Bạch cầu đơn nhân: Cấu tạo, chức năng, giải phẫu và vai trò

Bạch cầu đơn nhân (hay bạch cầu mono) là một loại tế bào miễn dịch có vai trò quan trọng trong hệ thống miễn dịch tự nhiên. Trong máu có tối thiểu ba loại bạch cầu đơn nhân dựa trên những thụ thể, kiểu hình của chúng. Vậy bạch cầu đơn nhân là gì? Cấu tạo, chức năng của loại bạch cầu này ra sao?

Bạch cầu đơn nhân là gì?

Bạch cầu đơn nhân là loại bạch cầu lớn nhất, có thể biệt hóa thành các đại thực bào và những tế bào tua dòng tủy. Bạch cầu đơn nhân có đường kính từ 12 – 20 μm, thường dễ được nhận biết trong máu ngoại vi nhờ có kích thước tương đối lớn (kích thước gần gấp đôi tế bào hồng cầu).

Cấu tạo của bạch cầu đơn nhân

Bạch cầu đơn nhân có tế bào chất không kết hạt nên được phân loại là bạch cầu không hạt. Loại bạch cầu này thường có hình dạng nhân không đều, có thể được mô tả là hình móng ngựa hoặc có hai thùy… nằm ở giữa và trôi nổi trong chất lỏng chứa trong tế bào chất.

Tại phòng xét nghiệm, kỹ thuật viên sẽ cho thêm một lớp nhuộm để quan sát tế bào tốt hơn dưới kính hiển vi, qua đó làm cho những thành phần của tế bào chuyển sang màu xanh lam nhạt đến đậm và tím. Trong tế bào chất là những hạt nhỏ, có thể có màu tím đậm. Khi tế bào di chuyển trong khắp cơ thể, nhân sẽ thay đổi hình dạng. Nhân của bạch cầu đơn nhân có màu tím đậm ở trung tâm tế bào.

Chức năng của bạch cầu đơn nhân

Bạch cầu đơn nhân có một số chức năng như:

1. Vai trò của bạch cầu đơn nhân là gì?

Vòng đời của bạch cầu đơn nhân bắt đầu trong tủy xương – nơi chúng phát triển và rèn luyện để bảo vệ cơ thể. Khi trưởng thành, loại bạch cầu này xâm nhập vào máu, các mô để bảo vệ cơ thể khỏi những “kẻ xâm lược” như vi khuẩn, virus, nấm, động vật nguyên sinh. Khi “kẻ xâm lược” đã tiến vào bên trong mô, các bạch cầu đơn nhân sẽ được “kêu gọi” đến để tiêu diệt chúng. Bạch cầu đơn nhân sẽ phân hóa thành hai loại tế bào, bao gồm: tế bào đuôi gai (tế bào tua) và đại thực bào.

2. Tế bào đuôi gai làm gì?

Tế bào đuôi gai sẽ yêu cầu những tế bào khác trong hệ miễn dịch đến hỗ trợ chống lại sự nhiễm trùng. Loại tế bào này nằm trong các mô nông, ví dụ như nằm ngay bên dưới da và nằm trong niêm mạc phổi, mũi, ruột, dạ dày. Khi mầm bệnh xâm nhập vào các mô của cơ thể, tế bào đuôi gai thu thập kháng nguyên của mầm bệnh (phân tử trong mầm bệnh tạo ra phản ứng kháng thể) và giải phóng cytokine thông báo cho những tế bào bạch cầu khác đến vị trí nhiễm trùng để tiêu diệt “kẻ xâm lược”.

3. Đại thực bào làm gì?

Đại thực bào giúp bảo vệ cơ thể khỏi mầm bệnh ở tuyến đầu bằng cách hình thành chân giả, bào quanh “kẻ xâm lược”, “thực bào” chúng bằng các enzyme độc bên trong tế bào. Những tế bào này cũng giúp loại bỏ các tế bào chết ra khỏi mô và máu.

