Mề đay không nguy hiểm đến tính mạng nhưng gây ra nhiều phiền toái trong công việc, sinh hoạt hàng ngày. Người bệnh bị mề đay nên đi khám bác sĩ chuyên khoa Da liễu để tìm ra nguyên nhân, điều trị đúng cách và phòng tránh hiệu quả.
Mề đay là tình trạng da phát ban, biểu hiện đặc trưng với các nốt sần và ngứa. Các nốt sần có kích thước và hình dạng khác nhau: hình tròn, hình bầu dục, hình khuyên (hình vòng); kích thước thay đổi từ dạng chấm vài ly đến mảng to hơn 10cm.
Mề đay là một trong những bệnh da liễu phổ biến, với khoảng 10% – 20% dân số thế giới mắc bệnh. Phần lớn, các trường hợp mắc mề đay đều có xu hướng thuyên giảm trong vòng 6 tuần, chỉ có 5% trường hợp bệnh kéo dài hay tái đi tái lại. (1)
Khi người bệnh nổi mề đay nhưng không được điều trị sẽ đối diện nguy cơ phù mao mạch dị ứng: sưng phù mặt, mi mắt, môi, lưỡi hoặc cổ họng (các mô lỏng); nguy hiểm nhất là sưng họng gây bít tắt đường thở và dẫn đến tử vong trong vòng 4 phút nếu không cấp cứu kịp để giải phóng đường thở.
Có 2 loại mề đay:
Nguyên nhân gây ra nổi mề đay rất đa dạng dưới đây là các nhóm nguyên nhân phổ biến nhất:
Thường gặp ở mề đay cấp tính. Một số loại thuốc có thể gây ra tình trạng mày đay do thuốc (drug-induced urticaria) bao gồm:
Cơ chế gây bệnh mày đay có thể qua phản ứng dị ứng quá trung gian kháng thể IgE hoặc trực tiếp gây phóng thích histamin từ tế bào mast. Tuy nhiên vai trò và cơ chế thực sự của của thuốc trong mày đay vẫn cần được khảo sát và nghiên cứu thêm.
Năm 2011, một nghiên cứu trên 47 trẻ mày đay cấp khi dùng thuốc kháng sinh beta lactam có biểu hiện nhiễm virus kèm theo, có 31/47 trẻ nhiễm virus dương tính nhưng chỉ có 4/47 trẻ có phản ứng với beta lactam khi thử lại với beta lactam. Điều này đặt ra câu hỏi thuốc có phải là nguyên nhân phổ biến của mày đay cấp tính hầu không.
Ngoài ra, trong một thử nghiệm lâm sàng của Moore-Robinson và và cộng sự chỉ ra rằng aspirin không phải là nguyên nhân gây mày đay mà có xu hướng làm trầm trọng thêm hoặc gây bùng phát ở những người bị mày đay sẵn có.
Khi chất độc từ vết cắn côn trùng xâm nhập vào cơ thể, hệ thống miễn dịch sẽ phản ứng với chất lạ. Điều này xảy ra nhanh chóng khiến người bệnh có thể ngứa, sưng tấy trong vài phút.
Trường hợp dị ứng nặng có thể dẫn đến tình trạng khó thở chóng mặt và cần sự can thiệp y tế ngay lập tức.
Xảy ra khi da tiếp xúc với các chất gây dị ứng như hóa chất, mỹ phẩm, trang sức… có thể gây ra nốt mề đay tại vùng tiếp xúc.
Một số loại vi khuẩn (Helicobacter pylori, streptococcus pyogenes, mycoplasma pneumoniae) và virus nhóm herpes, EBV, viêm gan B, C…
Có thể kích thích đáp ứng miễn dịch của cơ thể, dẫn đến sự xuất hiện của các triệu chứng nổi mề đay ngứa. Việc phối hợp điều trị các bệnh lý nhiễm khuẩn hoặc nhiễm virus đi kèm có thể giúp kiểm soát và cải thiện bệnh tốt hơn.
Những thay đổi nhiệt độ có thể làm tăng giải phóng chất trung gian gây viêm dẫn đến bị nổi mề đay như:
Căng thẳng và áp lực trong cuộc sống hằng ngày có thể làm ảnh hưởng đến hệ thần kinh và miễn dịch. Tác động trực tiếp đến hormone trục hạ đồi, tuyến yên, tuyến thượng thận, neuropeptide, neurokinin, các chất trung gian và tế bào gây viêm. Kết quả tình trạng mày đay nặng hơn ở những người stress hay căng thẳng tâm lý. Để giảm thiểu tác động của tình trạng này các phương pháp như thiền, yoga và thể dục thể thao có thể giúp thư giãn tâm lý và giảm bớt các triệu chứng khó chịu.
