Vắc xin là một trong những phát minh vĩ đại nhất của nhân loại, từ khi ra đời vắc xin đã cứu sống khoảng 4,4 triệu người, trong đó có 3 triệu trẻ em mỗi năm. Vắc xin là vũ khí sắc bén phòng ngừa bệnh tật, tiêm chủng vắc xin là hành trình trong suốt cuộc đời, từ khi sinh ra cho đến khi già đi để bảo vệ cuộc sống khỏe mạnh, chặn đứng bệnh tật. Dưới đây là các bệnh có thể phòng ngừa bằng vắc xin mà ai cũng cần phải biết.
Bài viết được tư vấn Y khoa bởi BS Hà Mạnh Cường, Quản lý Y khoa vùng 3 miền Trung – Tây Nguyên, Hệ thống Trung tâm tiêm chủng VNVC
Bạch hầu nằm ở vị trí đầu tiên trong danh sách các bệnh có thể phòng ngừa bằng vắc xin phổ biến. Đây là bệnh nhiễm trùng nguy hiểm xảy ra ở vùng niêm mạc mũi họng, gây tử vong nhanh trong vòng 6-10 ngày. Bệnh bạch hầu nếu không được phát hiện và điều trị kịp thời có thể dẫn đến viêm cơ tim, tổn thương thần kinh và tử vong do trụy tim mạch. Ngoài ra, bệnh bạch hầu còn có thể dẫn đến hoại tử thận, hoại tử ống thận, chảy máu lớp tủy và vỏ thượng thận. (1)
Vắc xin phòng bệnh bạch hầu được phát triển từ năm 1923, cho đến 1985 thì chính thức đưa vào sử dụng trong chương trình Tiêm chủng mở rộng tại Việt Nam cùng với các loại vắc xin khác gồm lao, ho gà, uốn ván, sởi, bại liệt,… Vắc xin phòng bệnh bạch hầu được sản xuất bằng cách điều chế độ tố vi khuẩn bạch hầu trong môi trường nuôi cấy rồi được xử lý bằng formaldehyde.
Vaccine phòng bệnh bạch hầu được khuyến cáo tiêm phòng cho người lớn và trẻ em. Theo CDC, phụ nữ mang thai cần tiêm vaccine phòng bạch hầu trong 3 tháng cuối thai kỳ để kháng thể phòng bệnh truyền thụ động qua thai nhi thông qua nhau thai.
Tại Việt Nam, vaccine phòng ho gà – bạch hầu – uốn ván (Boostrix – Bỉ) được khuyến cáo tiêm cho phụ nữ mang thai tốt nhất trong 3 tháng giữa hoặc 3 tháng cuối thai kỳ.
Ho gà là bệnh nhiễm khuẩn cấp tính đường hô hấp, ho gà gây ra các cơn ho rũ rượi không kìm hãm được, cuối cơn ho người bệnh thường chảy nhiều đờm, dãi, có tiếng thở rít như gà gáy. Trước khi có vắc xin, thế giới từng xuất hiện dịch ho gà có chu kỳ bùng phát mỗi 3-4 năm/ lần tại nhiều quốc gia. Sau hơn 40 năm đưa vắc xin phòng ho gà vào sử dụng, tỷ lệ mắc bệnh đã giảm xuống từ 100 đến 150 lần vào năm 1970.
Tuy nhiên, tại thập kỷ 80 và 90 của thế kỷ 20, tỷ lệ mắc ho gà tiếp tục tăng. Từ năm 1992 đến năm 1994 có hơn 15 ngàn trường hợp ho gà được báo cáo, với tỷ lệ tử vong là 0,2%, trong số các trường hợp này, có 50% bệnh nhân chưa tiêm phòng ho gà.
Ho gà là bệnh có thể phòng ngừa bằng vaccine. Theo Tổ chức Y tế Thế giới, trẻ 2 tháng tuổi là thời điểm kháng thể nhận được từ mẹ bắt đầu suy giảm, khi đó tiêm phòng cho trẻ là tốt nhất để củng cố hệ miễn dịch có được nhờ vắc xin, ngăn nguy cơ mắc bệnh và diễn tiến nặng ở trẻ em. (2)
Một số loại vắc xin có thành phần ho gà có thể kể đến như vắc xin 6 trong 1 phòng bạch hầu, ho gà, uốn ván, bại liệt, Hib và viêm gan B Infanrix Hexa (Bỉ), Hexaxim (Pháp); vắc xin 5 trong 1 phòng bạch hầu, ho gà, uốn ván, bại liệt, Hib Pentaxim (Pháp); vắc xin phòng bạch hầu – ho gà – uốn ván – bại liệt Tetraxim (Pháp), vắc xin phòng bạch hầu – uốn ván – ho gà Adacel (Canada), Boostrix (Bỉ).
