Zona thần kinh ở cổ: Nguyên nhân, biểu hiện và cách điều trị

Zona thần kinh ở cổ đặc trưng bởi phát ban đỏ, mụn nước tập trung thành cụm kèm cảm giác đau rát dữ dội, thường chỉ xuất hiện ở một bên cổ. Nếu không điều trị kịp thời, zona cổ có thể dẫn đến biến chứng thần kinh, nhiễm trùng da hoặc để lại sẹo vĩnh viễn, ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe, tâm lý và chất lượng cuộc sống của người bệnh.

Bài viết được tư vấn chuyên môn bởi BS Đoàn Thị Khánh Châm – Quản lý Y khoa vùng 2 – miền Bắc, Hệ thống Trung tâm tiêm chủng VNVC

Zona thần kinh ở cổ là gì?

Zona thần kinh ở cổ là một biến thể của bệnh zona thần kinh, gây ra bởi virus Varicella Zoster – tác nhân từng gây bệnh thủy đậu. Sau khi khỏi thủy đậu, virus này không hoàn toàn bị loại bỏ mà nằm ẩn trong các hạch thần kinh trong trạng thái không hoạt động. Khi hệ miễn dịch suy yếu hoặc cơ thể gặp phải các điều kiện bất lợi, virus có thể được “đánh thức”, tấn công vào các dây thần kinh ở khu vực cổ và gây ra bệnh lý với những triệu chứng đặc trưng như đau, phát ban và nổi mụn nước.

Bệnh zona ở cổ có thể ảnh hưởng đến mọi lứa tuổi, nhưng thường gặp hơn ở người lớn tuổi, đặc biệt là những người trên 50 tuổi hoặc những người có hệ miễn dịch suy giảm do bệnh lý nền hoặc sử dụng thuốc ức chế miễn dịch. Vùng cổ là một vị trí nhạy cảm, nơi các tổn thương da dễ nhận thấy, gây ảnh hưởng đến thẩm mỹ và sinh hoạt hàng ngày. Việc hiểu rõ bản chất của bệnh, cũng như các dấu hiệu nhận biết, là yếu tố quan trọng để phát hiện và điều trị kịp thời, giúp giảm thiểu biến chứng và cải thiện chất lượng cuộc sống.

Nguyên nhân bị zona ở cổ

Zona thần kinh ở cổ có nguồn gốc từ sự tái hoạt động của virus Varicella Zoster, cụ thể là tại các dây thần kinh ngoại biên nằm ở vùng cổ. Khi virus tái hoạt động, nó di chuyển dọc theo dây thần kinh, gây viêm và tổn thương, dẫn đến cảm giác đau đớn hoặc sưng viêm ở khu vực bị ảnh hưởng.

Tình trạng này thường gặp ở những người có hệ miễn dịch suy yếu, chẳng hạn như người già, người sử dụng thuốc ức chế miễn dịch, hoặc những người đang đối mặt với các bệnh lý mạn tính như ung thư, HIV/AIDS, hay tiểu đường. Ngoài ra, các yếu tố như căng thẳng kéo dài, thiếu ngủ hay chấn thương tại khu vực cổ cũng có thể đóng vai trò là tác nhân kích hoạt bệnh.

Biểu hiện bệnh zona thần kinh ở cổ

Bệnh zona thần kinh ở cổ tiến triển qua các giai đoạn với các triệu chứng đặc trưng, giúp người bệnh dễ nhận biết nếu chú ý quan sát:

• Giai đoạn khởi phát: Người bệnh thường cảm thấy ngứa, rát, hoặc đau nhức nhẹ ở một bên vùng cổ. Cảm giác này có thể kèm theo triệu chứng toàn thân như mệt mỏi, sốt nhẹ, đau đầu hoặc đau cơ. Một số trường hợp ghi nhận cảm giác châm chích hoặc tê bì ở vùng da bị ảnh hưởng.
• Giai đoạn phát ban: Sau 1 – 2 ngày, vùng da cổ xuất hiện các mảng đỏ, nhanh chóng tiến triển thành các mụn nước nhỏ chứa dịch trong. Các mụn nước này thường mọc thành từng cụm, phân bố dọc theo đường đi của dây thần kinh, thường chỉ ở một bên cổ (trái hoặc phải).
• Giai đoạn tiến triển: Mụn nước có thể vỡ ra, tạo thành các vết loét nông, sau đó đóng vảy và khô lại. Trong giai đoạn này, cảm giác đau, rát hoặc châm chích thường trở nên rõ rệt hơn, đặc biệt khi vùng da tiếp xúc với quần áo hoặc các bề mặt khác.
• Giai đoạn hồi phục: Các tổn thương da dần lành, vảy khô bong tróc, để lại da mới. Tuy nhiên, một số người, đặc biệt là người cao tuổi, có thể gặp tình trạng đau thần kinh sau zona, với cảm giác đau kéo dài nhiều tuần, thậm chí nhiều tháng sau khi da đã lành. (1)

