Liệu pháp iod phóng xạ (RAI) thường được sử dụng để điều trị cường giáp (tình trạng tuyến giáp hoạt động quá mức) và một số loại ung thư tuyến giáp (như ung thư tuyến giáp thể nhú và thể nang). Tuy có hiệu quả và an toàn, nhưng phương pháp điều trị nào cũng có khả năng ảnh hưởng đến sức khỏe người bệnh. Dưới đây là các tác hại của iod phóng xạ, được BS.CKII Nguyễn Thế Hiển, Trưởng khoa Xạ trị, Bệnh viện Đa Khoa Tâm Anh TP.HCM chia sẻ.
Điều trị bằng iod phóng xạ có thể gây những tác hại ngắn hạn như: làm khô môi, miệng, buồn nôn, sưng đau vùng cổ và tuyến nước bọt; các tác hại dài hạn gồm có: suy giáp (cần phải bổ sung hormone suốt đời), làm ảnh hưởng đến sinh sản (nam bị giảm tinh trùng, nữ bị rối loạn kinh nguyệt) hoặc có thể làm tăng nguy cơ ung thư thứ cấp, cụ thể các tác hại như sau:
Các tác hại ngắn hạn của iod phóng xạ thường do bức xạ làm tổn thương tuyến nước bọt. Kết quả phỏng vấn 203 người bệnh ung thư tuyến giáp biệt hóa sau khi điều trị bằng iod phóng xạ liều cao cho thấy tỷ lệ xuất hiện các tác dụng phụ của liệu pháp này như: (1)
33% người bệnh bị viêm tuyến nước bọt. Hơn 1 năm sau lần sử dụng iod phóng xạ cuối cùng, 42,9% người bệnh bị suy giảm chức năng tuyến nước bọt. Khi điều trị, bức xạ phát ra cũng gây tổn thương tế bào và các ống dẫn nước bọt, khiến các ống này bị hẹp hoặc tắc, gây sưng, đau và viêm tuyến. Viêm tuyến nước bọt có thể làm giảm khả năng tiết nước bọt, gây khô miệng, thay đổi vị giác lâu dài.
Mệt mỏi là triệu chứng thường gặp ở hầu hết người bệnh điều trị. Nguyên nhân có thể liên quan đến phản ứng toàn thân với bức xạ hoặc do suy giảm hormone tuyến giáp tạm thời. Tình trạng này có thể kéo dài trong vòng 1 năm và sẽ cải thiện dần.
Điều trị bằng phóng xạ iod có thể gây khô miệng ở 4,4% người bệnh, do tổn thương tuyến nước bọt và giảm tiết nước bọt tạm thời. Ngoài ra, người bệnh có thể cảm thấy khó nuốt, nói khó. Người bệnh có thể nhai kẹo cao su hoặc ngậm kẹo cứng để cải thiện phần nào tình trạng này.
Tác hại của iod phóng xạ có thể gồm thay đổi khẩu vị. Người bệnh sẽ cảm thấy thức ăn có vị đắng, nhạt hoặc có mùi kim loại. Tình trạng này thường chỉ kéo dài vài ngày đến vài tuần và sẽ trở lại bình thường. Người bệnh có thể uống nhiều nước để giảm bớt sự khó chịu.
Một số người bệnh có thể cảm thấy căng tức hoặc sưng cổ trong vài ngày sau điều trị, nhất là ở người bệnh bảo tồn phần lớn tuyến giáp. Nguyên nhân do iod phóng xạ tập trung ở mô tuyến giáp hoặc các hạch bạch huyết vùng cổ, gây viêm nhẹ và phù nề tại chỗ. Người bệnh có thể được kê đơn thuốc giảm đau hoặc giảm viêm.
Buồn nôn sau khi nuốt iod phóng xạ là phản ứng do kích ứng dạ dày hoặc phản ứng toàn thân với bức xạ. Triệu chứng này thường xuất hiện sớm chỉ trong vài giờ đầu và có thể giảm nhanh nếu người bệnh nghỉ ngơi hoặc dùng thuốc chống nôn.
Iod phóng xạ sau khi đi vào cơ thể sẽ được đào thải qua đường tiêu hóa và nước tiểu, do đó gây kích ứng niêm mạc dạ dày và bàng quang. Người bệnh có thể có các triệu chứng của viêm dạ dày, gồm: ợ nóng, tiêu chảy; triệu chứng viêm bàng quang như tiểu rát, tiểu buốt, tiểu thường xuyên. Các triệu chứng này thường nhẹ và sẽ cải thiện khi người bệnh uống nhiều nước.
Tác hại của iod phóng xạ lâu dài lên cơ thể sẽ khác nhau tùy từng trường hợp, phụ thuộc vào tuổi của người bệnh, tình trạng sức khỏe, liều đã sử dụng,… Những tác hại nghiêm trọng thường hiếm gặp, như:
Tiếp xúc với iod phóng xạ liều cao có thể làm tăng nhẹ nguy cơ mắc một số loại ung thư, nhất là ung thư tuyến giáp thứ phát, ung thư tuyến nước bọt và ung thư máu. Trẻ em và thanh niên là những nhóm có nguy cơ cao, do đó cần thận trọng khi chỉ định điều trị ở các nhóm này. Nguyên nhân do bức xạ có thể gây tổn thương DNA của tế bào, dẫn đến sự phát triển bất thường về lâu dài. Tuy nhiên, hầu hết các nghiên cứu cho thấy mức tăng rất thấp (<2% sau 20 năm), được ghi nhận trong các nghiên cứu dài hạn.