Bệnh uốn ván gây ra do ngoại độc tố của vi khuẩn uốn ván phát triển tại vết thương trong điều kiện yếm khí (không cần oxy), với biểu hiện đặc trưng là các cơn co cơ kèm đau nhức tại các cơ nhai, cơ mặt, cơ gáy và cơ thân. Ở trẻ em, các cơn co cứng cơ do uốn ván có thể khiến trẻ khó mở miệng, khó nuốt, khó thở. Ngay cả khi được điều trị, uốn ván vẫn có nguy cơ gây tử vong.
Thực tế, uốn ván là một trong những nguyên nhân gây tử vong tại nhiều nước đang phát triển thuộc Châu Á, Châu Phi, Nam Mỹ. Những năm cuối thế kỷ 20, tỷ lệ trẻ tử vong do uốn ván sơ sinh ở các nước đang phát triển lên đến 500 ngàn trẻ.
Tại Việt Nam, uốn ván tản phát cả nước. Chương trình loại trừ uốn ván sơ sinh triển khai từ năm 1992. Cho đến năm 2000, Việt Nam loại trừ uốn ván sơ sinh theo quy mô huyện, tỷ lệ mắc dưới 1/ 1.000 trẻ.
Uốn ván là bệnh có thể phòng ngừa bằng vắc xin. Vaccine phòng uốn ván đã được chứng minh hiệu quả trong việc ngăn ngừa nguy cơ nhiễm bệnh, bằng cách giúp cơ thể sản xuất kháng thể chống lại trực khuẩn uốn ván. Phụ nữ trước khi mang thai nên tiêm ngừa uốn ván để ngăn chặn nguy cơ trẻ sinh ra mắc uốn ván sơ sinh. Từ 2 tháng tuổi trẻ đã có thể tiêm phòng với vắc xin 6 trong 1, vắc xin 5 trong 1 có thành phần uốn ván.
Bệnh lao là nguyên nhân gây tử vong đứng hàng thứ 2 trong số các bệnh nhiễm trùng. Mỗi năm, có khoảng 10 triệu trường hợp mắc mới và 1,5 triệu trường hợp tử vong được báo cáo trên toàn cầu. Lao được chia thành 2 nhóm: Lao phổi và lao ngoài phổi (lao da, lao màng não). Lao có thể gặp ở bất kỳ bộ phận nào trên cơ thể, nhưng lao phổi là phổ biến nhất chiếm đến 85% các trường hợp được báo cáo.
Lao là bệnh có thể phòng tránh bằng vắc xin. Vắc xin phòng lao BCG được khuyến cáo tiêm phòng khi trẻ vừa chào đời. Vắc xin có hiệu quả cao trong việc phòng ngừa bệnh lao, trong đó có lao màng não. (3)
Tiêm phòng muộn có thể tăng nguy cơ mắc bệnh ở trẻ nhỏ. Người trưởng thành chưa mắc lao, chưa chủng ngừa, thường xuyên tiếp xúc với các yếu tố phơi nhiễm như bác sĩ, điều dưỡng, nhân viên y tế tại bệnh viện được khuyến cáo tiêm phòng vắc xin lao.
Cho đến nay, các chuyên gia đã xác định được các chủng virus gây viêm gan là A, B, C, D, E. Ngoài ra, một số chủng virus hiện đang được nghiên cứu thêm về khả năng gây bệnh trước khi có tên gọi quốc tế xác định tên virus, như virus viêm gan F, TT.
Virus viêm gan A phổ biến trên toàn cầu, có thể tản phát hoặc tạo thành dịch lưu hành. Trên thế giới, hằng năm có khoảng 1,4 triệu trường hợp viêm gan A được ghi nhận tại Châu Á, Châu Âu, Châu Phi và Đông Âu. Tại Việt Nam, viêm gan A chủ yếu gặp ở nhóm đối tượng trẻ em, ở những khu vực không đảm bảo được vệ sinh an toàn thực phẩm.
Đối với virus viêm gan B, hiện Tổ chức Y tế thế giới WHO ước tính có khoảng 400 triệu người nhiễm bệnh chia làm 3 khu vực chính:
Việt Nam nằm trong khu vực có dịch lưu hành mạnh, tỷ lệ nhiễm bệnh từ 15-20% không khác biệt ở các nhóm tuổi. Viêm gan A và B đều là các bệnh có thể phòng ngừa bằng vaccine. Các vắc xin phòng viêm gan hiện được lưu hành phổ biến tại Việt Nam có thể kể đến như: Vắc xin 6 trong 1 phòng bạch hầu, ho gà, uốn ván, bại liệt, Hib và viêm gan B; vắc xin phòng viêm gan A+B Twinrix (Bỉ).
