Nguyên nhân viễn loạn thị ở trẻ em cha mẹ cần biết

Viễn loạn thị là một trong những tật khúc xạ có thể ảnh hưởng trực tiếp đến khả năng học tập và phát triển thị giác nếu không được phát hiện sớm. Nhiều cha mẹ thường không nhận ra con mình đang gặp vấn đề về mắt, bởi trẻ có thể chưa nhận thức được các vấn đề về thị giác và không chủ động chia sẻ. Vậy nguyên nhân gây viễn loạn thị ở trẻ em là gì? Yếu tố nào khiến tình trạng này dễ xuất hiện hơn? Việc hiểu rõ nguyên nhân không chỉ giúp cha mẹ chủ động phòng ngừa mà còn hỗ trợ phát hiện sớm để điều trị hiệu quả.

Viễn loạn thị ở trẻ em là gì?

Viễn loạn thị ở trẻ em là tật khúc xạ phức hợp, xảy ra khi mắt của trẻ mắc đồng thời 2 tình trạng viễn thị và loạn thị. Về mặt quang học, tình trạng này là do sự kết hợp của trục nhãn cầu ngắn (đặc trưng của viễn thị) và độ cong giác mạc hoặc thủy tinh thể không đều (đặc trưng của loạn thị). Kết quả là, ánh sáng đi vào mắt không hội tụ tại một điểm duy nhất trên võng mạc, mà lại hội tụ ở nhiều điểm khác nhau phía sau võng mạc, khiến trẻ nhìn thấy hình ảnh bị mờ, nhòe và méo mó ở mọi khoảng cách (cả gần và xa).

Nguyên nhân trẻ bị viễn loạn thị

Nguyên nhân của viễn loạn thị ở trẻ em là sự kết hợp của hai vấn đề khúc xạ cơ bản, thường liên quan đến yếu tố bẩm sinh và sự phát triển ban đầu của nhãn cầu:

• Bất thường cấu trúc giác mạc và nhãn cầu: Đây là nguyên nhân cốt lõi gây ra tình trạng viễn loạn thị ở trẻ em. Tình trạng này xảy ra khi giác mạc (lớp trong suốt phía trước mắt) có độ cong không đều (hình dạng giống quả bóng bầu dục thay vì hình cầu), gây ra loạn thị và khiến ánh sáng hội tụ sai lệch. Đồng thời, trục nhãn cầu quá ngắn so với công suất khúc xạ của mắt (đặc điểm của viễn thị), khiến tiêu điểm ánh sáng bị đẩy ra phía sau võng mạc. Sự kết hợp của hai bất thường này khiến hình ảnh mà trẻ nhìn thấy bị mờ, nhòe và méo mó ở mọi khoảng cách. (1)
• Ngoài ra yếu tố di truyền cũng góp phần gây nên tình trạng này, cha mẹ hoặc người thân trực hệ mắc các tật khúc xạ như viễn thị hoặc loạn thị nặng, nguy cơ trẻ gặp viễn loạn thị sẽ cao hơn đáng kể. (2)
• Mặc dù hiếm gặp hơn, viễn loạn thị ở trẻ cũng có thể là hậu quả thứ phát sau chấn thương mắt gây biến dạng giác mạc hoặc biến chứng sau một số phẫu thuật mắt.

Trẻ bị viễn thị và loạn thị thường có dấu hiệu gì?

Trong một số trường hợp, do khả năng tự nhận thức về thị lực còn hạn chế, các bé ít khi chủ động than phiền các bất thường của thị giác với người lớn. Điều này khiến việc phát hiện sớm viễn loạn thị trở nên khó khăn. Chính vì vậy, trong các hoạt động và sinh hoạt hàng ngày, cha mẹ cần đặc biệt theo dõi con để nhận ra những bất thường về thị lực. Những dấu hiệu cần đưa trẻ đi khám mắt bao gồm:

• Trẻ nhìn không rõ các vật ở cả khoảng cách gần và xa, hình ảnh thường bị biến dạng.
• Trẻ có thể thấy một vật nhưng xuất hiện thành hai hoặc ba bóng mờ.
• Trẻ gặp trở ngại lớn khi tập trung vào các hoạt động thị giác gần như đọc sách, viết bài hoặc tô màu.
• Thường xuyên nheo mắt, nghiêng đầu hoặc che một bên mắt để cố gắng tìm góc nhìn rõ ràng hơn.
• Có thói quen ngồi sát tivi hoặc dí sát mắt vào sách vở khi đọc.
• Liên tục dụi mắt, đặc biệt sau khi phải tập trung nhìn lâu.
• Dễ bị kích ứng với ánh sáng mạnh và chảy nước mắt không kiểm soát.
• Quan sát thấy biểu hiện lác mắt (mắt có xu hướng quay vào trong), một biến chứng nguy hiểm của viễn thị nặng.

