Thùy đỉnh có chức năng gì? Vị trí và cấu tạo giải phẫu ra sao?

Thùy đỉnh (parietal lobe) chiếm khoảng 19% thể tích bán cầu não, giữ vai trò quan trọng, giúp con người nhận thức và xử lý thông tin về cảm giác, tri giác xử lý ngôn ngữ… Vậy thùy đỉnh là gì? Cấu tạo thùy đỉnh ra sao?

Thùy đỉnh là gì?

Thùy đỉnh (tiếng anh là parietal lobe) là một trong bốn thùy chính của đại não (gồm có: thùy đỉnh, thùy trán, thùy thái dương, thùy chẩm). Thùy đỉnh giúp nhiều vùng não khác nhau phối hợp hoạt động, là “chìa khóa” cho nhiều khả năng mà con người sử dụng trong cuộc sống hàng ngày, bao gồm cả khả năng diễn giải cảm giác của não từ bất kỳ nơi nào trên hoặc trong cơ thể.

Vị trí thùy đỉnh của não bộ nằm ở đâu?

Thùy đỉnh (parietal lobe) nằm ở đại não – đây là phần não có kích thước lớn nhất, trên cùng của não. Đại não gồm hai nửa gần như đối xứng, gọi là bán cầu não trái và bán cầu não phải, được ngăn cách bởi khe dọc giữa. Mỗi bán cầu não chia thành bốn thùy chính, gồm thùy đỉnh, thùy trán, thùy chẩm, thùy thái dương. Thùy đỉnh nằm ở phía trước thùy chẩm, phía sau thùy trán, phía trên thùy thái dương. (1)

Rãnh trung tâm là ranh giới ngăn cách thùy trán và thùy đỉnh, còn rãnh đỉnh sẽ ngăn cách thùy đỉnh với thùy chẩm. Rãnh bên (khe Sylvian) ngăn cách thùy thái dương với thùy đỉnh.

Thùy đỉnh (parietal lobe) có thể được chia thành ba vùng là: hồi sau trung tâm, thùy đỉnh dưới và thùy đỉnh trên. Hồi sau trung tâm nằm ngay phía sau rãnh trung tâm. Thùy đỉnh dưới và thùy đỉnh trên nằm ở phần sau của thùy đỉnh, được ngăn cách bởi rãnh trong đỉnh.

Cấu tạo giải phẫu thùy đỉnh

Một số thông tin về cấu tạo giải phẫu thùy đỉnh:

1. Thùy đỉnh được cấu tạo từ gì?

Thùy đỉnh bao gồm những tế bào chuyên biệt giống các tế bào trong não. Những loại tế bào cơ bản bao gồm: (2)

• Nơ-ron: Đây là các tế bào trong não và dây thần kinh, có thể gửi hoặc truyền tín hiệu đến các nơ-ron khác. Những tín hiệu di chuyển dưới dạng điện bên trong các nơ-ron. Sau khi tiếp nhận, các nơ-ron sẽ chuyển đổi những tín hiệu điện thành dạng hóa học và ngược lại. Những tín hiệu hóa học được sử dụng để giao tiếp giữa các nơ-ron.
• Tế bào thần kinh đệm: Đây là tế bào hỗ trợ cho hệ thần kinh. Tế bào thần kinh đệm không quản lý tín hiệu, thay vào đó chúng duy trì và hỗ trợ những tế bào thần kinh.

2. Cấu trúc tế bào ở thùy đỉnh

Các vùng cảm giác nguyên phát như hồi sau trung tâm trong thùy đỉnh của vỏ não có cấu trúc mô học dạng hạt. Tại các vùng này, 6 lớp vỏ não bình thường không rõ ràng. Các lớp II và IV chủ yếu chứa các tế bào hạt cảm giác (lớp hạt bên trong và bên ngoài) rõ ràng hơn so với các lớp III, V chủ yếu chứa các tế bào tháp vận động (lớp tháp bên trong, bên ngoài). Thế nhưng, những vùng vỏ não liên kết của thùy đỉnh vẫn cho thấy tất cả 6 lớp tế bào của vỏ não.