Phế cầu khuẩn thường trú ngụ vùng hầu họng, lây truyền qua đường hô hấp, tiếp xúc trực tiếp và có khả năng xâm lấn các cơ quan khác như phổi, não. Theo WHO, năm 2015 có khoảng 8,9 triệu ca bệnh viêm phổi do phế cầu, trong đó, 257 ngàn trường hợp tử vong là trẻ dưới 5 tuổi. Phế cầu còn có thể gây viêm màng não, với tỷ lệ mắc bệnh ở trẻ em dưới 2 tuổi lên đến 83%.
Từ 1999 đến 2003, cứ 100 ngàn trẻ sẽ có 37 trẻ dưới 2 tuổi bị viêm màng não do phế cầu. Theo thống kê ở Mỹ ở đối tượng trên 50 tuổi, hằng năm có khoảng 7 ngàn ca nhiễm trùng huyết do phế cầu, với tỷ lệ tử vong lên đến 20%. Ngoài ra, phế cầu còn có thể gây viêm tai giữa, viêm xoang dẫn gây nhiều tác động nặng nề lên sức khỏe người bệnh.
Vaccine là biện pháp phòng bệnh được đánh giá an toàn và hiệu quả cao, hạn chế khả năng lây nhiễm từ người lành/ người bệnh mang trùng ra cộng động, giảm nguy cơ diễn tiến nặng nếu không may nhiễm bệnh. Hiện Việt Nam đang lưu hành 2 loại vaccine phòng phế cầu gồm vaccine Synflorix (Bỉ), vaccine Prevenar 13 (Mỹ).
Cúm có thể dẫn đến viêm phổi, viêm phế quản, suy hô hấp, nhiễm trùng tai, xoang,…, khiến các vấn đề mạn tính trầm trọng hơn. Ví dụ, người hen suyễn mạn tính nếu mắc cúm có nguy cơ cao gặp các cơn hen kịch phát.
Trong đa số trường hợp mắc cúm thường diễn tiến nhẹ, không cần chăm sóc y tế, có thể khỏi bệnh sau 2 tuần. Tuy nhiên ở các đối tượng nguy cơ cao như trẻ dưới 5 tuổi, phụ nữ mang thai, người từ 65 tuổi trở lên, người bệnh ung thư, HIV,… khi mắc cúm có khả năng cao gặp biến chứng và đôi khi dẫn đến tử vong.
Vắc xin phòng cúm được khuyến cáo nên được tiêm phòng định kỳ hằng năm để phòng ngừa các chủng virus cúm mới nhất. Theo CDC Mỹ, từ năm 2017-2018, tiêm phòng cúm giúp ngăn 6,2 triệu lượt nhiễm cúm, 3,2 triệu lượt khám bệnh liên quan đến cúm, 91 ngàn ca nhập viện và hơn 5 ngàn ca tử vong liên quan cúm.
Tại Việt Nam, 2 trẻ nhập viện do tiêu chảy thì có 1 trẻ tiêu chảy do virus Rota. Tiêu chảy do Rotavirus là nguyên nhân gây tiêu chảy nặng thường gặp ở trẻ sơ sinh và trẻ nhỏ. Theo WHO, tiêu chảy do Rotavirus thường gặp nhất ở trẻ dưới 5 tuổi, với tỷ lệ mắc bệnh khoảng 125 triệu ca mỗi năm. Trẻ càng nhỏ, nguy cơ nhiễm bệnh càng cao, diễn tiến càng khó lường.
Hiện vẫn chưa có thuốc điều trị đặc hiệu bệnh tiêu chảy do Rotavirus. Các phương pháp điều trị hiện tại là bù nước qua đường uống và chế độ dinh dưỡng phù hợp. Tuy nhiên, may mắn, tiêu chảy do virus Rota là bệnh có thể phòng ngừa bằng vắc xin hiệu quả. Có 2 loại vắc xin ngừa Rotavirus tại Việt Nam gồm: vắc xin Rotarix (Bỉ) và vắc xin Rotateq (Mỹ).
Sởi – quai bị – rubella là 3 căn bệnh có khả năng lây nhiễm cao qua đường hô hấp nếu chưa có kháng thể phòng ngừa bệnh. Phụ nữ mang thai bị nhiễm bệnh có nguy cơ cao sẩy thai, dị tật bẩm sinh cho thai nhi, thai nhi sinh non hoặc thai chết lưu.
Sởi, quai bị và rubella là các bệnh có thể phòng ngừa bằng vắc xin. Tại Việt Nam lưu hành vắc xin kết hợp phòng 3 bệnh sởi – quai bị – rubella trong cùng 1 mũi tiêm: MMR II (Bỉ), Priorix (Bỉ), MMR (Ấn Độ) và vắc xin phòng sởi đơn MVVac (Việt Nam).