Các triệu chứng có thể thay đổi tùy thuộc vào mức độ nghiêm trọng của bệnh và tình trạng sức khỏe tổng thể. Ở một số trường hợp, zona ở cổ có thể gây sưng hạch bạch huyết vùng cổ, đau lan sang vùng vai, đầu hoặc ngực, làm người bệnh khó chịu hơn. Việc nhận biết sớm các triệu chứng này giúp người bệnh kịp thời thăm khám và điều trị, giảm nguy cơ biến chứng.

Zona thần kinh ở cổ có nguy hiểm không?

1. Mức độ nghiêm trọng và biến chứng

Zona thần kinh ở cổ thường không đe dọa đến tính mạng, nhưng nếu không được điều trị đúng cách hoặc kịp thời, bệnh có thể dẫn đến nhiều biến chứng nghiêm trọng, bao gồm:

• Đau thần kinh sau zona (postherpetic neuralgia): Đây là biến chứng phổ biến nhất, đặc biệt ở người trên 60 tuổi. Cơn đau mãn tính có thể kéo dài từ vài tháng đến vài năm sau khi tổn thương da đã lành, gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến chất lượng cuộc sống.
• Nhiễm trùng da thứ phát: Nếu vùng da bị zona không được vệ sinh sạch sẽ, vi khuẩn có thể xâm nhập, dẫn đến viêm mô tế bào, áp xe hoặc nhiễm trùng lan rộng.
• Biến chứng thần kinh: Trong một số trường hợp hiếm, zona ở cổ có thể ảnh hưởng đến các dây thần kinh lân cận, gây yếu cơ, tê bì hoặc liệt tạm thời ở vùng mặt hoặc vai.
• Sẹo và thay đổi sắc tố da: Tổn thương da nặng có thể để lại sẹo vĩnh viễn, tăng hoặc giảm sắc tố da, làm mất thẩm mỹ ở vùng cổ.

Người cao tuổi, người mắc bệnh lý nền hoặc đang sử dụng thuốc ức chế miễn dịch có nguy cơ cao hơn gặp các biến chứng này. Do đó, việc điều trị sớm và đúng cách là yếu tố then chốt để giảm thiểu rủi ro.

2. Tác động đến sức khỏe và chất lượng cuộc sống

Zona thần kinh ở cổ không chỉ gây đau đớn về thể chất mà còn ảnh hưởng đáng kể đến tâm lý và chất lượng cuộc sống. Các tổn thương da ở vùng cổ, một vị trí dễ nhìn thấy, có thể khiến người bệnh tự ti, ngại giao tiếp hoặc tham gia các hoạt động xã hội. Cảm giác đau, ngứa hoặc rát kéo dài có thể làm gián đoạn giấc ngủ, gây mệt mỏi và giảm hiệu suất làm việc. Ở người cao tuổi, những cơn đau thần kinh sau zona có thể dẫn đến trầm cảm hoặc lo âu nếu không được hỗ trợ tâm lý kịp thời.

Bên cạnh đó, bệnh còn gây khó khăn trong các hoạt động hàng ngày, như mặc quần áo, gội đầu hoặc xoay cổ, do vùng da bị kích ứng khi tiếp xúc. Những tác động này không chỉ ảnh hưởng đến cá nhân người bệnh mà còn có thể gây áp lực cho gia đình và người chăm sóc. Việc điều trị kịp thời và chăm sóc đúng cách sẽ giúp giảm thiểu những tác động tiêu cực này, giúp người bệnh sớm trở lại cuộc sống bình thường.

Chẩn đoán zona ở cổ

Chẩn đoán zona thần kinh ở cổ chủ yếu dựa trên các dấu hiệu lâm sàng và tiền sử bệnh lý, với các bước sau:

• Khám lâm sàng: Bác sĩ quan sát các tổn thương da ở vùng cổ, bao gồm phát ban, mụn nước và phân bố đặc trưng dọc theo dây thần kinh. Các triệu chứng kèm theo như đau, ngứa, sốt hoặc sưng hạch bạch huyết cũng được đánh giá.
• Hỏi tiền sử bệnh lý: Bác sĩ xác định liệu người bệnh đã từng mắc thủy đậu, có các yếu tố nguy cơ như suy giảm miễn dịch, căng thẳng kéo dài, hoặc bệnh lý nền như tiểu đường, ung thư.
• Xét nghiệm bổ sung (nếu cần): Trong các trường hợp triệu chứng không điển hình hoặc nghi ngờ biến chứng, bác sĩ có thể lấy mẫu dịch từ mụn nước để thực hiện xét nghiệm PCR (phản ứng chuỗi polymerase) nhằm xác định sự hiện diện của virus Varicella Zoster. Ngoài ra, xét nghiệm máu có thể được sử dụng để đánh giá tình trạng miễn dịch hoặc phát hiện các bệnh lý nền. (2)

