Viêm da cơ địa là gì? Triệu chứng, nguyên nhân và phòng ngừa

Viêm da cơ địa (chàm thể tạng) là bệnh phổ biến, với triệu chứng ngứa rất điển hình. Bệnh gặp ở mọi lứa tuổi, có liên quan đến di truyền (gồm: rối loạn chức năng miễn dịch và rối loạn cấu tạo da); bệnh thường nặng thêm do các tác động của yếu tố môi trường (bụi, ô nhiễm, hóa chất,…). Người bệnh bị tổn thương da dai dẳng gây ảnh hưởng đến thẩm mỹ, giảm tự tin khi giao tiếp, gây trầm cảm, mất ngủ và giảm chất lượng cuộc sống.

Viêm da cơ địa là gì?

Viêm da cơ địa (hay còn gọi là eczema hoặc atopic dermatitis) là một bệnh lý viêm da mãn tính, thường khởi phát từ nhỏ và có xu hướng tái đi tái lại nhiều lần. Bệnh gây ra tình trạng da khô, ngứa, nổi mẩn đỏ, bong tróc, thậm chí có thể rỉ dịch và nứt nẻ nếu không được kiểm soát kịp thời. (1)

Đây là một dạng bệnh đặc biệt của bệnh chàm, thuật ngữ bệnh chàm dùng để chỉ nhiều loại viêm da có đặc điểm khá giống nhau như:

• Viêm da cơ địa ở tay: Chỉ xuất hiện tổn thương ở tay, do tiếp xúc thường xuyên với các hóa chất gây kích ứng.
• Viêm da cơ địa ở chân: Có thể do gen di truyền, hoặc có liên quan đến cơ địa dị ứng thực phẩm, suy giãn tĩnh mạch chân, suy tim ứ huyết, đái tháo đường, hen suyễn, viêm mũi dị ứng, khô da,…
• Viêm da tiếp xúc (do dị ứng hoặc kích ứng): Là tình trạng da bị tổn thương do tiếp xúc với một số hóa chất.
• Bệnh tổ đỉa: Bệnh chàm với nhiều mụn nước, chỉ phát triển ở ngón tay, lòng bàn tay và lòng bàn chân, ngứa nhiều.
• Viêm da thần kinh: Đặc trưng bởi các mảng da dày lên do bị cọ xát hoặc gãi nhiều lần.
• Viêm da ứ nước: Một loại kích ứng da ở người có hệ tuần hoàn kém, chủ yếu ở vùng cẳng chân.
• Nứt nẻ da chân, da tay: Là một dạng bệnh mạn tính của bệnh chàm, da phản ứng bằng cách tăng sừng quá mức gây những đường nứt da, chảy máu và đau nhiều.

Tại Viêt Nam, bệnh chiếm khoảng 5% dân số. Tình trạng này thường gặp ở những tháng đầu đời của trẻ và bệnh nặng nếu trẻ có gien di truyền đồng hợp tử, sau đó bệnh giảm dần khi trẻ lên 2-3 tuổi. Nhiều thống kê cho thấy, 60% bệnh nhân khi sinh con, con cũng bị bệnh này. Nếu cả ba lẫn mẹ đều mắc bệnh thì trẻ sinh ra có đến 80% nguy cơ bị bệnh. Ở một số trường hợp, bệnh cũng đi kèm với hen suyễn, viêm mũi dị ứng và dị ứng thực phẩm tạo thành một phức hợp bệnh cơ địa dị ứng (thường gặp ở trẻ mang gien di truyền từ bố và mẹ).

