Trong bài viết này, hãy cùng tìm hiểu về các tác dụng phụ của xạ trị thường gặp cũng như cách kiểm soát, giúp người bệnh cải thiện sức khỏe, chất lượng sống trong và sau điều trị ung thư. Xạ trị cũng như mọi phương pháp điều trị ung thư khác, đều có thể kèm theo một số phát sinh không mong muốn.
Các vấn đề phát sinh thường chỉ xuất hiện tại vùng được xạ trị, thường tự cải thiện và hết sau vài tuần kể từ khi kết thúc liệu trình. Dưới đây là một số vấn đề thường gặp: (1)
Uể oải, mệt mỏi là tác dụng phụ của xạ trị thường gặp, ảnh hưởng đến hầu hết người bệnh, có thể kéo dài vài ngày đến vài tuần sau khi kết thúc liệu trình. Có nhiều nguyên nhân khiến xạ trị gây mệt mỏi như cơ thể tiêu tốn nhiều năng lượng để phục hồi tổn thương hay căng thẳng tâm lý. Tuy nhiên, người bệnh có thể giảm mệt mỏi bằng cách ăn uống, nghỉ ngơi, vận động hợp lý.
Vùng da được chiếu tia điều trị có thể gặp một số triệu chứng như da khô, ửng đỏ, bong tróc… Tác dụng phụ trên da thường không nghiêm trọng và tự hết sau vài tuần. Với sự phát triển của thiết bị và kỹ thuật xạ trị tiên tiến, những vấn đề này cũng đã giảm nhẹ rất nhiều.
Bên cạnh tế bào ung thư, tia năng lượng có thể gây ảnh hưởng đến các tế bào lành như nang tóc. Tổn thương nang tóc có thể gây rụng tóc hay lông tại vùng chiếu xạ (như lông mày, ngực, bụng, nách…). Rụng tóc thường xuất hiện sau 2-3 tuần điều trị và mọc lại sau 3-12 tháng từ khi kết thúc liệu trình.
Người bệnh đang được xạ trị vùng đầu cổ có thể gặp một số vấn đề vùng miệng, họng như:
Tuy nhiên, người bệnh vẫn cần cố gắng ăn uống đủ chất, chăm sóc răng miệng kỹ lưỡng.
>>>Tham khảo thêm: Tại sao phải nhổ răng khi xạ trị vùng đầu cổ? Có cần thiết?
Khi được chiếu xạ ở vùng hông, chậu, người bệnh có thể gặp một số vấn đề như rối loạn tiêu hóa, đau bụng, ợ hơi, tiêu chảy, táo bón… Người bệnh nên tham khảo ý kiến của bác sĩ xạ trị về thực phẩm nên/không nên ăn trong quá trình điều trị để hạn chế các vấn đề không mong muốn.
Ngoài ra, xạ trị còn gây ra một số tác dụng phụ về đường tiêu hóa như:
Xạ trị có thể gây thiếu máu tạm thời, giảm thành phần máu như hồng cầu, bạch cầu, tiểu cầu… đặc biệt khi chiếu xạ vùng tủy xương (nơi tạo ra tế bào máu) hay kết hợp với hóa trị. Tuy nhiên, tình trạng thiếu máu cũng thường mang tính tạm thời, người bệnh không cần phải quá lo lắng.
Chiếu xạ vùng đầu cổ có thể gây một số vấn đề về tai như giảm thính lực, hẹp ống tai, viêm tai giữa… (2)
Ngoài thay đổi về thể chất, thay đổi về trí nhớ, tập trung hay suy nghĩ cũng là tác dụng phụ của xạ trị có thể xuất hiện trong và sau quá trình điều trị ở một số người bệnh ung thư. Nguyên nhân có thể rất đa dạng như do mất ngủ, mệt mỏi, thiếu máu, căng thẳng tâm lý, ảnh hưởng của một số loại thuốc điều trị bệnh…
Một số người bệnh được chiếu xạ vùng bụng/chậu có thể gây ảnh hưởng đến cơ quan sinh dục. Ví dụ, nữ giới có thể gặp tình trạng khô âm đạo, nóng rát, đau khi quan hệ… Nam giới có thể ảnh hưởng đến khả năng cương hay quan hệ.
