Mất ngủ nguyên phát (tiên phát): Nguyên nhân và cách điều trị

Mất ngủ nguyên phát (hay mất ngủ tiên phát) có thể xảy ra với bất cứ ai. Tình trạng này kéo dài khiến người bệnh mệt mỏi, ảnh hưởng sức khỏe. Vậy nguyên nhân do đâu? Làm sao để điều trị?

Mất ngủ nguyên phát là gì?

Mất ngủ nguyên phát là một dạng mất ngủ mà nguyên nhân không liên quan đến các yếu tố y tế, tâm thần hoặc môi trường. Người bệnh có thể gặp khó khăn trong việc đi vào giấc ngủ, ngủ sâu giấc và duy trì giấc ngủ. Điều này dẫn đến tình trạng tỉnh táo vào ban đêm và mệt mỏi vào ban ngày, ảnh hưởng đến chất lượng cuộc sống và công việc.⁽¹⁾

Mất ngủ nguyên phát khác gì thứ phát?

Vì sao bạn bị mất ngủ nguyên phát?

So với mất ngủ thứ phát, tình trạng nguyên phát thường khó xác định nguyên nhân cụ thể. Thông thường, bệnh có thể hình thành do những yếu tố như:⁽²⁾

• Mất ngủ tâm sinh lý (Psychophysiological insomnia): do căng thẳng và lo âu kéo dài.
• Mất ngủ vô căn (Idiopathic insomnia): có thể xuất phát từ thời thơ ấu và kéo dài nhiều năm mà không rõ nguyên nhân cụ thể. Khả năng có thể do sự bất thường của vùng não chịu trách nhiệm điều khiển trạng thái thức ngủ.
• Nhận thức sai về trạng thái ngủ (Sleep state misperception): người bệnh cho rằng mình bị mất ngủ, dù kết quả kiểm tra khách quan không phát hiện dấu hiệu bất thường nào.

Triệu chứng mất ngủ nguyên phát

Người bệnh có thể xuất hiện những triệu chứng gồm:

• Khó đi vào giấc ngủ
• Thức giấc nhiều lần giữa đêm và khó ngủ lại
• Khó duy trì giấc ngủ, dậy quá sớm
• Không cảm thấy sảng khoái sau khi thức dậy
• Thiếu tập trung vào ban ngày, hay quên và dễ cáu gắt
• Cơ thể mệt mỏi, uể oải và chán ăn.
• Lo lắng và căng thẳng về giấc ngủ.

Mất ngủ nguyên phát thường kéo dài bao lâu?

Thông thường đây là tình trạng mạn tính và có thể kéo dài hơn 1 tháng. Vì vậy, người bệnh cần được điều trị và theo dõi thường xuyên để kiểm soát triệu chứng và cải thiện chất lượng giấc ngủ, hạn chế ảnh hưởng đến cuộc sống thường ngày.

Mất ngủ nguyên phát có nguy hiểm không?

Mất ngủ tiên phát không xuất phát từ bệnh nền cụ thể. Tuy nhiên, tình trạng này kéo dài gây ra những vấn đề về tinh thần lẫn thể chất như:

• Rối loạn cảm xúc, dễ cáu gắt và nóng nảy.
• Cơ thể mệt mỏi, uể oải, giảm khả năng tập trung và ghi nhớ, ảnh hưởng đến công việc và học tập.
• Ảnh hưởng đến khả năng lái xe và vận hành máy móc, tăng nguy cơ xảy ra tai nạn.
• Dễ gây căng thẳng và lo âu kéo dài, khiến tình trạng khó ngủ nghiêm trọng hơn.
• Suy giảm sức khỏe thể chất, tăng nguy cơ mắc các bệnh rối loạn nhịp tim, tăng huyết áp, đái tháo đường, nhồi máu cơ tim…

Cách chẩn đoán mất ngủ nguyên phát

Chẩn đoán là một quá trình đánh giá kỹ lưỡng để xác định nguyên nhân chính xác, đồng thời loại trừ những nguyên nhân liên quan đến bệnh lý, tâm thần và các yếu tố khác.