Triệu chứng viêm da cơ địa

Dấu hiệu điển hình là da viêm đỏ, tróc vảy, chảy dịch, dày sừng, nứt nẻ, ngứa râm ran hay ngứa dữ dội. Tuy nhiên, tùy vào độ tuổi và giai đoạn bệnh sẽ có những triệu chứng khác nhau. (2)

1. Triệu chứng ở trẻ sơ sinh và nhũ nhi

Khoảng 60% ca mắc bệnh viêm da cơ địa khởi phát ở trẻ từ 0- 1 tuổi và khởi phát chủ yếu khi được 2 – 3 tháng tuổi. Trẻ sơ sinh bị bệnh sẽ có những triệu chứng sau:

• Xuất hiện ban đỏ, tróc vảy ở 2 bên má, quanh miệng, trán, thân mình, cổ và bẹn, các kẽ da (nếp da).
• Ở vùng ban đỏ có nhiều mụn nước nhỏ.
• Các mụn nước nhỏ vỡ ra chảy dịch gây viêm trợt.
• Vết loét đóng vảy, khô, có thể bị nhiễm khuẩn thứ phát.
• Có thể đi kèm tiêu chảy, viêm tai giữa.
• Ngứa nhiều làm trẻ mất ngủ, quấy khóc.

2. Triệu chứng ở trẻ em

Với trẻ em từ 2 – 12 tuổi khi mắc bệnh thường kèm với tình trạng đục thủy tinh thể, viêm kết mạc dị ứng. Các biểu hiện gồm:

• Da khô ráp, nứt nẻ, ngứa ngáy,…;
• Tổn thương da thường xuất hiện ở các vùng sau đầu gối, trên đầu gối, khuỷu tay, các nếp da (kẽ da),…;
• Xuất hiện các mảng lichen hóa dạng đĩa. Lúc đầu, bệnh có biểu hiện ở mặt duỗi, đầu gối, cùi tay, sau lan đến những nếp gấp, ngoài ra có thể sẩn ngứa, da khô,…

Xem thêm: Những điều cần biết về viêm da cơ địa ở trẻ em

3. Triệu chứng ở người trưởng thành

Ở người trưởng thành, bệnh này ít có triệu chứng rầm rộ như trẻ em vì người lớn có nhiều kháng thể và sức đề kháng hơn so với trẻ em. bệnh ít biểu hiện ra da hoặc chỉ có da khô sần sùi kéo dài dai dẳng (bệnh mạn tính); có thể đi kèm biểu hiện của bệnh hen suyễn hoặc viêm mũi dị ứng hoặc dị ứng thực phẩm. Ở  mức độ nhẹ, các triệu chứng không nghiêm trọng, ít lan rộng và ít ảnh hưởng đến sinh hoạt hàng ngày, nhưng vẫn cần được theo dõi và chăm sóc đúng cách để tránh tiến triển nặng hơn.

Ngoài ra, các triệu chứng trong giai đoạn cấp tính gồm:

• Xuất hiện nhiều ban đỏ.
• Trên bề mặt da có mụn nước nhỏ, nông.
• Mụn nước vỡ chảy dịch gây phù nề, vảy tiết.
• Vùng da tổn thương thấy ngứa, nóng rát và sưng đau.
• Da bị tổn thương có thể bị bội nhiễm, loét, mụn mủ, sưng nóng,…

Bệnh ở giai đoạn mạn tính gây ra các triệu chứng sau:

• Vùng da bị tổn thương có dấu hiệu thâm sạm, dày sừng, nứt nẻ.
• Ngứa ngáy âm ỉ đến dữ dội.

Nguyên nhân viêm da cơ địa

Với sự phát triển của y sinh học, nhất là sinh học phân tử, đã tìm ra được một số gen gây ra bệnh. Các nghiên cứu y tế chỉ ra rằng: Nếu trong gia đình có người bị hen suyễn, bị viêm mũi dị ứng thì thế hệ sau sẽ có di truyền các bệnh dị ứng. Ngoài ra, bệnh có thể xuất hiện do ảnh hưởng bởi những lý do sau đây: (3)

1. Yếu tố di truyền

• Người có tiền sử gia đình mắc các bệnh dị ứng có nguy cơ mắc bệnh cao hơn.
• Gen điều hòa hàng rào bảo vệ da (như gen filaggrin) bị đột biến có thể khiến da dễ mất nước, khô và dễ kích ứng.

