Hà Nội – Hưng, 23 tuổi, tập luyện liên tục 5 tiếng mỗi ngày trong hơn một tháng để ép cân, đi khám tình cờ phát hiện tiêu cơ vân cấp.

Năm ngoái, Hưng – nặng gần 100kg – được chẩn đoán mắc gout nên bắt đầu có ý thức chăm sóc sức khỏe, thay đổi lối sống, ăn kiêng và tập luyện thường xuyên để giảm cân. Hưng tập gym 2 tiếng mỗi ngày nhưng cân nặng không giảm rõ rệt, hơn một tháng gần đây tập chơi thêm pickleball 3 tiếng một ngày, giảm được 14kg, nên giữ cường độ tập các môn 5 tiếng mỗi ngày.

“Lúc tập chỉ thấy ham, không mệt, về nhà mới kiệt sức, không buồn ăn”, Hưng nói, nghĩ rằng đó là tác dụng của thể dục, phải vậy mới giảm cân nhanh. Gần đây, thấy khớp ngón bàn chân sưng, nghi gout tái phát, Hưng tới Bệnh viện Đa khoa Tâm Anh Hà Nội khám.

ThS.BS Đồng Thị Thủy Quỳnh, khoa Cơ xương khớp xét nghiệm máu, thấy nồng độ acid uric bệnh nhân cao, chỉ số men gan, men cơ Creatine Kinase (CK) đặc biệt cao, 13.319 U/L, gấp hơn 100 lần ngưỡng trung bình ở nam giới. Khai thác tiền sử bệnh, bác sĩ Quỳnh chẩn đoán Hưng bị gout cấp kèm tiêu cơ vân cấp do luyện tập quá độ, chỉ định điều trị kháng viêm kết hợp truyền dịch tĩnh mạch để thải trừ độc tố, theo dõi lượng dịch vào – ra và phòng ngừa các rối loạn điện giải, thăng bằng kiềm toan đi kèm.

Sau hai ngày, Hưng được xét nghiệm lại máu cho thấy nồng độ acid uric giảm ổn định, chỉ số CK giảm mạnh về 5.130 U/L, bệnh nhân báo cáo nước tiểu bớt đậm màu, khớp bàn chân bớt sưng đau, được tiếp tục truyền dịch và theo dõi thêm.

Bác sĩ Quỳnh cho biết cơ vân (hay cơ xương) là nhóm hơn 600 cơ bao phủ xương, gắn với gân, chiếm tới 40% trọng lượng cơ thể. Khác hai nhóm cơ còn lại là cơ tim và cơ trơn hoạt động hoàn toàn tự động, cơ vân là nhóm cơ tự nguyện duy nhất mà con người có thể điều khiển theo ý muốn, tạo ra mọi vận động trên cơ thể như đi đứng, lao động, tập thể dục, chơi thể thao…

Tiêu cơ vân là tình trạng các tế bào cơ này bị phá hủy, giải phóng các thành phần nội bào như kali, phosphate, myoglobin, creatine kinase vào máu, gây nhiều biến chứng nguy hiểm như tăng kali máu, tăng phosphat máu, tắc nghẽn hoại tử ống thận. Nếu không được phát hiện và cấp cứu kịp thời, bệnh nhân có thể bị suy thận cấp, rối loạn đông máu, hội chứng chèn ép khoang, nhiễm toan chuyển hóa, suy đa tạng thậm chí tử vong. Bệnh viện Đa khoa Tâm Anh từng ghi nhận trường hợp tiêu cơ vân cấp từ lúc có triệu chứng đến suy đa tạng chỉ trong hai ngày.

“Tiêu cơ vân hay gặp sau chấn thương chèn ép mạnh, bỏng nặng, điện giật hoặc bị nhiễm độc do rắn cắn, ong đốt”, bác sĩ Quỳnh cho biết, thêm rằng một số loại thuốc chống trầm cảm, chống loạn thần và kháng virus cũng gây tiêu cơ vân như tác dụng phụ hiếm gặp. Ở người mắc bệnh di truyền như McArdle, loạn dưỡng cơ Duchenne và bệnh chuyển hóa, người bất động lâu ngày như hôn mê, liệt hoặc chấn thương nằm một chỗ, tế bào cơ vân cũng dễ bị phá hủy.

Ngược lại, người vận động thể chất quá mức liên tục làm các sợi cơ không có thời gian nghỉ, không kịp hồi phục cũng dẫn đến chết tế bào, tiêu cơ vân. Bệnh thường xảy ra trên người mới tập luyện thể dục mà tăng cường độ quá nhanh, người chỉ hoạt động một nhóm cơ nhưng lặp đi lặp lại liên tục như chống đẩy, squat, cử tạ… người tham gia các môn thể thao sức bền trong thời gian quá dài như chạy marathon, đạp xe đường trường, chơi các môn thể thao đối kháng như bóng bàn, cầu lông, pickleball quá nhiều giờ liên tục…

“Chơi thể thao quá dài còn gây mất nước và quá nhiệt, khiến cơ vân phân hủy nhanh hơn”, bác sĩ Quỳnh cho biết, thêm rằng người bệnh thường có các triệu chứng như sưng đau cơ bắp, mệt mỏi, nước tiểu đậm màu nhưng nghĩ đó là tác dụng thường thấy của tập luyện nên không có ý thức về bệnh, không đi khám. Chỉ đến khi tình trạng tiêu cơ vân xảy ra nghiêm trọng, dẫn đến biến chứng suy thận cấp, nồng độ myoglobin cao khiến nước tiểu chuyển sang màu đỏ thì bệnh nhân mới tới bệnh viện và được phát hiện chẩn đoán.

Bác sĩ Quỳnh cho biết phát hiện sớm, tiêu cơ vân do tập luyện quá sức chỉ cần nghỉ ngơi, điều trị bằng truyền dịch và điện giải qua đường tĩnh mạch để hỗ trợ cơ thể đào thải độc tố, phát hiện muộn, bệnh nhân có thể cần dùng thuốc lợi tiểu, phải lọc máu, chạy thận nhân tạo.

Để phòng ngừa tiêu cơ vân do tập luyện hoặc chơi thể thao quá sức, bác sĩ Quỳnh khuyến cáo mọi người nên có kế hoạch tập luyện và nghỉ ngơi khoa học. Với người mới tập hoặc chuyển sang chơi một môn thể thao mới, cần giữ cường độ nhẹ nhàng, tăng dần, chậm rãi, lắng nghe cơ thể. Cần bù đủ nước, tránh tập luyện trong môi trường quá nóng, xen kẽ nghỉ ngơi và chế độ dinh dưỡng đầy đủ, không nên cố ép bản thân tập nặng, quá sức, siết chặt chế độ ăn chỉ để đạt hiệu quả giảm cân nhanh.

Khi có dấu hiệu đau cơ kéo dài trên 3 ngày, nước tiểu sẫm màu, màu nâu hoặc màu trà cần giảm cường độ tập luyện và tới bệnh viện kiểm tra ngay. Người thừa cân, béo phì, muốn kiểm soát cân nặng nên tới các trung tâm có đội ngũ chuyên gia giàu kinh nghiệm để được thăm khám tổng thể, tư vấn dinh dưỡng, vận động và áp dụng các biện pháp giảm cân khoa học, an toàn và hiệu quả.