Theo Sổ tay chẩn đoán và thống kê các rối loạn tâm thần, phiên bản thứ 5 (DSM-5-TR), có 2 dạng mất ngủ, được đánh giá qua thời gian người bệnh gặp phải tình trạng này. Cụ thể, người bệnh có các triệu chứng xảy ra ít nhất 3 lần mỗi tuần và kéo dài hơn 3 tháng (mạn tính) hoặc dưới 3 tháng (ngắn hạn).

Những biện pháp được sử dụng để chẩn đoán phổ biến gồm:⁽³⁾

• Hỏi bệnh: bác sĩ sẽ đặt những câu hỏi để khai thác thông tin về thời gian và tần suất của giấc ngủ, thói quen trước khi đi ngủ, trạng thái tinh thần khi thức dậy, bệnh sử, tiền sử gia đình…
• Ghi chép nhật ký giấc ngủ (sleep diary): người bệnh có thể được yêu cầu ghi chép những thông tin liên quan đến giấc ngủ như thời gian đi ngủ và thức dậy, cảm giác sau khi ngủ, tần suất thức giấc… Bác sĩ sẽ dựa theo đó để phân tích và xác định nguyên nhân.
• Đo đa ký giấc ngủ (Polysomnography): Nghiên cứu các hoạt động sinh lý diễn ra trong lúc ngủ như dòng điện não, chuyển động mắt, nhịp tim, lưu lượng không khí qua miệng và mũi… Qua đó giúp bác sĩ xác định dạng rối loạn giấc ngủ và nguyên nhân chính xác.
• Xét nghiệm máu để kiểm tra những vấn đề sức khỏe khác như tình trạng tuyến giáp.

Các cách điều trị mất ngủ tiên phát

Để điều trị, bác sĩ có thể chỉ định 1 hoặc kết hợp nhiều phương pháp sau:

1. Liệu pháp nhận thức hành vi (CBT-I)

Đây là phương pháp điều trị chứng mất ngủ nguyên phát được áp dụng rộng rãi. Phương pháp này tập trung thay đổi những suy nghĩ và hành vi không tốt cho giấc ngủ. Qua đó giúp người bệnh cải thiện chất lượng giấc ngủ và hạn chế lệ thuộc vào việc sử dụng thuốc.

2. Vệ sinh giấc ngủ

Đây là phương pháp thực hành những hành vi và môi trường nhằm nâng cao chất lượng giấc ngủ. Mỗi người có thể tự điều chỉnh thói quen bằng những biện pháp như:

• Duy trì thời gian đi ngủ: Cố gắng đi ngủ và thức dậy vào một khung giờ nhất định mỗi ngày, kể cả cuối tuần. Tránh ngủ quá nhiều vào ban ngày.
• Thiết kế phòng ngủ phù hợp: Xây dựng phòng ngủ có không gian yên tĩnh, thoáng mát và sáng vừa phải. Chỉ sử dụng giường để nghỉ ngơi, tránh các hoạt động khác như làm việc hay học tập.
• Thói quen trước khi ngủ: Thư giãn trước khi ngủ khoảng 30 phút bằng cách đọc sách, ngồi thiền hoặc nghe nhạc nhẹ. Hạn chế sử dụng các thiết bị điện tử, vận động mạnh, ăn quá no, tiêu thụ rượu bia và các chất kích thích.
• Những hoạt động lành mạnh vào ban ngày: Giữ tinh thần thoải mái. Tập luyện thể thao đều đặn để giảm căng thẳng và thúc đẩy giấc ngủ vào ban đêm.

3. Dùng thuốc

Tùy theo trường hợp, bác sĩ có thể chỉ định sử dụng một hoặc nhiều loại thuốc để cải thiện tình trạng. Tuy nhiên, việc dùng thuốc cần đảm bảo một số nguyên tắc như:

• Dùng thuốc liều thấp nhất
• Sử dụng liều ngắt quãng và trong thời gian ngắn
• Ngưng dùng thuốc sau khi giảm dần liều nếu người bệnh đã dùng thuốc thường xuyên
• Sử dụng thuốc có thời gian bán hủy ngắn hoặc trung bình để hạn chế tình trạng an thần vào ban ngày.

Sử dụng thuốc lâu dài có thể dẫn đến tình trạng lệ thuộc thuốc và những tác dụng phụ khác. Vì vậy, người bệnh không nên tự ý mua thuốc khi chưa có chỉ định của bác sĩ điều trị. Đồng thời, cần tuân thủ liều lượng và thời gian mà bác sĩ hướng dẫn để tránh những phản ứng ngoài ý muốn.