2. Rối loạn hàng rào bảo vệ da

• Da bị thiếu lipid và protein cấu trúc, khiến khả năng giữ ẩm kém, dễ bị khô, viêm, xâm nhập bởi vi khuẩn hoặc chất gây dị ứng.

3. Hệ miễn dịch phản ứng quá mức

• Hệ miễn dịch của người mắc bệnh này thường hoạt động quá mức trước các tác nhân vô hại như bụi, phấn hoa, lông thú, dẫn đến phản ứng viêm kéo dài trên da.

4. Tác nhân môi trường

• Thời tiết hanh khô, ô nhiễm không khí, hóa chất tẩy rửa, chất tạo mùi trong mỹ phẩm có thể kích hoạt hoặc làm nặng thêm triệu chứng bệnh.

5. Yếu tố tâm lý và nội tiết

• Căng thẳng, mất ngủ, thay đổi nội tiết tố (như trong chu kỳ kinh nguyệt hoặc khi mang thai) có thể làm khởi phát hoặc tái phát bệnh.

Các biến chứng viêm da cơ địa có thể mắc phải

Chứng bệnh về da này tuy không nguy hiểm đến tính mạng nhưng nếu không kiểm soát tốt, bệnh tiến triển nặng có thể gây ra nhiều biến chứng ảnh hưởng đến sức khỏe, chất lượng cuộc sống và tâm lý người bệnh. Một số biến chứng phổ biến bao gồm: (4)

• Bệnh hen suyễn và sốt cỏ khô: Hơn 50% trẻ bị bệnh này dễ mắc thêm bệnh hen suyễn và sốt cỏ khô.
• Viêm da thần kinh mạn tính: Bệnh có thể bị biến chứng thành viêm da thần kinh mạn tính, với biểu hiện da có vảy và ngứa mạn tính. Người bệnh càng gãi thì càng ngứa, điều này khiến vùng da có thể bị tổn thương, đổi màu, dày lên.
• Nhiễm trùng da: Da có thể bị tổn thương do gãi nhiều gây ra các vết loét, vết nứt, làm tăng nguy cơ nhiễm vi khuẩn và vi rút.
• Viêm da tay: Bệnhcó thể gây ra biến chứng viêm da tay gây khó chịu cho người bệnh, đặc biệt với người làm trong môi trường ẩm ướt, tiếp xúc với xà phòng và chất tẩy rửa.
• Viêm da tiếp xúc dị ứng hoặc kích ứng: Do tiếp xúc với các hóa chất công nghiệp, hóa mỹ phẩm, ô nhiễm môi trường,…
• Rối loạn giấc ngủ: Việc bị ngứa nhiều ảnh hưởng đến giấc ngủ như ngủ không ngon, thức dậy lúc nửa đêm,…
• Lão hóa da sớm: Do da bị tổn thương lâu ngày và thói quen gãi cào kéo dài, vùng da bệnh có thể trở nên sẫm màu, dày sừng, mất độ đàn hồi, làm da già đi nhanh chóng.

Chẩn đoán viêm da cơ địa

Bệnh thường được chẩn đoán dựa trên khám lâm sàng và hỏi bệnh sử của cá nhân và gia đình, một số xét nghiệm cần thực hiện để xác định độ nặng và biến chứng của bệnh. Bác sĩ sẽ xem tình trạng da, các triệu chứng ở người bệnh và tiền sử bệnh của người thân trong gia đình để chất đoán bệnh. Bác sĩ sẽ dựa trên các triệu chứng như: Da khô, viêm kết mạc mắt tái phát nhiều lần, viêm môi, da mặt bị đỏ hoặc tái, có chàm ở lòng hoặc mu bàn tay, vảy trắng,…

