Màng hoạt dịch (hay còn gọi là bao hoạt dịch) là một miếng đệm nhỏ nằm ở phía trong bao khớp, giữa 2 đầu xương, đóng vai trò là lớp đệm giúp liên kết xương và giảm ma sát trong chuyển động xương. Đây là túi nhỏ chứa hàng loạt chất nhầy hoạt dịch, hỗ trợ bôi trơn hệ cơ xương khớp, đồng thời nuôi dưỡng sụn khớp.
Những bệnh lý về bao hoạt dịch thường đến từ việc hoạt động quá mức. Nếu không kịp thời điều trị, sự suy yếu của bộ phận này sẽ gây ra yếu cơ, tràn dịch khớp và là tiền đề cho các bệnh lý xương khớp khác.
Bao hoạt dịch hay màng hoạt dịch là một bộ phận trong cấu tạo của khớp hoạt dịch, và đều nằm trong hệ cơ xương khớp. Đóng vai trò quan trọng trong cơ thể người vì là thành phần của một trong những bộ phận chính thực hiện các chuyển động của con người bao gồm: Đi, đứng, chạy, bật nhảy,….
Khớp hoạt dịch là một khớp động, có khả năng chuyển động được nhiều nhất so với khớp sụn và khớp xơ, thực hiện chức năng hấp thụ lực nén, giảm độ ma sát giữa 2 đầu xương. Túi hoạt dịch, một phần của khớp hoạt dịch, là một túi đệm, chứa chất nhầy bên trong. Về giải phẫu học, bao hoạt dịch liên kết các nang xơ lại với nhau tạo thành nang khớp. (1)
Nang khớp này bao quanh khoảng trống giữa 2 xương, gọi là khoang khớp. Bên trong các bao này có chứa một chất nhầy hoạt dịch, có công dụng bảo vệ khớp và hỗ trợ chuyển động xương trơn tru. Đồng thời, nuôi dưỡng phần sụn khớp xung quanh đó.
Chính vì những công năng này, các bệnh lý liên quan đến bao hoạt dịch, ngoài cơn đau viêm cấp tính, còn được đặc hiệu bởi triệu chứng khô khớp hoặc cứng khớp. Do sự suy yếu chức năng của bao hoạt dịch ảnh hưởng đến phạm vi chuyển động của khớp hoạt dịch. Cùng với đó, sụn khớp xung quanh cũng không nhận được hiệu quả nuôi dưỡng từ chất nhầy.
Trong thời gian dài, các bệnh lý về bao hoạt dịch sẽ ảnh hưởng đến chức năng cho những bộ phận xung quanh như khớp và sụn. Dẫn đến tình trạng suy yếu trong vận động, khiến người bệnh gặp nhiều khó khăn trong di chuyển.
Bao hoạt dịch được cấu thành bởi 2 lớp màng nội mạc và dưới nội mạc. Hai lớp màng này bao bọc lấy chất nhầy hoạt dịch.
Lớp nội mạc được phân bố các mạch nội khớp như: Mạch máu, mạch bạch huyết và dây thần kinh. Bên trong lớp nội mạc còn có sự hiện diện của những nguyên bào sợi , đại thực bào và tế bào mỡ khác.
Hai loại tế bào tại lớp nội mạc giữ vai trò quan trọng, thực hiện chức năng của bao hoạt dịch là tế loại A – một dạng giống đại thực bào, nằm ở bề mặt bên trong của khoang khớp; Và tế bào loại B – một dạng nguyên bào sợi cho khả năng tổng hợp và tiết ra các protein bôi trơn.
Lớp dưới nội mạc là lớp màng có mô liên kết mỏng hơn, chứa ít tế bào liên kết hơn lớp nội mạc. Thành phần chủ yếu tìm thấy từ lớp dưới nội mạc là những mô mỡ, mô dạng sợi và có mô lỏng.
Chất nhầy hoạt dịch được giữ bởi 2 lớp màng trên, là một dạng dịch thể siêu lọc của huyết tương, với những chất có tính năng chủ yếu là bôi trơn như: Hyaluronan, proteinase, collagenase, lubricin và prostaglandins. (2)
Bôi trơn là chức năng chính của bao hoạt dịch, mà tế bào B ở lớp nội mạc là nơi thực hiện chính chức năng này. Cụ thể, nguyên bào sợi, tế bào B có khả năng tổng hợp và tiết ra các protein ma trận ngoại bào chính, bao gồm acid hyaluronic và chất bôi trơn lubricin.
Những loại chất này được tế bào B tiết ra thẳng vào chất nhầy hoạt dịch. Từ đó, chất nhầy hoạt dịch – chất lỏng trắng đục nằm trong bao hoạt dịch, thực hiện được chức năng bôi trơn hoạt động của hệ thống cơ xương khớp. Giúp cho các chuyện động của xương được linh hoạt và trơn tru hơn.
Nuôi dưỡng các khớp là chức năng mà lớp nội mạc của bao hoạt dịch thực hiện. Những loại tế bào nằm ở lớp nội mạc chịu các trách nhiệm như: Hấp thu chất dinh dưỡng từ khoang khớp, trao đổi máu và dịch khớp, sản xuất chất nhầy hoạt dịch.