3. Sự cung cấp máu ở thùy đỉnh

Bề mặt bên của thùy đỉnh (parietal lobe) được cung cấp máu bởi động mạch não giữa (một trong ba nhánh của động mạch cảnh trong). Bề mặt giữa của thùy đỉnh được cung cấp máu bởi động mạch não trước – một nhánh khác của động mạch cảnh trong. Bề mặt sau của thùy đỉnh giữa được cung cấp máu thông qua động mạch não sau.

Thủy đỉnh có chức năng gì?

Thùy đỉnh đảm nhiệm một số chức năng như sau:

• Thùy đỉnh là trung tâm xử lý những cảm giác mà bạn có thể cảm nhận được bằng xúc giác, bao gồm: áp suất, nhiệt độ (nóng, lạnh), sự rung động, cảm giác đau. Thông qua xúc giác, thùy đỉnh cũng cho bạn biết hay sờ, cảm nhận được những bộ phận cơ thể dù không cần nhìn thấy chúng.
• Những vùng não khác xử lý thông tin cảm giác mà chúng chịu trách nhiệm, rồi chuyển tiếp những gì chúng xử lý đến thùy đỉnh. Sau khi tiếp nhận các thông tin đó, thùy đỉnh tích hợp nó thành một dạng có thể hiểu được và gửi thông tin đến những vùng não khác để có thể phản ứng hoặc không phản ứng với những gì cảm nhận được.
• Thùy đỉnh giữ vai trò quan trọng để giúp một người biết được vị trí của mọi thứ xung quanh. Ví dụ, biết được thứ gì đó ở bên phải hay bên trái là một chức năng dựa vào thùy đỉnh. Thùy đỉnh cũng giúp xử lý những thông tin để con người hiểu bối cảnh của một tình huống, ví dụ như khi nhìn thấy bếp, bồn rửa, mặt bàn ăn, tủ lạnh,… thùy đỉnh sẽ giúp bạn hiểu rằng mình đang nhìn vào nhà bếp…
• Thùy đỉnh giúp bạn học mỗi khi lập kế hoạch, thực hiện những chuyển động phức tạp, chính xác. Ví dụ điển hình là hành động viết, với sự “giúp đỡ” của thùy đỉnh, khả năng viết trở nên dễ dàng hơn khi luyện tập. Điều này cũng đúng với những hoạt động tương tự, chẳng hạn như tính toán bằng tay.

Tổn thương thùy đỉnh tác động đến sức khỏe như thế nào?

Tổn thương vùng vỏ não ở thùy đỉnh và vùng cảm giác nguyên phát thân thể có thể gây ra nhiều triệu chứng liên quan đến các giác quan và cảm giác của cơ thể. Ví dụ khi đó, một người có thể xác định được bộ phận cơ thể đang cảm nhận được kích thích (ví dụ: cánh tay, bắp chân, bên phải, …), nhưng không thể định vị chính xác vị trí cảm giác đó.

Ngoài ra, người bị tổn thương thùy đỉnh cũng không thể xác định một cách riêng biệt hai kích thích trên da ở gần nhau (gọi là phân biệt hai điểm), cũng như không có khả năng xác định những con số hoặc chữ cái được vẽ trên da bằng ngón tay (gọi là cảm giác đồ thị). Người bệnh cũng có thể bị mất khả năng xác định các thay đổi về áp lực lên cơ thể, không xác định được hình dạng, kết cấu, trọng lượng của vật thể.

Tổn thương vùng liên kết cảm giác thân thể của thùy đỉnh có thể làm mất khả năng nhận biết những vật thể phức tạp hoặc thậm chí bị mất cảm giác về cơ thể ở phía đối diện với vị trí tổn thương vùng đỉnh. Ví dụ, một chấn thương tại thùy đỉnh bên phải có thể khiến người bệnh không thể xác định những vật thể cảm nhận được ở phía bên trái cơ thể, hoặc có thể không nhận thức được bên trái cơ thể có tồn tại.

