Bướu cổ do thừa iot: Nguyên nhân, triệu chứng và cách điều trị

Nhiều người cho rằng thiếu iốt gây bướu cổ, nhưng thực tế thừa iot cũng có thể dẫn đến nhiều rối loạn tuyến giáp gây triệu chứng bệnh. Vậy bướu cổ do thừa iot là gì? Chi tiết xem qua bài viết sau đây!

Vai trò của iot với tuyến giáp

Iot là thành phần cấu tạo nên hormone tuyến giáp gồm T3 (triiodothyronine) và T4 (thyroxine). Các hormone này có vai trò điều hòa chuyển hóa năng lượng, nhiệt độ cơ thể, phát triển não bộ, tăng trưởng chiều cao và duy trì chức năng sinh lý bình thường. Tuyến giáp không thể tổng hợp đủ hormone nếu thiếu iot, dẫn đến nhiều rối loạn như suy giáp, bướu giáp, thậm chí thiểu năng trí tuệ ở trẻ nếu mẹ bầu thiếu iot trong thai kỳ.

Ở phụ nữ mang thai, thiếu iot có thể gây sảy thai, sinh non, hoặc trẻ sinh ra bị đần độn, kém phát triển trí tuệ (hội chứng Cretinism). Trẻ em thiếu iot dễ bị chậm phát triển trí tuệ và thể chất, kết quả học tập kém, khó tập trung.

Thừa iot có bị bướu cổ không?

Thừa iot có thể gây ra ra bướu tuyến giáp. Chính xác hơn, khi hấp thu quá nhiều iot, nhất là ở người có cơ địa nhạy cảm hoặc có sẵn bệnh tuyến giáp, có thể dẫn đến:

• Cường giáp (bệnh Jod-Basedow).
• Suy giáp dưới lâm sàng.
• Có thể gặp trong nhóm viêm tuyến giáp tự miễn.
• Viêm tuyến giáp sau sinh.

Người có tiền sử mắc bệnh tuyến giáp hoặc tiền sử thiếu iot có thể dễ mắc các rối loạn tuyến giáp hơn khi hấp thu quá nhiều iot. (1)

Triệu chứng của bướu cổ do thừa iot

• Ở người bệnh do thừa iot kèm cường giáp (bệnh Jod-Basedow):
  • Vùng cổ sưng to (do bướu lan tỏa hoặc có nhân giáp).
  • Hồi hộp, đánh trống ngực, nhịp tim nhanh, dễ mệt khi gắng sức.
  • Sụt cân nhanh dù ăn nhiều.
  • Run tay, lo lắng, khó ngủ, cáu gắt.
  • Đổ mồ hôi nhiều, không chịu được nóng.
  • Tiêu chảy.
  • Rối loạn kinh nguyệt.
• Ở người bệnh viêm tuyến giáp tự miễn, viêm giáp Hashimoto:
  • Vùng cổ sưng to, bướu chắc, không đau, phát triển chậm.
  • Mệt mỏi, buồn ngủ, da khô, tóc rụng.
  • Tăng cân nhẹ, cảm thấy lạnh.
  • Chậm chạp, giảm trí nhớ, trầm cảm nhẹ.
  • Kinh nguyệt kéo dài, khó thụ thai.

Chẩn đoán bướu giáp dư iot

Để chẩn đoán bệnh, bác sĩ sẽ khai thác bệnh sử của người bệnh và gia đình, đồng thời hỏi triệu chứng và khám lâm sàng để xác định tình trạng bướu: sờ vùng cổ, kiểm tra độ linh động, kích thước, bướu mềm/cứng/có nhân… Ngoài ra, bác sĩ sẽ chỉ định người bệnh thực hiện các xét nghiệm và siêu âm như:

• Xét nghiệm máu để định lượng nồng độ hormone tuyến giáp và hormone kích thích tuyến giáp (TSH), nhằm kiểm tra chức năng tuyến giáp.
• Làm một số marker tự miễn.
• Xét nghiệm nước tiểu để định lượng iot trong nước tiểu.
• Siêu âm tuyến giáp.
• Xạ hình tuyến giáp bằng I-131.

Điều trị bướu cổ do thừa iot

Tùy theo thể bệnh, mức độ chèn ép và triệu chứng của người bệnh, bác sĩ sẽ chỉ định các phương pháp kiểm soát và điều trị. Với bướu nhỏ, không gây rối loạn chức năng tuyến giáp và không ảnh hưởng thẩm mỹ, người bệnh có thể chưa cần điều trị mà chỉ cần theo dõi, kiểm tra chức năng tuyến giáp định kỳ.