Ô nhiễm không khí, hóa chất độc hại, khói bụi và các chất gây dị ứng trong môi trường đều có thể kích thích phản ứng dị ứng trong cơ thể dẫn đến nổi mề đay.
Đôi khi dị ứng nổi mề đay không được xác nhận nguyên nhân cụ thể, dẫn đến tình trạng mãn tính. Với những người bị rối loạn tự miễn, cơ thể sản sinh ra các tự kháng thể tấn công các tế bào của cơ thể dẫn đến tình trạng mày đay.
Di truyền
Lưu ý: HAE rất hiếm kèm mề đay, khác với phù mạch do dị ứng.
Dị ứng nổi mề đay có thể xuất hiện ở nhiều vị trí khác nhau trên cơ thể, và mỗi vị trí có thể mang lại những cảm giác khác nhau cho người bệnh, các vị trí thường xuất hiện mề đay như: Nổi mề đay ở hai cánh tay, chân, lưng, mặt và bụng.
Ngoài ra, mề đay cũng có thể xuất hiện ở các vùng da nhạy cảm như nổi mề đay xung quanh mắt, môi, lưỡi hoặc bộ phận sinh dục… Tùy thuộc vào vị trí mà mức độ nghiêm trọng của dị ứng nổi mề đay khác nhau, chính vì cần theo dõi các triệu chứng để để theo dõi và điều trị kịp thời tránh những biến chứng nguy hiểm đến tính mạng.
Xem thêm: Lý do vì sao nổi mề đay liên tục kéo dài nhiều ngày mà không hết?
Triệu chứng của nổi mề đay dễ nhận biết. Các nốt sần màu vàng sữa nổi trên da như vết muỗi đốt, ngoài vành có màu đỏ. Mỗi nốt sần tồn tại khoảng 2 – 4 giờ và tự biến mất không cần điều trị (kéo dài không quá 24 giờ), nhưng sau đó các nốt sần khác xuất hiện và tiếp tục gây ngứa. Các tổn thương da xuất hiện ở bất kỳ vùng nào trên cơ thể. Cùng đó, người bệnh bị ngứa da liên tục. (4)
Thời gian xuất hiện mề đay tùy thuộc vào nguyên nhân:
Với mề đay mãn tính, các quy trình xét nghiệm được thực hiện để tìm nguyên nhân. Điều này rất quan trọng vì việc loại bỏ các nguyên nhân là yếu tố tiên quyết trong điều trị. 80% người bệnh mề đay mạn tính tìm thấy các nguyên nhân phổ biến như: phản ứng tự động, nhiễm trùng, không dung nạp. Người bệnh bị mề đay mạn tính bị ảnh hưởng lớn đến chất lượng cuộc sống, giảm 20%-30% hiệu suất công việc.
Trong chẩn đoán lâm sàng, bác sĩ trực tiếp khám người bệnh bằng cách đặt ra các câu hỏi liên quan đến tình trạng sức khỏe, yếu tố gia đình, lối sống, môi trường xung quanh nhà, môi trường làm việc. Bác sĩ cũng thực hiện các hoạt động cơ bản nhìn, sờ… qua đó phát hiện bất thường.
Các vị trí mí mắt, cơ quan sinh dục, môi… nhạy cảm nên dễ xuất hiện mề đay. Các nốt ban đỏ có thể gây sưng to cả vùng da (hiện tượng phù mạch). Nếu bị phù mạch ở ống thanh quản, ống tiêu hóa, người bệnh bị khó thở, đau bụng, đi ngoài…
Hầu hết mề đay đều được chẩn đoán qua khám lâm sàng. Cận lâm sàng giúp tìm nguyên nhân gây mề đay. Trong đó, xét nghiệm công thức máu nhằm xác định lượng bạch cầu ái toan (liên quan đến nhiễm ký sinh trùng và mức độ dị ứng). Trường hợp, nếu bác sĩ nghi ngờ do phấn hoa, mạt bụi… sẽ làm xét nghiệm để tìm dị nguyên.
Đây là kỹ thuật cơ bản chẩn đoán các dị nguyên gây dị ứng bằng tìm IgE (một trong 5 loại globulin miễn dịch: hIgM, IgG, IgD, IgA và IgE) đặc hiệu trên da thông qua phản ứng kháng nguyên kháng thể làm giải phóng tế bào mast (các tế bào miễn dịch có trong khoảng giữa các mô niêm mạc, biểu mô và môi trường bên ngoài).
Để điều trị mề đay, bác sĩ sẽ tìm và loại bỏ tác nhân gây bệnh, tuy nhiên không phải việc dễ dàng. Bác sĩ kê thuốc histamine nhằm giảm các triệu chứng gây viêm. Với mề đay mạn tính, người bệnh được điều trị bằng thuốc kháng histamine hoặc kết hợp nhiều loại thuốc.