Thùy đỉnh chịu trách nhiệm về những mối quan hệ không gian và lập bản đồ trực quan của môi trường xung quanh, nên có thể xảy ra những vấn đề về chuyển động cơ thể khi bị tổn thương. Ví dụ, chứng mất điều hòa thị giác xảy ra khi một người đưa tay ra để nắm lấy một vật thể, nhưng đặt bàn tay và cánh tay không chính xác để thực hiện hành động, dẫn đến việc nắm trượt mục tiêu.

Tổn thương thùy đỉnh cũng có thể ức chế khả năng tích hợp thông tin âm thanh, thị giác, cảm giác để hiểu và giải quyết vấn đề, đặc biệt là có liên quan đến việc xử lý số liệu, lời nói. Điều này có thể gây ra chứng mất trí nhớ, tức là không có khả năng làm các phép tính toán học, không có khả năng viết. Một số tổn thương còn có thể khiến người bệnh không có khả năng đọc, không có khả năng hình thành hoặc hiểu ngôn ngữ.

Các tình trạng sức khỏe và rối loạn có thể liên quan hay ảnh hưởng đến thùy đỉnh

Nhiều tình trạng sức khỏe và rối loạn có thể tác động đến não, hầu hết trong số đó có thể ảnh hưởng hay liên quan đến thùy đỉnh: (4)

• Hội chứng Bálint: Hội chứng này thường có liên quan đến những tổn thương lớn ở hai bên thùy đỉnh, gây ra tình trạng suy giảm khả năng chú ý thị giác, suy giảm chức năng vận động. Các triệu chứng gồm có: mất nhận thức đồng thời (người bệnh gặp khó khăn trong việc nhận biết và xử lý nhiều đối tượng cùng lúc trong một hoàn cảnh hoặc tình huống), rối loạn thị giác (người bệnh không thể cử động tay theo tín hiệu thị giác), mất vận động thị giác (không có khả năng tập trung nhìn),… Hội chứng Bálint thường xảy ra do đột quỵ đồng thời ở cùng một vùng tại cả hai thùy đỉnh. Hạ huyết áp đột ngột có thể tác động nghiêm trọng đến những vùng phân chia giữa thùy chẩm và thùy đỉnh. Đây là nguyên nhân phổ biến dẫn đến tình trạng thiếu máu cục bộ hai bên.
• Đột quỵ thùy đỉnh: Đột quỵ do thiếu máu cục bộ thường là hệ quả của tình trạng thuyên tắc xơ vữa động mạch. Động mạch não giữa là nhánh lớn nhất của động mạch cảnh trong và cũng là vị trí phổ biến xảy ra chứng đột quỵ do thiếu máu cục bộ. Động mạch não giữa cung cấp máu cho bề mặt bên của thùy đỉnh (cũng như thùy thái dương trên). Đột quỵ ảnh hưởng đến động mạch não giữa gây mất cảm giác ở vùng chi trên. Đột quỵ ở thùy đỉnh có liên quan đến nhiều triệu chứng khác nhau, chẳng hạn như: bỏ qua không gian bán cầu, mất điều hòa thị giác, mất nhận thức, mất khả năng vận động, giảm thị lực góc phần tư trên bên đối diện…
• Hội chứng Gerstmann: Hội chứng này có liên quan đến sự tổn thương thùy đỉnh dưới tại bán cầu não ưu thế (thường là bán cầu não trái), cũng như có liên quan đến tình trạng lú lẫn phải trái. Những triệu chứng đặc trưng của hội chứng này gồm: mất nhận thức (khó nhận biết các vật thể), mất ngôn ngữ (rối loạn ngôn ngữ), gặp khó khăn khi viết hoặc tính toán…

