Hệ thần kinh trung ương: Giải phẫu, cấu tạo và chức năng

Hệ thần kinh trung ương là bộ phận quan trọng, chi phối hầu hết các hoạt động của cơ thể. Vậy, hệ thần kinh trung ương là gì? Cấu tạo hệ thống thần kinh trung ương và chức năng cụ thể là gì?

Hệ thần kinh trung ương là gì?

Hệ thần kinh trung ương (central nervous system – CNS) là phần đặc biệt quan trọng của hệ thần kinh, đảm nhiệm vai trò tiếp nhận thông tin từ dây thần kinh, sau đó tổng hợp và xử lý chúng để có thể điều khiển mọi hành vi của cơ thể. Hệ thống thần kinh trung ương nằm trong khoang sọ chứa não và khoang xương sống chứa tủy sống.

Giải phẫu hệ thần kinh trung ương gồm những gì?

Hệ thần kinh trung ương gồm tủy sống vào não bộ, cụ thể như sau: (1)

1. Não

Não bộ nằm bên trong hộp sọ, được cấu thành từ hàng tỷ tế bào thần kinh hay còn gọi là nơron thần kinh. Trung bình kích thước của não bộ người khoảng 140 x 167 x 93 mm, trong đó chất béo chiếm 60% thành phần, còn lại là sự kết hợp của protein, nước, muối và carbohydrate.

• Xét về phương diện giải phẫu tổng thể, não bộ bao gồm:
  • Đại não: Chia thành hai bán cầu đại não, mỗi bán cầu gồm thùy thái dương, thùy trán, thùy đỉnh, thùy chẩm.
  • Tiểu não: Tương tự như đại não, tiểu não cũng được chia thành hai bán cầu, về mặt giải phẫu tiểu não nằm ở phía sau thân não.
  • Thân não: Thân não bao gồm cầu não, não giữa và tủy. Thân não nằm ở khu vực giữa não, có nhiệm vụ kết nối tủy sống và não bộ.
• Xét về phương diện giải phẫu vi mô: Cấu trúc của các tế bào não chủ yếu từ nơron thần kinh và tế bào thần kinh đệm. Trong đó, tế bào thần kinh đệm bao gồm vi bào đệm, tế bào biểu mô lót ống nội tủy, tế bào thần kinh đệm ít nhánh và tế bào hình sao.

2. Tủy sống

Xét về phương diện giải phẫu theo đường cắt ngang, tủy sống bao gồm lớp màng bao bọc tủy sống, ống tủy sống, chất trắng và chất xám. Tủy sống có cấu trúc hình trụ chạy dọc trong trung tâm của bộ phận cột sống (bắt đầu từ thân não đến phần lưng dưới). Tủy sống được cấu tạo từ các bó dây thần kinh và các tế bào mang thông điệp từ não đến các bộ phận khác trong cơ thể.

Chức năng của hệ thần kinh trung ương

Hệ thống thần kinh trung ương bao gồm ba chức năng chính là: (2)

• Thu nhận thông tin cảm giác
• Tổng hợp và xử lý thông tin đã thu nhận
• Phản hồi, điều khiển hành vi của cơ thể

Hệ thần kinh trung ương hoạt động như thế nào?

Hệ thần kinh trung ương đảm nhiệm vai trò điều khiển vận động, cảm xúc, suy nghĩ của cơ thể, bao gồm hoạt động giao tiếp, cử động tay chân, tiếp thu kiến thức… Ngoài ra, hệ thống thần kinh trung ương còn chịu trách nhiệm quản lý các hoạt động như thở, tiêu hóa thức ăn… (3)

Để thực hiện các hoạt động này, các tế bào thần kinh cảm giác thu thập dữ liệu và dẫn truyền chúng đến não bộ. Sau khi dữ liệu được xử lý, não bộ sẽ gửi tín hiệu điện qua tủy sống đến các tuyến và cơ để tạo nên hành vi. Hệ thống thần kinh trung ương liên tục thu nhận và xử lý tín hiệu, giúp duy trì mọi hoạt động của cơ thể.

Bệnh lý ảnh hưởng đến hệ thần kinh trung ương phổ biến

Trong một số trường hợp, hệ thần kinh trung ương có thể gặp phải một số rối loạn liên quan đến vấn đề ghi nhận và xử lý tín hiệu, dẫn đến làm tăng nguy cơ khởi phát các bệnh lý thần kinh. Một số bệnh lý thần kinh ảnh hưởng đến hệ thần kinh trung ương như bệnh xơ cứng teo cơ một bên (ALS), bệnh Alzheimer, u não, viêm tủy cắt ngang, đột quỵ, chấn thương tủy sống, chấn thương sọ não, viêm não, não úng thủy… (4)

Triệu chứng bệnh lý hệ thần kinh trung ương

Tùy thuộc vào mức độ ảnh hưởng của bệnh lý đến hệ thống thần kinh trung ương, người bệnh có thể gặp phải các triệu chứng khác nhau. Một số triệu chứng liên quan đến bệnh lý ở hệ thần kinh trung ương phổ biến điển hình như mất ý thức, yếu hoặc tê liệt cơ, đau đầu, chóng mặt, lú lẫn, mất trí nhớ, co giật cơ (chuyển động không tự chủ), động kinh, ngứa hoặc đau râm ran ở chân hoặc tay…

Sớm phát hiện, điều trị kịp thời các bệnh lý thần kinh là yếu tố quan trọng giúp gia tăng hiệu quả chữa trị và bảo vệ sinh mạng cho người bệnh. Vì vậy, khi nhận thấy các dấu hiệu nghi ngờ bệnh lý thần kinh, người bệnh cần đến bệnh viện càng sớm càng tốt để bác sĩ thăm khám và có biện pháp xử trí kịp thời.