Cách điều trị viêm da cơ địa

Là một bệnh mạn tính, tuy không thể chữa dứt điểm (stop) hoàn toàn nhưng vẫn có thể kiểm soát (control) được bệnh. Các biện pháp điều trị hiện nay chỉ nhằm đưa da về tình trạng bình thường càng lâu càng tốt, phòng ngừa và điều trị các cơn bùng phát/các biến chứng. Với phương châm phòng bệnh hơn chữa bệnh, chiến lược điều trị hoàn toàn có thể áp dụng như sau:

1. Giai đoạn chữa bệnh

• Dùng kem chống ngứa: Đây là biện pháp giúp người bệnh giảm cảm giác ngứa, tránh gãi nhiều gây tổn thương da. Bệnh nhân được chỉ định dùng kem bôi để chống ngứa, trong trường hợp vẫn cảm thấy ngứa nhiều người bệnh cần uống thêm thuốc kháng histamine chống dị ứng.
• Bảo vệ da bằng kem dưỡng ẩm: Khi mắc bệnh, da thường bị khô, sử dụng kem dưỡng ẩm để làm mềm da từ 2 – 3 lần mỗi ngày, tránh nứt nẻ gây nhiễm trùng.
• Bôi kem kháng viêm: Nếu da viêm, sưng đỏ, ngứa hãy dùng kem kháng viêm để bôi. Khi da đã bớt sưng đỏ, ngứa nên hạn chế sử dụng kem kháng viêm, tăng cường liệu pháp chăm sóc làm ẩm bằng kem dưỡng ẩm. Nếu lạm dụng quá nhiều thuốc kháng viêm khiến màu da thay đổi, da mỏng, mọc lông, nguy cơ nhiễm trùng cao hơn. Nên sử dụng kem kháng viêm theo chỉ định của bác sĩ.
• Điều trị kháng sinh nếu da bị nhiễm trùng: Chỉ bổ sung thêm kháng sinh trong thời gian ngắn. Nếu vết thương bị hở hay chảy dịch cần đắp gạc và vệ sinh thay băng mỗi ngày để tránh bội nhiễm.
• Có thể chườm lạnh để giảm viêm và giảm ngứa ở da.
• Tránh áp lực và căng thẳng khi làm việc, cần nghỉ và ngủ điều độ đủ giấc, thường xuyên tập thể dục.
• Xây dựng chế độ ăn uống lành mạnh, đầy đủ dinh dưỡng, tăng cường hệ miễn dịch.

Tham khảo thêm: Cách dùng thuốc bôi viêm da cơ địa hiệu quả, đảm bảo an toàn

2. Giai đoạn phòng bệnh

• Tiếp tục bảo vệ da bằng kem dưỡng ẩm
• Sử dụng các hóa mỹ phẩm dành cho da nhạy cảm
• Tiếp tục chế độ ăn uống, chế độ vận động lành mạnh

Trong quá trình điều trị bệnh, người bệnh cần hạn chế các yếu tố kích thích bệnh khởi phát dưới đây:

• Tránh ăn thức ăn dễ gây dị ứng, vệ sinh nhà cửa sạch sẽ, thường xuyên giặt chăn, nệm, thảm, rèm cửa, tránh khói thuốc lá và môi trường nhiều bụi, ô nhiễm.
• Không tắm quá 20 phút một lần, ưu tiên tắm bằng nước ấm hơn là nước nóng.
• Nên dùng cố định 1 loại xà phòng, nước hoa, dầu gội, chất tẩy rửa nhẹ nhàng. Nếu muốn thử chất tẩy rửa, tắm gội mới nên thử trên vùng da mỏng để xem có gây kích ứng không.
• Hạn chế tối đa gãi ngứa, cắt móng tay tránh việc gãi mạnh gây tổn thương da, với trẻ em cần đeo tất tay vào buổi tối.
• Nên mặc áo thoáng mát, vải mềm, mỏng trong thời tiết nóng. Uống đủ nước mỗi ngày.