Giải phẫu học bạch cầu đơn nhân trong cơ thể

Một số thông tin về giải phẫu học bạch cầu đơn nhân trong cơ thể:

1. Bạch cầu đơn nhân nằm ở đâu?

Bạch cầu đơn nhân được hình thành ở trong tủy xương. Sau khi trưởng thành, chúng di chuyển thông qua máu đến các mô để cùng với những tế bào khác trong hệ thống miễn dịch bảo vệ cơ thể khỏi sự nhiễm trùng.

2. Hình dạng bạch cầu đơn nhân

Bạch cầu đơn nhân có hình dạng amip, nghĩa là chúng có thể thay đổi hình dạng dễ dàng. Nhân của bạch cầu đơn nhân có hình dạng không đều, thường được mô tả là hình móng ngựa hoặc có hai thùy.

3. Tỷ lệ bạch cầu đơn nhân trong cơ thể

Bạch cầu đơn nhân chiếm khoảng 2 – 8% trên tổng số bạch cầu trong cơ thể [1] và khoảng 5% trên tổng số tế bào có nhân lưu thông trong máu của người trưởng thành bình thường [2].

Bạch cầu đơn nhân bao nhiêu là bình thường?

Số lượng bạch cầu đơn nhân bình thường khoảng từ 200 – 800/microlit máu [3] ở người trưởng thành mạnh khỏe. Nếu số lượng bạch cầu đơn nhân của một người nằm ngoài phạm vi trên thì có nguy cơ mắc phải tình trạng sức khỏe liên quan đến loại bạch cầu này. Nam giới thường có số lượng bạch cầu đơn nhân nhiều hơn nữ giới.

Vai trò của bạch cầu đơn nhân

Bạch cầu đơn nhân được xem là “lực lượng dự trữ” trong hệ thống miễn dịch, bởi chúng có thể biệt hóa thành hai loại tế bào miễn dịch quan trọng khác: đại thực bào và tế bào đuôi gai. Ngoài ra bạch cầu đơn nhân cũng có các vai trò khác trong tình trạng nhiễm trùng và bệnh tật.

• Bạch cầu đơn nhân trong lách: Một lượng lớn bạch cầu đơn nhân di chuyển vào các mô bên trong cơ thể – nơi chúng tạo ra các đại thực bào để giúp chống lại tình trạng nhiễm trùng và làm sạch những tế bào chết. Lách là một vị trí hoạt động của hệ thống miễn dịch bẩm sinh. Tại lách có cả đại thực bào, tế bào đuôi gai và bạch cầu đơn nhân.
• Bạch cầu đơn nhân và miễn dịch bẩm sinh:
  • Miễn dịch bẩm sinh là khả năng miễn dịch mà mỗi người có được ngay từ khi sinh ra, hoạt động mà không cần tiếp xúc trước với mầm bệnh, không giống với miễn dịch dịch thể, được hình thành có mục tiêu cụ thể thông qua việc tiêm vắc xin hoặc sau khi hồi phục từ bệnh lý truyền nhiễm. Hệ thống miễn dịch bẩm sinh bao gồm nhiều cơ chế khác nhau, trong đó thực bào và viêm nhiễm là hai cơ chế quan trọng.
  • Đại thực bào có thể dùng thực bào để tiêu diệt các mảnh vụn và “tác nhân xâm lược” thông qua quá trình “nuốt chửng những kẻ gây hại”. Từ đó, đại thực bào cũng có thể “giải phóng” các tế bào hồng cầu cũ, đã mòn. Những đại thực bào trong lá lách giúp làm sạch các mảnh vụn và tế bào cũ trong máu, đồng thời cũng giúp tế bào lympho T nhận diện các “tác nhân xâm lược” – quá trình này được gọi là trình diện kháng nguyên. Trình diện kháng nguyên là nơi hệ thống miễn dịch bẩm sinh kết thúc và là nơi bắt đầu phản ứng miễn dịch dịch thể, hoặc học được từ các “tác nhân xâm lược” lạ.
• Chống nhiễm trùng:
  • Một số bạch cầu đơn nhân chuyển thành đại thực bào trong các mô và tiêu thụ vi khuẩn, virus, mảnh vụn cũng như bất kỳ tế bào nào bị bệnh hoặc bị nhiễm trùng. So với tế bào lympho T, đại thực bào có thể nhận diện, tấn công “tác nhân xâm lược” mới ngay lập tức. Chúng có thể thực hiện điều này bằng cách cư ngụ ở vị trí thông thường trong cơ thể, hoặc nhanh chóng di chuyển đến nơi bị viêm nhiễm – nơi cần chúng để chống lại nhiễm trùng.
  • Những bạch cầu đơn nhân khác phân hóa thành tế bào đuôi gai trong các mô – nơi chúng hoạt động với tế bào lympho T. Đại thực bào cũng có thể trình diện kháng nguyên cho tế bào T. Thế nhưng, tế bào đuôi gai được coi là “chuyên gia” trong việc trình diện kháng nguyên cho tế bào T, nhờ vào khả năng di chuyển, trình diện kháng nguyên trên cả phân tử MHC lớp I và lớp II, sản xuất cytokine và phát hiện các mảnh vụn từ sự phân hủy của tác nhân gây bệnh. Qua đó, tế bào T có thể nhận thấy và hình thành phản ứng miễn dịch với những “tác nhân xâm lược”.