Cách chẩn đoán bệnh lý hệ thần kinh trung ương

Để chẩn đoán chính xác các vấn đề rối loạn hoặc bệnh lý ở hệ thần kinh trung ương, người bệnh cần sớm đến thăm khám tại chuyên khoa Thần kinh ở các bệnh viện uy tín. Tại đây, người bệnh sẽ được bác sĩ thăm khám lâm sàng để kiểm tra, đánh giá tổng thể về tình trạng sức khỏe, ghi nhận một số thông tin cần thiết như tiền sử mắc bệnh, thói quen sinh hoạt, quá trình sử dụng thuốc trong thời gian gần và triệu chứng đặc hiệu của bệnh lý thần kinh (nếu có).

Để có đủ cơ sở đưa ra chẩn đoán bệnh lý thần kinh, bác sĩ có thể chỉ định người bệnh thực hiện một số xét nghiệm cận lâm sàng như chụp cắt lớp vi tính (chụp CT), đo điện não đồ (EEG), chọc dò tủy sống, chụp cộng hưởng từ (chụp MRI )…

Cách chăm sóc sức khỏe thần kinh trung ương

Hệ thần kinh trung ương rất quan trọng đối với sức khỏe tổng thể, đảm nhiệm vai trò tương tự như một trung tâm điều khiển mọi hoạt động của cơ thể. Vì vậy, việc tìm hiểu cách chăm sóc sức khỏe hệ thống thần kinh trung ương là điều cần thiết góp phần giúp mỗi người có thể bảo vệ sức khỏe tối ưu.

Để góp phần chăm sóc, bảo vệ hệ thần kinh trung ương, mỗi người cần:

• Xây dựng chế độ dinh dưỡng khoa học, ưu tiên bổ sung thực phẩm cung cấp chất có lợi cho sức khỏe (omega-3, chất xơ, vitamin, khoáng chất…), hạn chế thực phẩm chứa các chất tiềm ẩn nguy cơ gây hại cho sức khỏe (cồn, chất bảo quản, phụ gia, đường bổ sung, muối…).
• Thường xuyên rèn luyện thể chất bằng cách tập luyện thể dục thể thao đều độ với các bộ môn phù hợp, chẳng hạn như bơi lội, đạp xe, chạy bộ, tập gym, yoga…
• Luôn trang bị đầy đủ dụng cụ bảo hộ phần đầu khi vận động mạnh, chơi thể thao cường độ cao, tham gia giao thông.
• Thăm khám sức khỏe tổng quát và sức khỏe thần kinh định kỳ 2 lần mỗi năm để có thể phát hiện kịp thời các yếu tố gây bệnh thần kinh tiềm ẩn, từ đó sớm có hướng điều trị hiệu quả hoặc phòng ngừa phù hợp giúp nâng cao sức khỏe tối ưu.

Bên cạnh sức khỏe thể chất, để có thể hạn chế tối đa nguy cơ khởi phát bệnh lý thần kinh, mỗi người cũng cần quan tâm đến việc chăm sóc sức khỏe tâm thần kinh bằng cách:

• Nâng cao chất lượng giấc ngủ, tránh thức khuya.
• Dành khoảng thời gian nhất định trong ngày để thư giãn, nghỉ ngơi.
• Tránh dung nạp thông tin tiêu cực.
• Trao đổi với bác sĩ chuyên khoa Thần kinh để được tư vấn chi tiết về các biện pháp giúp nâng cao sức khỏe hệ thần kinh.

Trung tâm Khoa học Thần kinh, Hệ thống Bệnh viện Đa khoa Tâm Anh, Tâm Anh tại quận 7 quy tụ đội ngũ bác sĩ giàu kinh nghiệm trong lĩnh vực thăm khám và điều trị các bệnh lý thần kinh. Đồng thời, bệnh viện còn sở hữu hệ thống trang thiết bị y tế hiện đại giúp nâng cao hiệu quả chẩn đoán và điều trị bệnh về hệ thần kinh như hệ thống chụp CT 1975 lát cắt đầu tiên tại Việt Nam, hệ thống chụp CT 768 lát cắt Somatom Drive, hệ thống chụp cộng hưởng từ 1,5 – 3 Tesla, máy đo điện não vi tính EEG-1200K hiện đại…

Như vậy, bài viết trên đã cung cấp những thông tin về hệ thần kinh trung ương là gì và các vấn đề liên quan. Để được bác sĩ trực tiếp tư vấn về vấn đề hệ thống thần kinh trung ương là gì cũng như các bệnh lý liên quan, nếu có, người dân có thể liên hệ đến Hệ thống Bệnh viện Đa khoa Tâm Anh, Tâm Anh Quận 7.