Cách phòng ngừa viêm da cơ địa

Hiện chưa có vaccine phòng ngừa, tuy nhiên chúng ta vẫn có thể phòng ngừa bệnh khởi phát bằng những cách sau:

• Vệ sinh cơ thể sạch sẽ và thường xuyên, đặc biệt sau khi đổ nhiều mồ hôi, sau khi chơi thể thao, tiếp xúc trong môi trường nhiều bụi ô nhiễm.
• Bôi kem dưỡng ẩm cho da sau khi tắm để tránh da bị khô gây nứt nẻ, viêm nhiễm.
• Hạn chế tắm nước nóng để tránh kích thích da, gây ngứa và viêm.
• Lựa chọn nước hoa, mỹ phẩm, xà phòng tắm gội dịu nhẹ, phù hợp với làn da của bạn. Nên đọc kỹ thành phần để tránh gây kích ứng cho da.
• Hạn chế ăn hải sản, uống rượu bia, không hút thuốc lá,… có thể kích thích dị ứng, gây ngứa ngáy.
• Không tự ý mua thuốc chống dị ứng, cần uống theo toa của bác sĩ.

Một số câu hỏi thường gặp

1. Bệnh có chữa dứt hoàn toàn được không?

Bệnh không chữa dứt hoàn toàn được nhưng có thể kiểm soát được bệnh bằng nhiều biện pháp.

2. Người bệnh nên ăn gì, kiêng gì?

Ăn uống có thể ảnh hưởng lớn đến tình trạng bệnh, ngoài việc điều trị bằng thuốc thì người bệnh cần có một chế độ ăn uống phù hợp để cải thiện tình trạng bệnh.

• Các loại thực phẩm người bệnh nên ăn: Các loại cá giàu omega giúp kháng viêm như: Cá ngừ, cá thu, cá hồi, cá mòi, cá trích,…; Các loại sản phẩm lên men chứa nhiều probiotic; trái cây và rau củ có chứa flavonoid kháng viêm như: Dâu, sơ ri, táo, súp lơ xanh, cải bó xôi, cải xoăn,…
• Người bệnh tránh ăn thực phẩm dễ gây dị ứng, khiến bệnh nặng thêm như: Trứng, đậu nành, cà chua, các loại hạt, cây họ cam quýt, các sản phẩm từ sữa, vani, quế, đinh hương.Các thực phẩm chứa nhiều niken như: Trà đen, thịt đóng hộp, socola, hải sản có vỏ,… Tránh những loại thực phẩm dễ gây dị ứng như: Lê, cà rốt, cần tây, táo xanh, hạt phỉ,…

Xem chi tiết: Viêm da cơ địa kiêng ăn gì, nên ăn gì cho tốt trong thời gian điều trị bệnh?

3. Khi nào cần gặp bác sĩ?

Ngay khi phát hiện các dấu hiệu phát sinh, người bệnh nên đến bệnh viện có chuyên khoa Da liễu để được thăm khám và có phác đồ điều trị phù hợp với từng người bệnh giúp bệnh không trở nặng. Với trường hợp vết thương ở da sưng đỏ, có mụn mủ, đau, sốt,… cần đến bệnh viện ngay để được xử trí kịp thời, tránh tình trạng bội nhiễm hoặc nhiễm trùng da.

Viêm da cơ địa là một bệnh lý da liễu mạn tính, dễ tái phát và gây ảnh hưởng lớn đến chất lượng cuộc sống nếu không được điều trị và chăm sóc đúng cách. Hiểu rõ nguyên nhân, nhận biết sớm triệu chứng và chủ động phòng ngừa là yếu tố then chốt giúp kiểm soát bệnh hiệu quả. Nếu bạn hoặc người thân có dấu hiệu nghi ngờ, đừng chần chừ mà hãy đến cơ sở y tế chuyên khoa da liễu để được chẩn đoán, hướng dẫn điều trị phù hợp, hạn chế tối đa nguy cơ biến chứng về sau.