Sau đó, chất nhầy dịch khớp sẽ trở thành nguồn dinh dưỡng và khuếch tán đến các sụn khớp, viền sụn xung quanh và nuôi dưỡng chúng.
Ngoài ra, chất nhầy hoạt dịch còn có khả năng chống nhiễm khuẩn. Khi có một chấn thương hoặc viêm nhiễm nào trên cơ thể xảy ra, chất nhầy hoạt dịch sẽ điều chỉnh để đáp ứng với với chấn thương, hoặc sự xâm nhập của vi rút/vi khuẩn bên ngoài đó.
Tế bào loại A của bao hoạt dịch đóng vai trò là thành phần loại bỏ những mảnh vụn trong phần dịch khớp thông qua quá trình thực bào. Cùng theo, tế bào còn giúp cố định lại có mô liên kết ở, hỗ trợ duy trì và sửa chữa chất nền ngoại bào trước đi trở thành chất nhầy hoạt dịch. (3)
Lớp dưới nội mạc có khả năng tự định hình lại cấu trúc ban đầu sau các chuyển động. Với những vận động thông thương, hạn chế được sự va chạm giữa cơ và khớp.
Nhờ có lớp dưới nội mạc, sau những vận động dù đơn giản như đi lại, đứng lên ngồi xuống hay những vận động phức tạp hơn như việc lao động và chơi thể thao, bao hoạt dịch, vỏ gân và khớp đều được giữ ổn định trên một đường thẳng, không bị biến dạng cấu trúc.
Khớp gối nằm ở vị trí thấp của cơ thể, thuộc những nhóm bộ phận có thể chức năng chịu trọng tải và nâng đỡ toàn bộ cơ thể của con người. Khớp gối giúp thực hiện hầu hết mọi loại vận động như bật nhảy, chạy, ngồi xuống, đứng lên…
Bao hoạt dịch của khớp gối hoạt động là chất bôi trơn giúp các chuyển động của con người được mượt mà hơn. Đồng thời, là miếng đệm chống sốc, giảm lực tác động lên phần vị trí xương ống chân khi con người thực hiện những động tác nhảy.
Nâng hạ cánh tay, xoay tròn vai, vươn tay ra phía trước và sau là những hoạt động chính của khớp vai. Bên cạnh đó, khớp vai còn hỗ trợ sự ổn định của nửa thân trên.
Cấu trúc của khớp vai rất phức tạp với nhiều cấu phần khác nhau, trong đó có bao hoạt dịch, còn được gọi tắt là bao khớp vai. Túi hoạt dịch ở khớp vai cũng nằm ở vị trí liên kết giữa 2 đầu xương, bảo vệ khớp vai được an toàn trước những va chạm khác.
Những chấn thương khiến bao hoạt dịch bị giảm chức năng sẽ có thể khiến cho con người gặp khó khăn (đau vai, cứng vai,…) khi thực hiện nâng tay, vươn vai. Và với những hành độ có phạm vi chuyển động lớn hơn như xoay vai có thể sẽ không thể thực hiện được, hoặc có cơn đau lớn xảy ra.
Khớp háng là khớp có những vận động phức tạp, nằm giữa xương chậu và xương đùi. Khớp háng được xem là một trong những khớp lớn cho cả trục thân và chi dưới. Hệ thống của khớp háng rất chắc chắn và mạnh mẽ , gồm bao hoạt dịch nằm giữa các liên kết dây chằng.
Bao hoạt dịch ở khớp háng nằm trong ổ cối, tiếp xúc với mặt ngoài sụn viền ổ cối. Một phần khác thì nằm ở đường gian mấu của xương đùi. Chức năng hoạt động tương tự bao hoạt dịch ở những vị trí khớp khác.
Viêm khớp là bệnh lý cơ xương khớp phổ biến hàng đầu. Bất cứ ai cũng ít nhất một lần bị viêm khớp ít nhất một lần, với những nguyên nhân khác nhau. Viêm khớp khiến các mô khớp bị phá vỡ theo thời gian. Dần dần, sẽ gây ra suy giảm chức năng tại khớp bị viêm. Đồng thời, phản ứng viêm cũng sẽ ảnh hưởng đến những bộ phận xung quanh khớp.
Phần lớn, bao hoạt dịch sẽ bị ảnh hưởng theo với 2 loại viêm khớp là:
Viêm màng hoạt dịch xảy ra khi các khớp trên cơ thể liên tục xảy ra tình trạng viêm khiến cho chất nhầy hoạt dịch liên tục phản ứng để bảo vệ cơ thể. Đến khi vượt mức đáp ứng của chất nhầy hoạt dịch, sẽ gây ra viêm màng hoạt dịch.
Bệnh có thể diễn biến nguy hiểm nếu không được phát hiện và can thiệp y khoa nhanh chóng. Vì chất nhầy trong bao hoạt dịch không chỉ là tấm đệm hỗ trợ vận động mà còn có chức năng nuôi dưỡng sụn khớp.