Bại liệt là bệnh truyền nhiễm cấp tính lây truyền qua đường tiêu hóa, gây liệt chi, liệt nửa người, liệt tủy sống, suy hô hấp và tử vong. Trước thời điểm Việt Nam tự sản xuất vắc xin bại liệt, căn bệnh từng có tỷ lệ mắc lên đến 126,44/ 100.000 dân. Từ 1985, vắc xin bại liệt được đưa vào chương trình tiêm chủng mở rộng. Đến năm 2000, WHO công nhận Việt Nam đã thanh toán được bệnh bại liệt.
Hai loại vắc xin phòng bại liệt được triển khai trong chương trình Tiêm chủng mở rộng gồm vắc xin đường uống OPV, vắc xin đường tiêm IPV. Các chuyên gia khuyến cáo, người dân cần chủ động tiêm chủng cho trẻ các loại vắc xin phối hợp có thành phần bại liệt như vắc xin 6 trong 1, vắc xin 5 trong 1, 4 trong 1.
HPV có khoảng 200 chủng, trong đó có 40 chủng virus lây truyền qua đường tình dục và 15 chủng nguy cơ cao gây ung thư như ung thư cổ tử cung, ung thư hậu môn, ung thư âm đạo, âm hộ, ung thư dương vật.
Khoảng 70% trường hợp ung thư vòm họng có liên quan HPV. Ngoài ra HPV còn là nguyên nhân của nhiều bệnh da liễu như mụn cóc, mụn cóc sinh dục, sùi mào gà. Theo CDC, gần 700 triệu người trên thế giới đang nhiễm HPV. Cứ 5 phụ nữ 50 tuổi sẽ có ít nhất 4 người nhiễm virus. Cứ 1 trong 3 nam giới trên 15 tuổi sẽ bị nhiễm ít nhất 1 chủng HPV.
Vắc xin phòng HPV được khuyến nghị cho trẻ em trai, trẻ em gái, nam và nữ giới từ 9 đến 26 tuổi. Trong đó, 9 tới 14 tuổi là tuổi vàng chủng ngừa, cũng là nhóm được khuyến cáo nên ưu tiên tiêm. Vắc xin đã được chứng minh có hiệu quả đến 94% phòng các bệnh ung thư do HPV. (4)
Thương hàn là bệnh tiêu hóa thường xuất hiện ở những nơi có điều kiện vệ sinh kém, nhất là nơi có nguồn nước ô nhiễm và an toàn thực phẩm không đảm bảo. Người lớn, trẻ em mắc thương hàn khi ăn, uống các thực phẩm nhiễm khuẩn. Tiếp xúc trực tiếp chân, tay, đồ dùng nhiễm khuẩn cũng có thể mắc bệnh. Thương hàn có thể gây biến chứng xuất huyết, thủng ruột và tử vong nếu không phát hiện và điều trị kịp thời. Thương hàn là bệnh có thể phòng ngừa bằng vắc xin.
Vaccine phòng thương hàn dự phòng nguy cơ lây nhiễm cho người lớn, trẻ em trên 2 tuổi, người du lịch, nhân viên y tế, người thường xuyên tiếp xúc với thực phẩm không đảm bảo an toàn vệ sinh.
Hiện các bệnh có thể phòng ngừa bằng vắc xin tại nước ta đã lên đến 50 bệnh với 40 loại vắc xin phòng ngừa. Trong bối cảnh nhiều loại virus liên tục xuất hiện, vắc xin vẫn chưa thể phòng ngừa các bệnh mới nổi liên quan đến virus MERS-CoV, Nipah, Lassa, virus Tây sông Nile, Zika… Mặt khác, nhiều tác nhân gây bệnh còn thường xuyên biến đổi với tốc độ quá nhanh, như virus HIV biến đổi theo từng ngày, khiến kháng thể chưa kịp khóa chặt mục tiêu.
Năm 2024, thông qua các thoả thuận hợp tác đã đặt ra trước đó, Hệ thống tiêm chủng VNVC có thể sẽ mang về Việt Nam nhiều loại vắc xin quan trọng hoàn toàn mới như: vắc xin Zona thần kinh, vắc xin sốt xuất huyết, vắc xin phòng virus hợp bào RSV.
HỆ THỐNG BỆNH VIỆN ĐA KHOA TÂM ANH
Các bệnh có thể phòng ngừa bằng vắc xin như viêm gan B, lao, sởi, quai bị, rubella,… đã có vắc xin phòng ngừa hiệu quả. Đặc biệt là đối với trẻ nhỏ, người cao tuổi, phụ nữ mang thai, người có bệnh lý nền,… có nguy cơ mắc bệnh cao, thường trở nặng nên được tiêm phòng càng sớm càng tốt. Liên hệ Hotline 028 7102 6595 hoặc fanpage trungtamtiemchungvnvc để được tư vấn đặt lịch tiêm vắc xin cho bản thân và gia đình.