Chẩn đoán sớm và chính xác giúp bác sĩ xây dựng phác đồ điều trị phù hợp, giảm nguy cơ biến chứng và rút ngắn thời gian hồi phục. Người bệnh cần cung cấp đầy đủ thông tin về tiền sử sức khỏe và các triệu chứng để hỗ trợ quá trình chẩn đoán hiệu quả hơn.

Cách điều trị zona thần kinh ở cổ

Điều trị zona thần kinh ở cổ tập trung vào ba mục tiêu chính: giảm triệu chứng, thúc đẩy quá trình lành da và ngăn ngừa biến chứng. Các phương pháp điều trị bao gồm:

1. Điều trị nội khoa

• Thuốc kháng virus: Các thuốc như acyclovir, valacyclovir hoặc famciclovir được chỉ định trong vòng 72 giờ kể từ khi xuất hiện triệu chứng. Thuốc giúp ức chế sự nhân lên của virus, làm giảm mức độ nghiêm trọng và thời gian bệnh. Liều lượng và thời gian sử dụng cần tuân theo hướng dẫn của bác sĩ.
• Thuốc giảm đau: Thuốc giảm đau không kê đơn như paracetamol, ibuprofen hoặc thuốc giảm đau thần kinh như gabapentin, pregabalin có thể được sử dụng để kiểm soát cơn đau, đặc biệt trong trường hợp đau thần kinh sau zona.
• Thuốc corticoid: Trong một số trường hợp, bác sĩ có thể kê corticoid liều thấp để giảm viêm và đau, đặc biệt ở những bệnh nhân có nguy cơ cao gặp biến chứng. Tuy nhiên, thuốc này cần được sử dụng thận trọng để tránh tác dụng phụ.
• Thuốc bôi ngoài da: Kem hoặc gel chứa lidocain hoặc capsaicin có thể được áp dụng lên vùng da bị tổn thương để giảm đau và ngứa. Thuốc bôi kháng sinh cũng có thể được sử dụng nếu có dấu hiệu nhiễm trùng thứ phát.

Người bệnh cần tuân thủ nghiêm ngặt phác đồ điều trị, không tự ý dùng thuốc hoặc thay đổi liều lượng để đảm bảo hiệu quả và tránh các tác dụng không mong muốn.

2. Chăm sóc tại nhà

• Giữ vệ sinh vùng da bị tổn thương: Rửa nhẹ nhàng vùng da bằng nước muối sinh lý hoặc xà phòng dịu nhẹ, sau đó lau khô bằng khăn sạch để ngăn ngừa nhiễm khuẩn. Tránh sử dụng các sản phẩm có tính kích ứng như xà phòng có mùi hương mạnh.
• Băng kín tổn thương: Sử dụng băng gạc sạch, không dính để che phủ vùng da bị zona, giúp bảo vệ da khỏi cọ xát và ngăn lây nhiễm virus sang người khác, đặc biệt là những người chưa mắc thủy đậu.
• Tránh gãi hoặc làm vỡ mụn nước: Điều này giúp giảm nguy cơ nhiễm trùng thứ phát và hạn chế để lại sẹo. Nếu cảm giác ngứa khó chịu, có thể sử dụng khăn mát để làm dịu da.
• Duy trì chế độ dinh dưỡng: Bổ sung thực phẩm giàu vitamin C, kẽm, và các chất chống oxy hóa như trái cây, rau xanh, và các loại hạt để hỗ trợ hệ miễn dịch và thúc đẩy quá trình lành da.
• Nghỉ ngơi hợp lý: Tránh làm việc quá sức hoặc tiếp xúc với các yếu tố gây kích ứng da, như ánh nắng trực tiếp, để hỗ trợ cơ thể phục hồi nhanh chóng.

