Bệnh zona thần kinh gây phát ban, đau rát và khó chịu, khiến nhiều người băn khoăn bị zona bôi thuốc gì nhanh khỏi. Việc sử dụng thuốc bôi đúng cách không chỉ giúp giảm triệu chứng mà còn rút ngắn thời gian hồi phục. Bài viết này cung cấp thông tin chi tiết về các loại thuốc bôi hiệu quả, cơ chế hoạt động, cách sử dụng phù hợp theo giai đoạn và đối tượng, cùng những sai lầm cần tránh để đảm bảo quá trình điều trị đạt hiệu quả cao.
Bài viết được tư vấn chuyên môn bởi BS Lê Thị Minh Nguyệt – Quản lý Y khoa vùng 3 miền Trung – Tây Nguyên, Hệ thống Trung tâm tiêm chủng VNVC
Thuốc bôi là phương pháp điều trị tại chỗ phổ biến, tác động trực tiếp lên vùng da tổn thương do virus Varicella Zoster (VZV) gây ra. Hiểu rõ cơ chế của từng nhóm thuốc bôi giúp lựa chọn sản phẩm phù hợp, tối ưu hóa hiệu quả và giảm thiểu rủi ro. Thuốc bôi không chỉ hỗ trợ giảm triệu chứng mà còn góp phần ngăn ngừa biến chứng như đau thần kinh sau zona, nhiễm trùng thứ phát hoặc sẹo vĩnh viễn.
Virus Varicella Zoster là nguyên nhân chính gây bệnh zona và thuốc bôi kháng virus trở thành lựa chọn ưu tiên trong giai đoạn đầu. Các thuốc này ức chế sự nhân lên của virus, ngăn tổn thương lan rộng. Việc sử dụng thuốc kháng virus sớm, trong vòng 72h giờ sau khi xuất hiện triệu chứng, có thể rút ngắn thời gian bệnh và giảm nguy cơ biến chứng như đau thần kinh sau zona.
Các hoạt chất như acyclovir, famciclovir hay valacyclovir trong thuốc bôi sẽ giúp giảm số lượng và kích thước mụn nước, hạn chế lây lan sang các vùng da khác. Hiệu quả của thuốc kháng virus phụ thuộc vào thời điểm sử dụng, với các nghiên cứu chỉ ra rằng việc bắt đầu điều trị sớm giúp giảm đáng kể mức độ nghiêm trọng của tổn thương da và thời gian hồi phục. Ngoài ra, thuốc bôi kháng virus thường ít gây tác dụng phụ toàn thân so với thuốc uống, do chỉ tác động tại chỗ. (1)
Zona gây đau rát, ngứa ngáy và viêm da, ảnh hưởng nghiêm trọng đến chất lượng cuộc sống. Thuốc bôi chứa thành phần kháng viêm hoặc gây tê tại chỗ như lidocain, capsaicin hoặc chất làm dịu da giúp giảm khó chịu.
Các sản phẩm chứa lidocain có thể giảm đau thần kinh, đặc biệt ở giai đoạn sau khi mụn nước lành. Capsaicin hoạt động bằng cách làm giảm tín hiệu đau từ dây thần kinh đến não, mang lại hiệu quả trong việc kiểm soát đau thần kinh sau zona. Dung dịch sát khuẩn như chlorhexidine cũng góp phần kháng viêm bằng cách kiểm soát nhiễm khuẩn thứ phát, ngăn tình trạng viêm nặng thêm.
Việc sử dụng cần tuân thủ liều lượng để tránh kích ứng hoặc tác dụng phụ như khô da hoặc cảm giác nóng rát. Các thuốc bôi này thường được sử dụng kết hợp với thuốc kháng virus để tăng cường hiệu quả, đặc biệt trong trường hợp người bệnh có triệu chứng đau hoặc viêm nghiêm trọng.
Khi mụn nước vỡ và đóng vảy, tái tạo da và ngăn ngừa sẹo trở thành ưu tiên. Thuốc bôi các thành phần dưỡng ẩm như lô hội, vitamin E thúc đẩy tái tạo mô, bảo vệ da khỏi kích ứng và vi khuẩn. Giữ vùng da sạch và sử dụng sản phẩm hỗ trợ lành da giúp giảm nguy cơ thay đổi sắc tố hoặc sẹo vĩnh viễn.