Nếu thuốc kháng histamine không giúp người bệnh giảm các cơn đau, ngứa, bác sĩ sẽ kê thêm thuốc steroid dạng uống/chích. Trong trường hợp các thuốc trên không hiệu quả, có thể phải dùng đến thuốc sinh học để kiểm soát mề đay.
Thuốc sinh học được chấp nhận để trị mề đay là omalizumab, có tác dụng ngăn chặn immunoglobulin E. Thuốc có thể làm giảm các triệu chứng của mày đay tự phát mạn tính, một loại mề đay không rõ nguyên nhân. Việc sử dụng thuốc cần có sự theo dõi của bác sĩ chuyên khoa và tuân thủ theo đúng phác đồ của Bộ y tế
Với trường hợp phát ban nghiêm trọng, người bệnh cần tiêm epinephrine, thuốc cortisone hoặc thuốc điều chỉnh miễn dịch. Nếu người bệnh nổi mề đay và xuất hiện triệu chứng: chóng mặt, thở khò khè, khó thở, tức ngực, sưng lưỡi, mặt, môi…. nên đến Bệnh viện Đa khoa Tâm Anh tại Hà Nội và TP.HCM để được xử trí kịp thời. Bởi đây có thể là triệu chứng ban đầu của sốc phản vệ.
Trong khi chờ tình trạng nổi mề đay và sưng phù giảm nhẹ, người bệnh nên đắp gạc mát, khăn ướt lên vùng da bị mề đay, sinh hoạt, làm việc ở nơi thoáng mát, sạch sẽ, mặc quần áo rộng rãi… để giảm sự khó chịu, bứt rứt.
Để phòng ngừa nổi mề đay, người dân nên thực hiện lối sống lành mạnh, mặc quần áo rộng rãi, ở nơi thông thoáng, sạch sẽ, tránh ở nơi có độ ẩm cao, tránh dùng xà phòng có độ pH cao (cao hơn 7).
Nếu xác định được yếu tố khiến bạn nổi mề đay, bạn cần tránh tiếp xúc với yếu tố đó. Nếu có cơ địa dị ứng, thường xuyên tái phát mề đay, người bệnh nên luôn mang theo thuốc Epinephrine (Adrenaline) để cấp cứu trong trường hợp khẩn cấp.
Mề đay không phải bệnh truyền nhiễm, do đó, bệnh có thể tái phát nhiều lần nhưng không lây truyền từ người này sang người khác. Nhiều trường hợp người trong gia đình cùng bị mề đay do di truyền khiến cơ thể nhạy cảm hơn với các yếu tố gây dị ứng (thức ăn, thuốc…) hoặc cùng sống trong môi trường có yếu tố dị ứng (thời tiết, không khí…).
Hầu hết các trường hợp nổi mề đay lành tính, không nguy hiểm đến tính mạng (trừ trường hợp phù mao mạch vùng hầu họng). Nổi mề đay cấp tính thường khỏi sau khi điều trị tuy nhiên không ít ca nghiêm trọng. Nếu người bệnh không được cấp cứu kịp thời sẽ dễ tụt huyết áp, tính mạng nguy kịch, nhất là khi nổi mề đay kèm với triệu chứng sưng môi, sưng mặt, ngứa lưỡi, nôn mửa.
Khi biết rõ một số nguyên nhân gây nổi mề đay như: hải sản (tôm, cua…), thuốc… bạn có thể phòng tránh. Tuy nhiên, nguyên nhân nổi mề đay đa dạng, không phải lúc nào cũng rõ ràng nên đôi khi khó phòng ngừa.
Do đó, nếu bị mề đay, bạn cần đi khám bác sĩ da liễu để điều trị ngay triệu chứng, tìm ra nguyên nhân, từ đó phòng tránh hiệu quả. Đặc biệt, nếu nổi mề đay kèm sưng môi, buồn nôn, tim đập nhanh, lạnh run… người bệnh có thể đang rơi vào sốc phản vệ, cần được đưa đến bệnh viện ngay lập tức. (5)
HỆ THỐNG BỆNH VIỆN ĐA KHOA TÂM ANH
Bệnh mề đay khiến bạn ngứa ngáy, ảnh hưởng lớn đến chất lượng cuộc sống. Tại BVĐK Tâm Anh, bác sĩ khoa Da liễu với kiến thức chuyên môn cao, giàu kinh nghiệm thực tiễn giúp người bệnh chẩn đoán chính xác, từ đó có phương pháp điều trị hiệu quả, mang lại sự thuận lợi trong sinh hoạt cũng như công việc.