Ảnh hưởng nếu không điều trị sớm

Việc điều trị muộn viễn loạn thị sau giai đoạn phát triển thị giác (thường là trước 6-7 tuổi) có thể dẫn đến các biến chứng nguy hiểm nhất, ảnh hưởng chất lượng cuộc sống và học tập của trẻ:

• Nhược thị: Đây là biến chứng nguy hiểm nhất, do mắt viễn loạn thị luôn nhận được hình ảnh méo mó, não sẽ tự động bỏ qua hoặc ức chế tín hiệu từ mắt bị tật. Quá trình này diễn ra liên tục trong những năm đầu đời, khiến thị lực của mắt đó không thể phát triển tối đa, dẫn đến giảm thị lực vĩnh viễn dù sau này có đeo kính hay phẫu thuật.
• Lác trong: Viễn thị nặng, đặc biệt là viễn loạn thị, buộc mắt phải điều tiết quá mức để cố gắng nhìn rõ vật ở gần. Sự điều tiết này đồng thời kích hoạt cơ chế quy tụ (hội tụ) quá mức của hai mắt, dẫn đến mất cân bằng và làm mắt có xu hướng quay vào trong (lác trong). Lác mắt không chỉ ảnh hưởng đến thẩm mỹ mà còn gây cản trở tầm nhìn hai mắt.
• Ngoài ra còn ảnh hưởng đến hiệu suất học tập của trẻ, trẻ không thể quan sát rõ ràng bài giảng trên bảng hoặc khi đọc sách, dễ dẫn đến chán học, khó tập trung.
• Sự cố gắng điều tiết quá mức để nhìn rõ gây ra các cơn đau đầu, nhức mỏi mắt thường xuyên, ảnh hưởng đến tinh thần và sức khỏe tổng thể của trẻ.

Chẩn đoán viễn loạn thị ở trẻ em

Chẩn đoán viễn loạn thị ở trẻ em được thực hiện thông qua khám mắt toàn diện, giúp đánh giá chính xác khả năng khúc xạ và phát hiện sớm các bất thường trong cấu trúc mắt. Bác sĩ nhãn khoa sẽ tiến hành nhiều kỹ thuật khác nhau nhằm xác định mức độ viễn loạn và nguy cơ ảnh hưởng đến thị lực của trẻ, bao gồm:

• Đo khúc xạ: sử dụng thiết bị chuyên dụng để xác định mức độ viễn thị và loạn thị, bằng cách đánh giá cách mắt hội tụ ánh sáng. Ở trẻ nhỏ, bác sĩ thường nhỏ thuốc giãn điều tiết để đảm bảo kết quả đo chính xác, loại trừ ảnh hưởng của khả năng điều tiết tự nhiên.
• Kiểm tra thị lực: đánh giá khả năng nhìn rõ ở các khoảng cách khác nhau bằng bảng chữ, hình ảnh hoặc ký hiệu phù hợp với độ tuổi của trẻ.
• Đo bản đồ giác mạc: giúp phân tích độ cong và hình dạng bề mặt giác mạc, từ đó phát hiện những bất thường có thể gây ra loạn thị kèm theo.
• Khám đáy mắt và cấu trúc nhãn cầu: được chỉ định trong một số trường hợp để kiểm tra võng mạc, thần kinh thị giác và loại trừ các bệnh khác có thể gây mờ hoặc méo hình ảnh.

Phương pháp điều trị viễn loạn thị ở trẻ

Mục tiêu chính của việc điều trị viễn loạn thị ở trẻ là điều chỉnh tật khúc xạ để ngăn ngừa và điều trị biến chứng nhược thị (giảm thị lực vĩnh viễn) và lác mắt, đặc biệt trong giai đoạn phát triển thị giác quan trọng (dưới 7 tuổi).