Hỗn dịch như hồ nước hoặc kem chứa panthenol được khuyến cáo trong giai đoạn này nhờ khả năng làm dịu và kích thích tái tạo tế bào. Kẽm oxit trong hồ nước tạo một lớp màng bảo vệ, ngăn vi khuẩn xâm nhập và giảm kích ứng do ma sát.
Panthenol, một dẫn xuất của vitamin B5, kích thích sản sinh collagen, giúp da phục hồi nhanh hơn. Bảo vệ da khỏi ánh nắng cũng quan trọng để tránh tăng sắc tố sau viêm. Các sản phẩm này thường an toàn, ít gây kích ứng và phù hợp với nhiều đối tượng, bao gồm cả những người có làn da nhạy cảm. (2)
Lựa chọn thuốc bôi phụ thuộc vào giai đoạn bệnh, mức độ tổn thương và tình trạng sức khỏe. Dưới đây là các loại thuốc bôi phổ biến, được sử dụng rộng rãi trong điều trị zona, với ưu và nhược điểm cụ thể.
Acyclovir là thuốc kháng virus, được sử dụng để điều trị zona và các bệnh do virus herpes. Thuốc ức chế sự nhân lên của virus Varicella Zoster. Kem acyclovir nên bôi 4 – 5 lần mỗi ngày lên vùng da tổn thương trong 4 – 10 ngày. Thuốc hiệu quả nhất khi dùng trong 72 giờ đầu sau khi xuất hiện mụn nước, giúp giảm kích thước và số lượng tổn thương.
Acyclovir thường được bôi bằng tay sạch hoặc tăm bông để tránh lây lan virus. Tuy nhiên, cần bôi cẩn thận, tránh vết thương hở hoặc vùng nhạy cảm như mắt, miệng để hạn chế kích ứng. Trong một số trường hợp, acyclovir có thể gây cảm giác châm chích nhẹ khi bôi, nhưng triệu chứng này thường tự hết sau vài phút. (3)
Castellani là dung dịch bôi có tác dụng kháng khuẩn, kháng nấm và làm dịu ngứa. Thuốc làm khô tổn thương, giảm viêm và hỗ trợ lành da. Bôi castellani theo chỉ định của bác sĩ mỗi ngày lên vùng da sạch, nhưng không nên dùng ở vùng nhạy cảm như mắt hoặc cơ quan sinh dục do nguy cơ kích ứng. Thuốc phù hợp với zona nhẹ, đặc biệt ở giai đoạn mụn nước mới hình thành, nhưng màu đỏ đặc trưng có thể gây bất tiện ở vùng da lộ ra ngoài.
Thành phần phenol trong Castellani giúp làm se bề mặt da, tạo điều kiện cho quá trình đóng vảy diễn ra nhanh hơn. Tuy nhiên, người có tiền sử dị ứng với phenol hoặc các thành phần khác cần thận trọng. Việc sử dụng Castellani cần được thực hiện đúng liều lượng để tránh khô da quá mức, đặc biệt ở những vùng da mỏng.
Chlorhexidine là dung dịch sát khuẩn, làm sạch vùng da tổn thương và ngăn nhiễm khuẩn thứ phát. Với đặc tính ít hấp thụ qua da, chlorhexidine an toàn cho nhiều đối tượng, bao gồm trẻ em từ 2 tháng tuổi trở lên và người lớn. Chlorhexidine hiệu quả trong kiểm soát viêm nhiễm ở vùng da có nguy cơ bội nhiễm, nhưng không tác động trực tiếp lên virus, nên thường kết hợp với thuốc kháng virus như acyclovir.
Thuốc có thể được pha loãng với nước sạch để giảm nguy cơ kích ứng, đặc biệt khi sử dụng trên da nhạy cảm. Chlorhexidine cũng được sử dụng trong các trường hợp zona có dấu hiệu bội nhiễm, giúp giảm nguy cơ nhiễm trùng do vi khuẩn. (4)
Xanh methylen là dung dịch sát khuẩn nhẹ, làm khô mụn nước và ngăn nhiễm trùng. Xanh methylen bôi mỗi ngày lên vùng da sạch theo chỉ định của bác sĩ , nhưng không nên dùng lâu dài do nguy cơ kích ứng hoặc thiếu máu ở liều cao. Màu xanh đậm của thuốc có thể gây khó khăn trong quan sát tổn thương và làm bẩn quần áo.