Một khi chất nhầy hoạt dịch trong bao đã bị viêm , suy giảm các chức năng sẽ gây ra các hệ lụy lên sụn, xương, tổ chức dưới sụn,… Cuối cùng là làm suy giảm chức năng vận động. Người bệnh đôi khi còn phải đối nặng với nguy cơ yếu cơ bắp và bại liệt,…
Nhiễm trùng khớp có thể gây ảnh hưởng nhiều nhất đến bao hoạt dịch, tuy nhiên bệnh khó xảy ra nếu không có các can thiệp xâm lấn tại chỗ. Nhiễm trùng khớp là do sự xâm nhập của vi khuẩn vào bên trong khớp. Sự tấn công của vi khuẩn khiến khớp hoạt dịch có các phản ứng viêm như viêm đau nóng đỏ, thường tiến triển trong khoảng vài ngày và gây đáp ứng viêm tại chỗ hoặc toàn thân
Tình trạng nhiễm trùng thông thường sẽ tác động xấu đến bao hoạt dịch, và gây ra nhiễm trùng chất nhầy hoạt dịch.
Các chấn thương do tác động từ bên ngoài sẽ gây tổn thương đến hệ vận động, bao gồm bao hoạt dịch.
Dù rằng, bao hoạt dịch có chức năng bảo vệ khớp, ổn định cấu trúc xương. Tuy nhiên, những tác động quá mạnh, vượt quá tầm bảo vệ của màng hoạt dịch, gây biến dạng cấu trúc và tổn thương bất kỳ cơ quan nào có trong hệ xương khớp. Những chấn thương đến bao hoạt dịch có thể là rách bao hoạt dịch gây tràn dịch.
Khi tiếp nhận một ca bệnh cơ xương khớp có các triệu chứng khi ngờ có liên quan đến bao hoạt dịch hoặc chưa rõ căn nguyên, bác sĩ sẽ chỉ định người bệnh thực hiện những hạng mục kiểm tra lâm sàng bao gồm:
Chẩn đoán hình ảnh là hạng mục cần thiết để kiểm tra và chẩn đoán các bệnh lý về cơ xương khớp. Đầu tiên, bác sĩ sẽ chỉ định người bệnh chụp x quang khớp. Nhằm kiểm tra hình dạng của khớp đau, kiểm tra xem liệu có những tình trạng như biến dạng, có khối u, có dị vật bất thường,… có khả năng gây đau khớp hay không.
Siêu âm khớp và phần mềm cũng là phương tiện đơn giản, ít xâm lấn và có hiệu quả cao trong việc đánh giá tổn thương trên màng hoạt dịch hoặc xác định mức độ tràn dịch.
Tiếp đến, bác sĩ sẽ dựa theo tình trạng của từng cá nhân bệnh, chỉ định thực hiện các chẩn đoán hình ảnh sâu hơn, có giá trị kết quả chính xác hơn để tìm ra căn nguyên cơn đau khớp. Những phương pháp chẩn đoán hình ảnh thường được áp dụng là chụp cộng hưởng MRI, với giá trị chính xác cao, giúp bác sĩ dễ dàng quan sát được tình trạng tổn thương diễn ra tại bao hoạt dịch để kết luận bệnh.
Nếu có các bất thưởng kín đáo ở trong bao hoạt dịch, hoặc xảy ra tràn dịch khớp thì thường sẽ hiển thị ở bước này.
Phân tích dịch khớp sẽ được chỉ định trong trường hợp kết quả chẩn đoán hình ảnh vẫn chưa xác định được rõ căn nguyên của bệnh. Bác sĩ sẽ lấy dịch khớp bằng kim chuyên dụng để chọc hút lấy chất nhầy hoạt dịch và đem đi phân tích dưới kính hiển vi.
Những thông tin có thể kiểm tra được khi phân tích chất nhầy hoạt dịch bao gồm:
Để duy trì chức năng hoạt dịch tốt, đồng thời bảo vệ khớp hoạt dịch và bao hoạt dịch, không chỉ người từng mắc bệnh ý và người khỏe mạnh cũng cần ghi nhớ những nguyên tắc sống tích cực, giúp bảo vệ toàn diện sức khỏe xương khớp. Những lưu ý này bao gồm: (4)
Để đặt lịch khám và điều trị với các chuyên gia đầu ngành tại Trung tâm Chấn thương chỉnh hình, Bệnh viện Đa khoa Tâm Anh, Quý khách vui lòng liên hệ:
HỆ THỐNG BỆNH VIỆN ĐA KHOA TÂM ANH
Bao hoạt dịch hoạt động như một đấm đệm, giúp giảm sóc cho khớp trong các chuyển động. Giúp nuôi dưỡng sụn khớp và bôi trơn hệ cơ xương khớp để những chuyển động xương được nhịp nhàng hơn. Những chức năng này đều vô cùng quan trọng, vì vậy, những các bệnh lý về bao hoạt dịch xảy ra, con người sẽ gặp nhiều khó khăn trong di chuyển, và đối mặt với tình trạng yếu cơ. Như vậy, bảo vệ và chủ động quản lý các bệnh lý về bao hoạt dịch là cần thiết để có thể một chất lượng cuộc sống tốt.