Điều trị một số bệnh ung thư vùng đầu cổ như u não có thể ảnh hưởng đến mắt, gây một số vấn đề như khô mắt, viêm kết mạc, nhạy cảm với ánh sáng… (3)
Nhìn chung, người bệnh ung thư đều có thể gặp một số thay đổi về tâm lý, cảm xúc… do nhiều yếu tố như lo sợ, triệu chứng bệnh (đau nhức), tác dụng phụ điều trị.
Ung thư thứ phát sau xạ trị là loại ung thư mới xuất hiện do tác động của tia xạ lên tế bào bình thường, xảy ra sau thời gian dài kể từ khi điều trị ung thư. Tuy nhiên, xuất hiện ung thư thứ phát là biến chứng rất hiếm gặp, do đó, người bệnh không cần phải lo lắng khi chọn điều trị ung thư bằng xạ trị.
Lưu ý: Trên đây chỉ là một số vấn đề thường gặp của xạ trị, tùy vào tình trạng bệnh, phương pháp, tổng trạng của người bệnh mà những trường hợp có thể rất khác nhau. Do đó, người bệnh nên đặt câu hỏi cụ thể với bác sĩ, kỹ thuật viên xạ trị về những trở ngại mình có thể gặp phải cũng như cách kiểm soát, khắc phục.
>>>Có thể bạn chưa biết: Viêm phổi do xạ trị ung thư nên xử lý như thế nào?
Thời gian tác dụng phụ của xạ trị xuất hiện và kéo dài có thể rất khác nhau, thường được chia thành hai nhóm sớm và muộn.
Vấn đề này thường xuất hiện trong quá trình xạ trị và giảm dần, cải thiện sau khoảng thời gian ngắn kết thúc liệu trình (thường vài tuần), ví dụ như: trạng thái uể oải, phản ứng da thường xuất hiện sau 1-2 tuần xạ trị và thường hồi phục sau vài tuần từ khi kết thúc liệu trình.
Trường hợp này có thể xuất hiện sau vài tháng đến vài năm từ khi kết thúc xạ trị, có thể cần nhiều thời gian để hồi phục hoặc không thể hồi phục hoàn toàn, ví dụ:
Dưới đây là một số phương pháp giúp người bệnh kiểm soát các tác hại sau khi xạ trị: (4)
Ngoài ra, dưới đây là một số cách quản lý một số tác dụng phụ cụ thể:
Người bệnh nên tái khám nếu có lịch hẹn kiểm tra sau điều trị (3 tháng, 6 tháng, 1 năm…). Ngoài ra, người bệnh ung thư sau xạ trị cần đến cơ sở y tế, bệnh viện gặp bác sĩ càng sớm càng tốt khi xuất hiện các triệu chứng bất thường do ung thư không thuyên giảm, hoặc có nguy cơ biến chứng. Dưới đây là các dấu hiệu cảnh báo chia theo nhóm để dễ nhận biết:
HỆ THỐNG BỆNH VIỆN ĐA KHOA TÂM ANH
Trên đây là một số tác dụng phụ của xạ trị thường gặp cũng như cách kiểm soát cụ thể. Với công nghệ y học tiên tiến, các kỹ thuật và hệ thống xạ trị đã có khả năng kiểm soát tia xạ rất tốt, hạn chế tác hại không mong muốn xuống mức tối thiểu. Do đó, người bệnh ung thư không nên vì e sợ mà bỏ qua “thời điểm vàng” trong điều trị ung thư. Việc hiểu về các vấn đề phát sinh là để giúp người bệnh và gia đình biết cách kiểm soát, nâng cao sức khỏe, chất lượng cuộc sống trong và sau khi điều trị ung thư.