3. Vật lý trị liệu

Vật lý trị liệu đóng vai trò quan trọng trong việc hỗ trợ người bệnh zona thần kinh ở cổ, đặc biệt đối với những trường hợp gặp đau thần kinh sau zona kéo dài. Các phương pháp vật lý trị liệu được thiết kế để giảm đau, cải thiện chức năng vận động và tăng cường sức khỏe tổng thể bao gồm:

• Bài tập vận động nhẹ: Các bài tập kéo giãn và tăng cường sức mạnh cơ vùng cổ được hướng dẫn bởi chuyên gia giúp cải thiện phạm vi chuyển động, giảm căng cơ và ngăn ngừa cứng khớp. Những bài tập này được thiết kế phù hợp với tình trạng của từng bệnh nhân, đảm bảo không gây thêm tổn thương cho vùng da nhạy cảm.
• Kỹ thuật thư giãn cơ bắp: Massage nhẹ nhàng hoặc các kỹ thuật thư giãn có thể được áp dụng để giảm căng thẳng cơ bắp và cải thiện lưu thông máu, từ đó hỗ trợ giảm đau.

Vật lý trị liệu không chỉ giúp giảm triệu chứng mà còn góp phần cải thiện tư thế, tăng cường sức mạnh cơ bắp và giảm nguy cơ chấn thương trong tương lai. Tuy nhiên, mọi phương pháp cần được thực hiện dưới sự giám sát của chuyên gia vật lý trị liệu để đảm bảo an toàn, đặc biệt trong trường hợp vùng da cổ vẫn còn nhạy cảm hoặc đang trong quá trình hồi phục.

Cách phòng ngừa bệnh zona ở cổ

Phòng ngừa zona thần kinh ở cổ tập trung vào việc tăng cường hệ miễn dịch và giảm nguy cơ tái hoạt động của virus varicella zoster, trong đó tiêm vắc xin là biện pháp hiệu quả nhất.

Tại Việt Nam, vắc xin phòng bệnh zona thần kinh được Bộ Y tế Việt Nam cấp phép lưu hành là vắc xin tái tổ hợp Shingrix (GSK, Bỉ) với hiệu lực phòng ngừa nguy cơ virus Varicella Zoster tái hoạt động và gây ra bệnh zona thần kinh cao trên 97% ở người từ 50 tuổi trở lên, đến 87% đối với người từ 18 tuổi trở lên bị suy giảm miễn dịch do bệnh lý, giúp giảm hơn 88% biến chứng đau dây thần kinh sau zona.

Vắc xin Shingrix phòng bệnh zona thần kinh được Hệ thống Trung tâm tiêm chủng VNCV đưa về ra mắt tại Việt Nam và triển khai tiêm ngừa đầu tiên cho người dân tại hàng trăm trung tâm tiêm chủng hiện đại, quy mô lớn trên toàn quốc.

Khách hàng từ 50 tuổi trở lên; người cao tuổi có bệnh lý nền như đái tháo đường, bệnh lý tim mạch, bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính , bệnh lý cơ xương khớp…; người lớn từ 18 tuổi trở lên có nguy cơ cao bị Zona (người suy giảm miễn dịch, ức chế miễn dịch,… ), bất kể đã mắc bệnh zona thần kinh trước đó hay chưa có thể đến ngay các Trung tâm tiêm chủng VNVC gần nhất hoặc các trung tâm tiêm chủng thuộc Hệ thống Bệnh viện Đa khoa Tâm Anh để được các bác sĩ thăm khám sàng lọc, tư vấn và chỉ định tiêm chủng phù hợp.

Bên cạnh đó, các chuyên gia khuyến cáo người dân cần thực hiện đồng thời với các biện pháp phòng ngừa thường quy khác như duy trì lối sống lành mạnh với chế độ ăn uống cân bằng, giàu vitamin C, kẽm và các chất chống oxy hóa, kết hợp tập thể dục đều đặn và ngủ đủ giấc giúp tăng cường khả năng miễn dịch.

Quản lý stress thông qua các kỹ thuật thư giãn như yoga, thiền hoặc hít thở sâu cũng góp phần giảm nguy cơ kích hoạt virus. Khám sức khỏe định kỳ để phát hiện và điều trị sớm các bệnh lý nền như tiểu đường, ung thư, đồng thời bảo vệ vùng da cổ khỏi các yếu tố kích thích như ánh nắng mạnh hoặc chấn thương cơ học, là những cách hiệu quả để giảm nguy cơ mắc bệnh.

Zona thần kinh ở cổ là bệnh lý có thể kiểm soát được nếu được phát hiện và điều trị kịp thời. Việc hiểu rõ nguyên nhân, biểu hiện và các phương pháp điều trị sẽ giúp người bệnh chủ động bảo vệ sức khỏe, giảm thiểu tác động của bệnh đến cuộc sống hàng ngày. Đặc biệt, tiêm vắc-xin và duy trì lối sống lành mạnh là cách hiệu quả để ngăn ngừa zona thần kinh ở cổ và các biến chứng liên quan.