát vị đĩa đệm, X-quang cột sống… để đánh giá chính xác bệnh lý. (3)

Phương pháp điều trị

Có hai phương pháp chữa bệnh chủ yếu điều trị là bảo tồn và phẫu thuật. Tùy theo tình trạng bệnh lý, cũng như mức độ ảnh hưởng đến các hoạt động lao động, sinh hoạt và mong muốn của người bệnh mà bác sĩ sẽ tư vấn phương pháp điều trị phù hợp. (4)

• Trường hợp đĩa đệm di lệch chưa gây chèn ép rễ thần kinh, người bệnh chỉ cần dùng thuốc và tập vật lý trị liệu.
• Trường hợp đã điều trị nội khoa tích cực mà bệnh lý không thuyên giảm hoặc có dấu hiệu tiến triển nặng, người bệnh sẽ được chỉ định phẫu thuật.

1. Dùng thuốc

Một số loại thuốc dùng trong cải thiện triệu chứng lệch đĩa đệm là thuốc giảm đau acetaminophen, thuốc chống viêm non steroid hoặc corticosteroid, giãn cơ, chống đau thần kinh… Cần lưu ý rằng những loại thuốc này nếu lạm dụng có thể dẫn đến tác dụng phụ không mong muốn là chóng mặt, buồn nôn, dị ứng, nguy hiểm hơn có thể gây viêm loét dạ dày, suy giảm chức năng gan thận, loãng xương… do đó người bệnh cần có sự chỉ định của bác sĩ.

2. Vật lý trị liệu

Song song quá trình dùng thuốc, người bệnh có thể kết hợp cùng tập vật lý trị liệu để khắc phục các cơn đau, cũng như hạn chế sự chèn ép các dây thần kinh do sai tư thế trong lao động, sinh hoạt dưới sự trợ giúp của các chuyên viên và kỹ thuật viên có kinh nghiệm. Khuyến cáo người bệnh không tự lý tập luyện để tránh việc tập luyện sai cách, khiến những tổn thương cột sống trở nên trầm trọng hơn.

Đơn vị Vật lý trị liệu và Phục hồi chức năng, Bệnh viện Đa khoa Tâm Anh trang bị đầy đủ hệ thống máy móc hiện đại, tối tân nhất thế giới, người bệnh được trực tiếp hướng dẫn bởi các chuyên gia giỏi chuyên môn giàu kinh nghiệm, góp phần nâng cao tối đa hiệu quả điều trị giảm đau, không xâm lấn, tránh nguy cơ phẫu thuật sớm.

3. Phẫu thuật

Hiện nay các phương pháp phẫu thuật bệnh lý này gồm mổ hở, mổ nội soi lấy thoát vị đĩa đệm, tiêu hủy nhân nhầy bằng men chymopapain… Tuy nhiên, hạn chế của những phương pháp này vẫn còn tiềm ẩn nhiều nguy cơ biến chứng nguy hiểm, người bệnh có thể bị nhiễm trùng, dị ứng với men tiêu nhân nhầy, liệt dây thần kinh, hoặc nguy hiểm nhất có thể dẫn đến tử vong.

Trung tâm Chấn thương Chỉnh hình, Bệnh viện Đa khoa Tâm Anh tự tin đi đầu cả nước trong điều trị và phẫu thuật với những ưu thế nổi trội:

• Quy tụ đội ngũ bác sĩ, phẫu thuật viên là những chuyên gia đầu ngành, luôn cập nhật và ứng dụng những phương pháp điều trị mới và hiệu quả nhất.
• Trang bị hệ thống máy móc, thiết bị tối tân hỗ trợ phẫu thuật viên như kính vi phẫu thần kinh, khoa mài cao tốc, dao cắt siêu âm, theo dõi điện sinh lý thần kinh cơ trong phẫu thuật, Robot C-arm định vị…
• Hệ thống phòng mổ đạt chuẩn quốc tế, giảm thiểu tối đa các nguy cơ tai biến trong phẫu thuật về mức gần bằng không, tương đương các bệnh viện hàng đầu thế giới.