Xanh methylen thường được sử dụng trong giai đoạn đầu của zona để làm se bề mặt mụn nước, nhưng không phù hợp cho các vùng da nhạy cảm hoặc tổn thương sâu. Việc sử dụng cần được giám sát để tránh lạm dụng, đặc biệt ở những người có làn da dễ kích ứng.
Thuốc tím (kali pemanganat) có đặc tính oxy hóa mạnh, tiêu diệt vi khuẩn và virus, làm khô mụn nước nhanh chóng. Thuốc cần pha loãng đúng nồng độ trước khi bôi để tránh bỏng da hoặc kích ứng. Bôi mỗi ngày theo chỉ định của bác sĩ, nhưng màu tím đậm gây bất tiện trong theo dõi tình trạng da.
Thuốc tím ít được dùng hơn do hiệu quả kháng khuẩn hạn chế và nguy cơ kích ứng nếu pha không đúng. Việc pha loãng cần được thực hiện cẩn thận, sử dụng nước sạch hoặc nước đun sôi để nguội để đảm bảo an toàn. Thuốc tím cũng có thể gây khô da quá mức, làm chậm quá trình tái tạo mô nếu sử dụng lâu dài. (5)
Hỗn dịch hồ nước giúp làm dịu da, giảm ngứa và bảo vệ vùng tổn thương. Hồ nước an toàn cho trẻ em, phụ nữ mang thai và người có da nhạy cảm, phù hợp với zona nhẹ. Thuốc bôi 1 – 2 lần mỗi ngày, nhưng không dùng trên vùng da có vết loét sâu hoặc bội nhiễm.
Hồ nước hiệu quả trong giai đoạn đóng vảy, giúp tái tạo da và giảm nguy cơ sẹo. Thành phần kẽm oxit tạo lớp màng bảo vệ, ngăn vi khuẩn xâm nhập, trong khi glycerin giữ ẩm, giúp da mềm mại hơn. Hồ nước thường được sử dụng như một biện pháp hỗ trợ trong giai đoạn cuối của bệnh, khi các triệu chứng viêm và đau đã giảm.
Lựa chọn thuốc bôi cần dựa trên giai đoạn bệnh, vị trí tổn thương và đặc điểm sức khỏe. Dưới đây là hướng dẫn chi tiết để sử dụng thuốc bôi hiệu quả, tối ưu hóa quá trình hồi phục.
Khi mụn nước mới xuất hiện (trong 72 giờ), thuốc bôi kháng virus như acyclovir là ưu tiên để kiểm soát virus. Sử dụng sớm acyclovir giúp giảm thời gian phát ban và nguy cơ đau thần kinh sau zona. Dung dịch chlorhexidine hoặc xanh methylen dùng để vệ sinh da, ngăn bội nhiễm. Vệ sinh da bằng nước muối sinh lý trước khi bôi thuốc và tránh làm vỡ mụn nước. Castellani cũng có thể dùng nhờ khả năng làm khô tổn thương.
Trong giai đoạn này, cần đảm bảo vùng da được giữ sạch và khô để tránh nhiễm trùng thứ phát. Việc sử dụng thuốc bôi cần được thực hiện đều đặn, đúng liều lượng và tránh bôi quá dày gây bí da.
Khi mụn nước hóa mủ, loét và đóng vảy (sau 3 – 5 ngày), mục tiêu là làm dịu da và thúc đẩy tái tạo mô. Hỗn dịch hồ nước và Castellani phù hợp nhờ khả năng bảo vệ da. Các sản phẩm chứa kẽm oxit giảm nguy cơ sẹo và thay đổi sắc tố. Hạn chế dùng thuốc tím hoặc xanh methylen do màu sắc che lấp tổn thương. Kem chứa panthenol cũng hỗ trợ tái tạo da.