Điều trị bằng iod phóng xạ gây phá hủy 1 phần hoặc toàn bộ tế bào tuyến giáp, làm giảm khả năng sản xuất hormone giáp, dẫn đến mất cân bằng hormone, ảnh hưởng đến quá trình trao đổi chất, mức năng lượng và nhiều chức năng sinh lý khác. Người bệnh cần sử dụng hormone tuyến giáp tổng hợp để đáp ứng nhu cầu cơ thể.
Bức xạ từ iod phóng xạ không chỉ tác động đến tế bào tuyến giáp mà có thể ảnh hưởng đến các tế bào khác nằm gần vùng điều trị hoặc cũng hấp thu iod, như tuyến nước bọt, niêm mạc miệng và dạ dày. Tổn thương lặp lại có thể gây mất chức năng và thoái hóa tế bào.
Quá trình phơi nhiễm bức xạ có thể gây biến đổi gen. Một số đột biến có thể tích tụ và làm tăng nguy cơ xuất hiện các bệnh ác tính hoặc rối loạn di truyền về sau.
Iod phóng xạ có thể ảnh hưởng đến khả năng sinh sản của cả 2 giới. Nữ giới có thể rối loạn kinh nguyệt, nam giới có thể giảm nồng độ hormone testosterone và số lượng tinh trùng.
Vì vậy, để an toàn người bệnh cần tuân thủ thời gian tạm ngừng kế hoạch mang thai sau điều trị: tối thiểu 6 tháng ở phụ nữ và 4 tháng với nam giới, nhằm giúp quá trình mang thai và sinh con không gặp bất thường.
Tác hại của iod phóng xạ lâu dài và phổ biến nhất khi điều trị cường giáp là gây suy giáp. Khi phần lớn mô tuyến giáp bị phá hủy, tuyến giáp không thể sản xuất đủ hormone, dẫn đến suy giáp. Hầu hết người bệnh cần dùng hormone tuyến giáp tổng hợp suốt đời để duy trì nồng độ hormone tuyến giáp trong mức bình thường.
Các tác hại của iod phóng xạ có thể ngắn hạn hoặc lâu dài, nhưng đây vẫn là phương pháp được chỉ định rộng rãi trong điều trị ung thư tuyến giáp thể biệt hóa (thể nhú và thể nang) và một số rối loạn chức năng tuyến giáp khác. Nguyên nhân là do iod phóng xạ có khả năng tập trung chọn lọc vào mô tuyến giáp và các tế bào ung thư tuyến giáp ở những vị trí di căn, giúp tiêu diệt chúng từ bên trong mà ít ảnh hưởng đến các mô lành khác.
Ngoài ra, phương pháp này cũng giúp giảm nguy cơ tái phát, kiểm soát nguy cơ bệnh lan rộng, đồng thời ít xâm lấn và dễ thực hiện hơn so với phẫu thuật.
Iod phóng xạ chỉ tồn tại trong cơ thể người bệnh thời gian ngắn và sẽ được đào thải trong vài ngày sau điều trị, chủ yếu qua đường nước tiểu và lượng nhỏ trong nước bọt, mồ hôi và phân. Khi được chỉ định đúng, liều lượng phù hợp và theo dõi chặt chẽ, lợi ích của phương pháp này thường vượt trội so với nguy cơ. (2)
Để hạn chế các tác động đến sức khỏe trong quá trình điều trị bằng iod phóng xạ, người bệnh cần thực hiện các lưu ý:
Ngoài ra, cần lưu ý, người đang điều trị có thể nhiễm phóng xạ iod-131 và phát tán bức xạ qua dịch cơ thể (như nước tiểu, nước bọt, mồ hôi) và ảnh hưởng đến người xung quanh. Do đó họ cần thực hiện một số biện pháp phòng ngừa như ngủ 1 mình, vệ sinh cá nhân kỹ lưỡng, sử dụng dụng cụ ăn uống riêng, tránh tiếp xúc thân mật và cần giữ khoảng cách với người khác,… sau khi điều trị ít nhất 3 ngày.
Tuy nhiên, thời gian này cũng có thể kéo dài đến 2 tuần hoặc dài hơn tùy thuộc vào liều lượng và các yếu tố khác. Người bệnh ung thư tuyến giáp thường cần cách ly lâu hơn người bệnh cường giáp.
Để đặt lịch khám, tư vấn và điều trị bằng phương pháp iod phóng xạ tại Hệ thống Bệnh viện Đa Khoa Tâm Anh, Quý khách hàng có thể liên hệ theo thông tin:
HỆ THỐNG BỆNH VIỆN ĐA KHOA TÂM ANH
Tuy có thể gây những ảnh hưởng tạm thời hoặc lâu dài đến sức khỏe và sinh hoạt của người bệnh, nhưng iod phóng xạ vẫn là phương pháp điều trị được lựa chọn thường xuyên cho người bệnh cường giáp và ung thư tuyến giáp. Để hạn chế những tác hại của iod phóng xạ, người bệnh cần tuân thủ theo các hướng dẫn của bác sĩ trong và sau quá trình điều trị, đồng thời tái khám theo lịch hẹn.