Phòng ngừa thoát vị đĩa đệm

Bệnh hoàn toàn có thể phòng tránh được nếu áp dụng các biện pháp sau:

• Tập luyện thể dục thể thao điều độ, tặng cường sự dẻo dai cho xương khớp.
• Duy trì chỉ số cân nặng cơ thể ở mức hợp lý.
• Không mang, khuân vác đồ vật quá nặng để bảo vệ cột sống.
• Có chế độ ăn uống khoa học, bổ sung canxi, vitamin D cùng các chất dinh dưỡng giúp nuôi khớp khỏe mạnh.
• Không hút thuốc và sử dụng các chất kích thích, hạn chế rượu bia.
• Kiểm tra sức khỏe định kỳ 6 tháng/lần, hoặc đến ngay cơ sở y tế khi có các triệu chứng bất thường như đau, tê vùng mông, đùi, chân, đi tiểu khó hoặc tay chân đột ngột yếu đi…

>> Tìm hiểu: Bị thoát vị đĩa đệm có nên đi bộ không? Có bị ảnh hưởng gì không?

Chăm sóc người bệnh bị lệch đĩa đệm

Bên cạnh việc hỗ trợ bệnh nhân thực hiện các bài tập vật lý trị liệu, người nhà cần lưu ý một số điểm trong chăm sóc người bệnh, gồm:

• Không để người bệnh nằm võng vì có thể ảnh hưởng trực tiếp đến vùng cột sống và đĩa đệm bị tổn thương, làm tình trạng rách bao xơ đĩa đệm trở nặng. Thay vì đó, có thể sử dụng những loại ghế có tựa lưng giúp nâng đỡ cột sống lưng người bệnh.
• Hỗ trợ người bệnh trong việc xoay người hoặc vặn mình, tránh ảnh hưởng đến đĩa đệm.
• Người bệnh cần đi lại nhẹ nhàng sau phẫu thuật để nhanh chóng hồi phục.
• Thường xuyên trò chuyện để giúp người bệnh thoải mái, giảm áp lực căng thẳng, giúp quá trình hồi phục diễn ra nhanh hơn.

>> Chi tiết hơn về chế độ dinh dưỡng: Thoát vị đĩa đệm nên ăn gì và kiêng ăn gì?

Bệnh viện còn được trang bị hệ thống máy móc, trang thiết bị chẩn đoán hình ảnh hiện đại như: máy chụp CT 768 lát cắt Somatom Drive, máy cộng hưởng từ thế hệ mới Magnetom Amira BioMatrix, robot Artis Pheno, máy đo mật độ xương, máy siêu âm, hệ thống kính vi phẫu thuật Zeiss Kinevo 900, bàn mổ Meera-Maquet, máy đo bàn chân bẹt và in 3D lót đế giày chuyên dụng, Robot lượng giá sức mạnh Dây chằng khớp gối… để có thể phát hiện sớm các tổn thương và điều trị hiệu quả các bệnh lý về cơ xương khớp…

BVĐK Tâm Anh còn sở hữu hệ thống phòng khám khang trang, khu nội trú cao cấp; khu vực phục hồi chức năng hiện đại; quy trình chăm sóc hậu phẫu toàn diện giúp bệnh nhân nhanh chóng hồi phục và ổn định sức khỏe sau phẫu thuật.

Để đặt lịch khám và điều trị với các chuyên gia đầu ngành tại Trung tâm Chấn thương chỉnh hình, Bệnh viện Đa khoa Tâm Anh, Quý khách vui lòng liên hệ:

Việc tìm hiểu và trang bị kiến thức về thoát vị đĩa đệm sẽ giúp bệnh nhân và người thân có phương án xử trí đúng đắn. Khuyến cáo bệnh nhân nên đến ngay cơ sở y tế khi có các triệu chứng bất thường để được các chuyên gia hàng đầu tư vấn phương án điều trị tốt nhất.