Trong giai đoạn này, cần tránh sử dụng các sản phẩm có tính kích ứng cao và giữ vùng da tránh tiếp xúc với hóa chất hoặc ánh nắng trực tiếp. Việc sử dụng thuốc bôi cần kết hợp với việc mặc quần áo rộng rãi để giảm ma sát.
Zona ở mặt, mắt hoặc vùng kín đòi hỏi thận trọng. Tránh thuốc gây kích ứng như Castellani hoặc thuốc tím. Acyclovir là lựa chọn an toàn, nhưng cần bôi tránh niêm mạc hoặc mắt. Với zona ở mắt, cần tư vấn bác sĩ chuyên khoa mắt ngay để tránh biến chứng như viêm giác mạc.
Người bệnh cần được hướng dẫn cách bôi thuốc đúng cách, sử dụng tăm bông sạch để tránh lây lan virus. Ngoài ra, cần theo dõi chặt chẽ các dấu hiệu bất thường như đỏ mắt, đau nhức hoặc tiết dịch để xử lý kịp thời.
Người lớn tuổi, đặc biệt có bệnh nền như tiểu đường hoặc suy giảm miễn dịch, dễ gặp biến chứng. Thuốc kháng virus như acyclovir cần dùng sớm, kết hợp với chlorhexidine để kiểm soát nhiễm trùng. Hồ nước an toàn cho nhóm này nhờ đặc tính dịu nhẹ, nhưng cần theo dõi để phát hiện bội nhiễm. Kết hợp thuốc bôi và thuốc uống có thể tăng hiệu quả.
Người lớn tuổi thường có làn da mỏng và dễ tổn thương, do đó cần sử dụng thuốc bôi với liều lượng thấp và tránh các sản phẩm có tính tẩy rửa mạnh. Việc tư vấn bác sĩ là cần thiết để đảm bảo an toàn và hiệu quả điều trị.
Việc lựa chọn thuốc bôi phù hợp đòi hỏi sự hiểu biết về giai đoạn bệnh, đặc điểm vùng da tổn thương và tình trạng sức khỏe tổng thể của người bệnh. Luôn tham khảo ý kiến chuyên gia y tế để có phác đồ điều trị tối ưu.
Mặc dù thuốc bôi đóng vai trò hỗ trợ quan trọng trong điều trị zona, việc sử dụng sai cách có thể không chỉ làm giảm hiệu quả mà còn gây ra các biến chứng không mong muốn. Dưới đây là một số sai lầm phổ biến cần tránh:
Tránh những sai lầm trên sẽ giúp quá trình điều trị zona diễn ra hiệu quả hơn, giảm thiểu triệu chứng khó chịu, đẩy nhanh quá trình lành thương và quan trọng nhất là ngăn ngừa các biến chứng lâu dài, đặc biệt là tình trạng đau thần kinh sau zona dai dẳng.
Mặc dù một số loại thuốc như Acyclovir, Castellani để làm giảm triệu chứng, tuy nhiên, bệnh vẫn gây cảm giác khó chịu, đau đớn, thậm chí biến chứng nguy hiểm, ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe và chất lượng cuộc sống bệnh nhân. Do đó, để phòng bệnh zona thần kinh từ sớm, người dân có thể tiêm phòng vắc xin zona thần kinh tại các trung tâm tiêm chủng An toàn – Uy tín – Chất lượng cao như Bệnh viện Tâm Anh để giảm thiểu nguy cơ mắc bệnh và biến chứng nặng, bảo vệ sức khỏe bản thân và gia đình.
HỆ THỐNG BỆNH VIỆN ĐA KHOA TÂM ANH
Việc điều trị zona thần kinh là một quá trình cần sự phối hợp giữa các liệu pháp toàn thân và tại chỗ. Trong đó, các loại thuốc bôi đóng vai trò quan trọng trong việc kiểm soát triệu chứng, làm khô tổn thương, ngăn ngừa nhiễm trùng thứ phát và hỗ trợ quá trình lành da. Để biết bị zona bôi thuốc gì nhanh khỏi, điều quan trọng là phải hiểu rõ cơ chế của từng loại thuốc, lựa chọn phù hợp với giai đoạn bệnh và tình trạng cụ thể, đồng thời tránh các sai lầm phổ biến.