Những tình trạng ảnh hưởng đến bạch cầu đơn nhân thường gặp

Những tình trạng ảnh hưởng đến tế bào bạch cầu đơn nhân thường gặp gồm:

1. Tăng bạch cầu đơn nhân

Tăng bạch cầu đơn nhân xảy ra khi số lượng của loại bạch cầu này quá cao, thường liên quan đến tình trạng nhiễm trùng mạn tính hoặc bệnh lý mà cơ thể đang chống lại. Tác nhân làm tăng bạch cầu đơn nhân gồm: bệnh tự miễn (viêm khớp dạng thấp, lupus), bệnh lý ác tính hệ tạo máu (u lympho, bệnh bạch cầu), bệnh tim mạch, nhiễm trùng (tăng bạch cầu đơn nhân nhiễm khuẩn), rối loạn viêm (bệnh sarcoidosis)…

2. Giảm bạch cầu đơn nhân

Giảm bạch cầu đơn nhân xảy ra khi số lượng của loại bạch cầu này quá thấp, đây là hệ quả của sự giảm số lượng bạch cầu đơn nhân. Nguyên nhân dẫn đến tình trạng giảm bạch cầu đơn nhân gồm có: nhiễm trùng máu, suy tủy, vết thương do bỏng, tác dụng phụ của hóa trị liệu, nhiễm HIV…

Triệu chứng của cơ thể khi bạch cầu đơn nhân bị rối loạn

Số lượng bạch cầu đơn nhân thấp hoặc cao ở một người thường không gây ra triệu chứng rõ rệt. Thay vào đó, những triệu chứng thường xuất hiện là của các rối loạn khiến số lượng bạch cầu đơn nhân trở nên bất thường. Những triệu chứng của tình trạng rối loạn bạch cầu đơn nhân bao gồm: sưng (viêm), nổi hạch, sốt, gan lách to, đau bụng…

Phương pháp xét nghiệm chỉ số bạch cầu đơn nhân

Kỹ thuật xét nghiệm máu là phương pháp giúp kiểm tra tình trạng của bạch cầu đơn nhân. Hiện có hai kỹ thuật xét nghiệm cụ thể để giúp xác định số lượng bạch cầu đơn nhân trong cơ thể, bao gồm:

• Công thức máu toàn phần: Mẫu máu từ tĩnh mạch sẽ được thu thập để mang đi xét nghiệm. Qua đó, bác sĩ có thể sàng lọc, chẩn đoán một số tình trạng bệnh lý, chứng nhiễm trùng bằng cách đếm các tế bào máu. Bạch cầu đơn nhân là một loại tế bào bạch cầu, vì vậy bác sĩ sẽ chỉ định thực hiện xét nghiệm công thức máu toàn phần (CBC) phân biệt. Kỹ thuật xét nghiệm này đếm năm loại bạch cầu trong mẫu máu để xác định số lượng tế bào có bình thường, quá thấp hay quá cao không.
• Số lượng bạch cầu đơn nhân tuyệt đối: Đây là một kỹ thuật xét nghiệm được sử dụng để xác định số lượng bạch cầu đơn nhân có trong một đơn vị máu. Điều này giúp bác sĩ đánh giá chính xác hơn về tình trạng bạch cầu đơn nhân so với việc chỉ dựa vào phần trăm bạch cầu đơn nhân trong tổng số bạch cầu.