• Kính mắt: Đây là phương pháp thích hợp và phổ biến nhất để điều trị viễn loạn thị ở trẻ em, do kính mắt rất dễ sử dụng và có thể điều chỉnh độ khúc xạ phức tạp một cách chính xác. Kính hoạt động bằng cách thay đổi cách ánh sáng hội tụ trên võng mạc, giúp hình ảnh trở nên rõ nét.
• Kính áp tròng: Cách hoạt động tương tự kính mắt, tuy nhiên, phương pháp này ít được khuyến nghị cho trẻ nhỏ vì yêu cầu về vệ sinh nghiêm ngặt và sự khó khăn trong việc tự đeo/tháo. Phương pháp này chỉ nên được cân nhắc và theo dõi sát sao dưới sự giám sát của bác sĩ và phụ huynh.
• Nếu viễn loạn thị dẫn đến nhược thị (thị lực một mắt kém hơn), trẻ cần các biện pháp điều trị đặc hiệu. Trong đó bịt mắt là phương pháp phổ biến, yêu cầu che mắt khỏe hơn trong vài giờ mỗi ngày để buộc não phải sử dụng và phát triển thị lực của mắt bị nhược thị. Ngoài ra các bài tập thị giác sẽ giúp kích thích và cải thiện khả năng nhìn của mắt nhược thị.
• Phẫu thuật khúc xạ cũng có thể điều trị viễn loạn thị, tuy nhiên có 1 điều cần lưu ý đây không phải là phương pháp điều trị cho trẻ em mà chỉ phù hợp với người trưởng thành và độ khúc xạ đã ổn định.

Cách phòng ngừa viễn loạn thị ở trẻ em

Không có cách nào phòng ngừa viễn loạn thị một cách tuyệt đối, nhưng việc xây dựng thói quen khoa học và chăm sóc mắt đúng cách sẽ giúp hạn chế nguy cơ tiến triển của tật và bảo vệ thị lực cho trẻ. (3)

• Hướng dẫn trẻ tư thế ngồi học chuẩn và giữ khoảng cách nhìn phù hợp (khoảng 30 cm – 40 cm). Đặc biệt, ánh sáng tự nhiên đóng vai trò quan trọng trong việc bảo vệ thị lực, bố mẹ nên khuyến khích trẻ dành thời gian hoạt động ngoài trời ít nhất 60 phút mỗi ngày. Ánh sáng tự nhiên giúp nhãn cầu phát triển và giảm căng thẳng thị giác. Đồng thời cũng hạn chế để trẻ sử dụng thiết bị điện tử trong thời gian dài.
• Xây dựng chế độ ăn uống cân bằng, tập trung bổ sung các thực phẩm giàu dưỡng chất thiết yếu cho mắt như Vitamin A, C, E, Omega-3, Kẽm và các chất chống oxy hóa mạnh như Lutein – Zeaxanthin.
• Việc lên lịch thăm khám mắt định kỳ (thường 6 tháng đến 1 năm/lần) là cách tốt nhất để phát hiện sớm viễn loạn thị ngay từ khi còn nhẹ. Khám định kỳ cũng giúp theo dõi sự phát triển của nhãn cầu, kiểm soát độ kính và kịp thời điều trị các biến chứng như nhược thị, lác mắt hoặccác vấn đề khác liên quan đến mắt.

>>> Tham khảo thêm: Các bài tập hữu ích cho mắt viễn thị

Để đặt lịch khám, tư vấn, điều trị các vấn đề liên quan đến mắt tại Hệ thống Bệnh viện Đa khoa Tâm Anh, Quý khách hàng có thể liên hệ theo thông tin:

Nhìn chung, viễn loạn thị ở trẻ em có thể xuất phát từ nhiều nguyên nhân khác nhau. Việc cha mẹ thường xuyên quan tâm, giúp trẻ xây dựng thói quen tốt, kết hợp thăm khám mắt định kỳ tại bệnh viện và theo dõi những thay đổi trong thị lực đóng vai trò rất quan trọng trong việc phát hiện sớm và điều chỉnh kịp thời. Khi được can thiệp đúng cách, trẻ có thể nhìn rõ, học tập thuận lợi và phát triển thị giác khỏe mạnh.