Một số tình trạng sức khỏe và rối loạn khác cũng có thể liên quan, ảnh hưởng đến thùy đỉnh gồm có: bệnh Alzheimer, bệnh mất trí nhớ thể Lewy, khối u não (bao gồm cả ung thư), tổn thương não (do bệnh lý hoặc do phẫu thuật hoặc thủ thuật y tế), chấn động não, đau nửa đầu, đau đầu, nhiễm trùng (bao gồm cả các bệnh lý gây viêm não), tâm thần phân liệt, động kinh, cơn thiếu máu não thoáng qua (TIA)…

Các phương pháp chẩn đoán tình trạng sức khỏe của thùy đỉnh

Để chẩn đoán tình trạng sức khỏe của thùy đỉnh, bác sĩ có thể chỉ định cho người bệnh thực hiện các phương pháp, kỹ thuật chẩn đoán hình ảnh hoặc các hình thức xét nghiệm như:

• Chụp cắt lớp vi tính (CT): Kỹ thuật này dùng một loạt tia X và máy tính để tạo ra hình ảnh về xương và mô mềm. Đây là kỹ thuật không xâm lấn, không gây đau.
• Chụp cộng hưởng từ (MRI): Chụp MRI là kỹ thuật chẩn đoán hình ảnh không xâm lấn, không gây đau, tạo ra hình ảnh rõ nét của các cấu trúc và cơ quan trong cơ thể. Kỹ thuật này dùng sóng vô tuyến, một nam châm lớn và máy tính để tạo hình ảnh chi tiết. Khi cần chụp các cấu trúc, cơ quan thường xuyên để chẩn đoán/theo dõi điều trị (đặc biệt là não), bác sĩ thường chỉ định cho người bệnh chụp MRI. Do kỹ thuật chụp MRI không sử dụng tia X hoặc những loại bức xạ khác.
• Chụp cắt lớp phát xạ positron (PET): Kỹ thuật này giúp phát hiện những dấu hiệu sớm của bệnh về não, ung thư… Nó bao gồm việc tiến hành tiêm chất đánh dấu phóng xạ an toàn, giúp phát hiện những tế bào bị bệnh.
• Xét nghiệm máu: Kết quả xét nghiệm máu có thể giúp bác sĩ phát hiện ra nhiều vấn đề mà người bệnh đang gặp phải, chẳng hạn như vấn đề về hệ thống miễn dịch, nhiễm độc tố…
• Điện não đồ (EEG): Điện não đồ đo hoạt động điện tự nhiên phát sinh từ não. Kỹ thuật viên sẽ đặt các điện cực lên da đầu của người bệnh để theo dõi hoạt động của não. Các điện cực sẽ gửi thông tin đến một máy ghi lại hoạt động của não.
• Điện cơ đồ (kiểm tra dẫn truyền thần kinh): Đây là một dạng xét nghiệm điện chẩn đoán. Điện cơ đồ được thực hiện để giúp bác sĩ đánh giá tình trạng sức khỏe và chức năng của cơ xương, các dây thần kinh điều khiển chúng.
• Kiểm tra thần kinh: Thông qua việc kiểm tra thần kinh, bác sĩ có thể đánh giá sức khỏe của hệ thần kinh và chức năng não. Kiểm tra thần kinh bao gồm một loạt các xét nghiệm giúp bác sĩ đánh giá trạng thái tinh thần, chuyển động, phản xạ…
• Kiểm tra tâm lý thần kinh: Hình thức kiểm tra này giúp bác sĩ đánh giá mức độ hoạt động của não. Người bệnh sẽ được kiểm tra một loạt các chức năng như sử dụng ngôn ngữ, đọc, học tập, chú ý, lý luận, giải quyết vấn đề, ghi nhớ…

Trung tâm Khoa học Thần kinh, Hệ thống Bệnh viện Đa khoa Tâm Anh là địa chỉ uy tín cung cấp dịch vụ thăm khám, chẩn đoán, điều trị hiệu quả nhiều bệnh lý về thần kinh, não bộ (bao gồm cả các bệnh lý ở thùy đỉnh). Trung tâm quy tụ đội ngũ bác sĩ, chuyên gia đầu ngành giỏi chuyên môn, giàu kinh nghiệm, luôn tận tình phục vụ người bệnh.