Phương pháp điều trị khi gặp các loại bệnh về bạch cầu đơn nhân

Việc áp dụng phương pháp điều trị các loại bệnh về bạch cầu đơn nhân còn phụ thuộc vào kết quả chẩn đoán và mức độ nghiêm trọng của tình trạng bệnh. Cách chữa trị có thể chỉ đơn giản là thay đổi khẩu phần ăn uống hoặc phải áp dụng những kỹ thuật điều trị bệnh lý tiềm ẩn bằng phương pháp hóa trị… Bác sĩ sẽ đưa ra những lựa chọn chữa trị cụ thể, phù hợp với tình trạng bệnh lý để giúp điều chỉnh số lượng bạch cầu đơn nhân.

• Phương pháp điều trị làm giảm số lượng bạch cầu đơn nhân cao gồm: tránh dùng thực phẩm gây viêm như thịt đỏ, đồ chiên, carbohydrate tinh chế; thường xuyên tập thể dục; hạn chế uống rượu; quản lý tình trạng sức khỏe; chữa trị tình trạng nhiễm trùng bằng thuốc khi cần thiết…
• Phương pháp điều trị làm tăng số lượng bạch cầu đơn nhân thấp gồm: thảo luận với bác sĩ về việc thay đổi liều lượng hoặc thời điểm sử dụng thuốc có thể dẫn đến tình trạng số lượng bạch cầu đơn nhân thấp; kiểm soát những tình trạng bệnh lý tiềm ẩn; uống vitamin (vitamin B12, C, D) nếu bị thiếu hụt để tăng cường hệ miễn dịch; chữa trị các bệnh lý nhiễm trùng hiện tại…

Đơn vị Huyết học lâm sàng, khoa Nội Tổng hợp, Hệ thống Bệnh viện Đa khoa Tâm Anh chuyên thăm khám, chẩn đoán, chữa trị hiệu quả những bệnh lý về máu. Bệnh viện quy tụ đội ngũ Chuyên gia, Bác sĩ đầu ngành, nhiều năm kinh nghiệm, được trang bị nhiều máy móc, thiết bị tiên tiến, hỗ trợ tối ưu cho quá trình thăm khám, điều trị, ví dụ như: hệ thống máy xét nghiệm tổng quát, xét nghiệm máu hiện đại, hệ thống chụp X-quang kỹ thuật số treo trần cao cấp GXR-52SD…

Làm sao để giữ bạch cầu đơn nhân luôn trong tình trạng khỏe mạnh?

Để giữ cho bạch cầu đơn nhân luôn ở tình trạng khỏe mạnh, bạn có thể áp dụng một số cách như: tránh để xảy ra tình trạng nhiễm trùng, chấn thương; thường xuyên tập thể dục, áp dụng chế độ dinh dưỡng cân bằng, khoa học; không hút thuốc; giảm căng thẳng; rửa tay thường xuyên với xà phòng và nước sạch; ngủ đủ giấc…

Để đặt lịch thăm khám, điều trị bệnh tại Hệ thống Bệnh viện Đa khoa Tâm Anh, Quý khách vui lòng liên hệ:

Tóm lại, bạch cầu đơn nhân có vai trò quan trọng, giúp ngăn chặn mầm bệnh gây ra tình trạng nhiễm trùng trong máu và các mô. Ngay khi có dấu hiệu của những tình trạng ảnh hưởng đến bạch cầu đơn nhân, người bệnh cần nhanh chóng đến bệnh viện uy tín thăm khám.