Ngoài ra, có thể áp dụng một số phương pháp điều trị khác như:

• Điều trị triệu chứng lâm sàng khi người bệnh có triệu chứng cường giáp nặng: có thể dùng thuốc kháng giáp tổng hợp, thuốc chẹn beta.
• Sử dụng thuốc thải iot.
• Phẫu thuật tuyến giáp: nếu bướu quá lớn, chèn ép khí quản và thực quản gây khó thở, nuốt nghẹn, ảnh hưởng thẩm mỹ…, bác sĩ có thể phẫu thuật cắt bỏ 1 phần hoặc toàn bộ tuyến giáp.

Đây là một bệnh không thể tự hết nên người bệnh cần điều chỉnh chế độ ăn uống, ngưng hấp thụ iot dư thừa từ các thực phẩm giàu iot như rong biển, tảo biển, muối iot, hải sản… Việc ngưng hoặc hạn chế thực phẩm/thuốc chứa iot phải theo chỉ định của bác sĩ.

Biến chứng bướu tuyến giáp do thừa iot

Bướu cổ do thừa iot có thể nguy hiểm, nhất là khi không được điều trị kịp thời bệnh có thể gây các triệu chứng cường giáp, ảnh hưởng đến thẩm mỹ và sức khỏe người bệnh như:

• Bướu phát triển to, chèn ép khí quản, thực quản, dây thần kinh quặt ngược thanh quản, gây khó thở, thở rít, nuốt nghẹn, nuốt vướng, khàn tiếng.
• Rối loạn nhịp tim, suy tim, yếu cơ, loãng xương…

Một số nhân giáp ở người bệnh thừa iot kéo dài có thể chuyển thành ác tính (hiếm gặp), nhất là khi có yếu tố nguy cơ đi kèm như tiền sử tiếp xúc phóng xạ, di truyền…

Phòng ngừa bị bướu cổ do dư thừa iot

Để phòng ngừa bệnh cần lưu ý:

• Duy trì chế độ ăn cân bằng, hợp lý, đủ iot. Lượng iốt khuyến nghị cho người lớn là 150mcg/ngày, với phụ nữ có thai là 220mcg – 250mcg/ngày.
• Không tự ý bổ sung iot nếu không có chỉ định của bác sĩ. Người bệnh có tiền sử rối loạn tuyến giáp nên tham khảo ý kiến bác sĩ trước khi sử dụng các sản phẩm chứa iot.
• Người có tiền sử xạ trị vùng đầu – mặt – cổ, tiền sử bệnh tuyến giáp nên tái khám định kỳ 6 tháng/lần với bác sĩ để siêu âm, kiểm tra chức năng tuyến giáp và phát hiện sớm các dấu hiệu bất thường nếu có.

Chăm sóc bệnh nhân bướu cổ do dư iot

Người bệnh không cần theo chế độ ăn kiêng hoặc chăm sóc nghiêm ngặt, chỉ cần lưu ý một số điều như:

• Hạn chế thực phẩm giàu iot trong chế độ ăn: hạn chế dùng muối iot, tránh rong biển, tảo biển, hải sản, thực phẩm chế biến sẵn có chứa iot…
• Xây dựng chế độ dinh dưỡng đầy đủ, cân bằng các nhóm chất: protein, carbohydrate, chất béo lành mạnh, chất xơ, vitamin và khoáng chất.
• Uống đủ 1,5 lít – 2 lít nước/ngày, hạn chế bia, rượu, chất kích thích.
• Vận động thường xuyên để cải thiện sức khỏe tổng thể.
• Theo dõi chức năng tuyến giáp định kỳ 3 – 6 tháng, thực hiện xét nghiệm máu và siêu âm tuyến giáp.
• Tuân thủ hướng dẫn điều trị và tái khám đúng hẹn với bác sĩ.

Bướu cổ do thừa iot là nhóm bệnh do cơ thể hấp thu lượng iot vượt quá nhu cầu cần thiết. Nếu không được điều trị kịp thời, bệnh có thể gây ảnh hưởng nhiều đến thẩm mỹ và sức khỏe người bệnh. Do đó, cần có chế độ ăn uống cân bằng, cung cấp đủ iot và thường xuyên đến bệnh viện để khám sức khỏe định kỳ, nhất là với người bệnh có tiền sử rối loạn tuyến giáp, gia đình có người mắc bệnh tuyến giáp…