Trung tâm Khoa học Thần kinh còn áp dụng nhiều máy móc, thiết bị hiện đại bậc nhất như: máy chụp MRI 1,5 – 3 tesla, máy chụp CT 1975 lát cắt đồng bộ chính hãng duy nhất tại Việt Nam, máy điện cơ, điện não hiện đại, robot mổ não AI Modus V Synaptive, hệ thống định vị thần kinh Neuro-Navigation AI thế hệ mới, kính vi phẫu thế hệ mới có chức năng chụp huỳnh quang 3D…

Một số phương pháp chăm sóc thùy đỉnh khỏe mạnh

Một số phương pháp mà mỗi người có thể chủ động áp dụng để duy trì sức khỏe cho não nói chung hay thùy đỉnh nói riêng bao gồm:

• Kích hoạt não đều đặn: Duy trì các hoạt động làm việc trí óc, đọc sách, chơi ô chữ… là biện pháp hữu ích để não hoạt động, hạn chế suy giảm khả năng tập trung có liên quan đến tuổi tác, đặc biệt là trí nhớ.
• Áp dụng chế độ dinh dưỡng khoa học: Khẩu phần ăn tác động một phần đến sức khỏe tuần hoàn máu, vì vậy cũng ảnh hưởng đến cách não hoạt động. Dung nạp quá ít hoặc quá nhiều một số loại vi chất cũng có thể tác động đến não.
• Thường xuyên hoạt động thể chất: Cân nặng và cường độ hoạt động thể chất hợp lý có thể giúp ngăn ngừa hoặc trì hoãn những tình trạng xấu tác động đến não, đặc biệt là các vấn đề về tuần hoàn, chẳng hạn như tăng huyết áp. Bác sĩ có thể tư vấn cho mỗi người phạm vi cân nặng phù hợp với thể trạng, tìm ra biện pháp đạt được và duy trì mức cân nặng đó. Hoạt động thể chất cũng mang đến cho não bộ nhiều lợi ích, thúc đẩy sự lưu thông máu, hỗ trợ não sản xuất các chất dẫn truyền thần kinh (được não dùng để giao tiếp).
• Dùng các thiết bị bảo vệ: Chấn thương sọ não, chấn động não có thể làm hoạt động của thùy đỉnh bị gián đoạn. Thắt dây an toàn, đội mũ bảo hiểm, dùng các thiết bị bảo vệ khi tham gia giao thông, tham gia các hoạt động mạo hiểm… là việc làm cần thiết để tránh gặp chấn thương nghiêm trọng.
• Quản lý các tình trạng bệnh mạn tính: Nhiều bệnh lý tác động đến não sẽ tiến triển nặng dần theo thời gian. Việc chữa trị đôi khi có thể giúp ngăn chặn hoặc trì hoãn thời gian các bệnh lý diễn tiến nghiêm trọng hơn.

Để đặt lịch thăm khám, điều trị bệnh tại Hệ thống Bệnh viện Đa khoa Tâm Anh, Quý khách vui lòng liên hệ:

Thùy đỉnh là một trong bốn thùy chính của đại não, có vai trò quan trọng. Bất kỳ bệnh lý, rối loạn nào xảy ra tại thùy đỉnh cũng có thể khiến người bệnh bị suy giảm hay mất các chức năng liên quan, thậm chí dẫn đến biến chứng nghiêm trọng. Ngay khi gặp dấu hiệu nghi do bệnh lý tại não hay thùy não, người bệnh cần đến bệnh viện để được bác sĩ thăm khám sớm.