Mất ngủ nguyên phát nên đi khám ở đâu?

Khoa Thần kinh, Trung tâm Khoa học Thần kinh, Hệ thống Bệnh viện Đa khoa Tâm Anh là địa chỉ uy tín trong việc thăm khám và điều trị các bệnh lý thần kinh. Bệnh viện quy tụ đội ngũ bác sĩ chuyên khoa Thần kinh chuyên môn cao và dày dặn kinh nghiệm.

Đặc biệt, bệnh viện sở hữu hệ thống thiết bị hiện đại giúp hỗ trợ chẩn đoán, điều trị bệnh hiệu quả như hệ thống các máy xét nghiệm hiện đại, máy CT 100,000 lát cắt, CT 1975 lát cắt, CT 768 lát cắt; hệ thống chụp cộng hưởng từ MRI 1,5 – 3 Tesla; máy đo điện não, máy đo điện cơ, đo đa ký giấc ngủ, máy kích thích từ trường xuyên sọ…

Bệnh viện còn đầu tư hệ thống cơ sở vật chất khang trang và khu vực khám chữa bệnh đẳng cấp. Quy trình thăm khám nhanh chóng và chuyên nghiệp, nhân viên hỗ trợ tận tình, áp dụng đầy đủ bảo hiểm… Tất cả góp phần tạo nên sự thuận tiện cho khách hàng khi đến với Hệ thống Bệnh viện Đa khoa Tâm Anh.

Có thể phòng ngừa chứng mất ngủ nguyên phát không?

Để phòng tránh, mỗi người có thể chủ động thực hiện những biện pháp:

• Duy trì việc đi ngủ và thức dậy vào cùng một thời điểm mỗi ngày, kể cả cuối tuần.
• Hạn chế ngủ trưa quá nhiều. Thông thường, chỉ nên dành khoảng 20 – 40 phút cho một giấc ngủ trưa.
• Tập thể dục đều đặn (khoảng 3 – 5 ngày mỗi tuần) để tăng cường sức khỏe và thúc đẩy giấc ngủ. Tuy nhiên, tránh vận động mạnh trước khi ngủ.
• Hạn chế lạm dụng rượu bia, cà phê, thuốc lá và chất kích thích.
• Trước khi dùng bất kỳ loại thuốc nào, nên tham khảo ý kiến của bác sĩ để kiểm tra chúng có thành phần ảnh hưởng đến giấc ngủ hay không.
• Tránh những thói quen không tốt trước khi ngủ như ăn quá no, sử dụng thiết bị điện tử…
• Thư giãn nhẹ nhàng trước khi ngủ bằng cách ngồi thiền, nghe nhạc nhẹ, đọc sách…

Câu hỏi liên quan

1. Bệnh có chữa khỏi hoàn toàn không?

Điều này phụ thuộc vào mức độ nghiêm trọng, phương pháp điều trị và lối sống của người bệnh. Tốt nhất, khi được chẩn đoán mắc bệnh, người bệnh nên điều trị theo phác đồ của bác sĩ để đảm bảo kiểm soát triệu chứng tốt nhất.

2. Tình trạng này có tự hết không?

Bệnh có thể tự khỏi trong thời gian ngắn nếu người bệnh điều chỉnh thói quen sinh hoạt. Tuy nhiên, với một số trường hợp, mất ngủ có thể kéo dài và trở thành mạn tính, ảnh hưởng đến công việc và cuộc sống. Để hạn chế tình trạng này, người bệnh nên thăm khám sớm để được chẩn đoán và tư vấn phương pháp điều trị thích hợp.

Để đặt lịch thăm khám tại Hệ thống Bệnh viện Đa khoa Tâm Anh, vui lòng liên hệ:

Mất ngủ nguyên phát kéo dài không chỉ ảnh hưởng đến sức khỏe mà còn làm suy giảm chất lượng cuộc sống. Nếu nhận thấy những dấu hiệu liên quan, người bệnh nên thăm khám tại các bệnh viện có chuyên khoa Thần kinh để được chẩn đoán nguyên nhân và tư vấn phương án điều trị thích hợp.