Rối loạn lipid máu là tình trạng bất thường lượng lipid có ở trong máu, mô tả nhiều dạng rối loạn phổ biến như mức cholesterol LDL, chất béo trung tính cao hoặc mức cholesterol HDL thấp.
Lipid là chất béo dạng sáp có ở trong máu, cung cấp năng lượng cho các tế bào và cần thiết cho nhiều chức năng của cơ thể. Cholesterol và triglyceride (chất béo trung tính) là hai loại lipid nhiều nhất gây ra các tình trạng bệnh tật. Cụ thể: (1)
Cholesterol hiện diện trong các tế bào của cơ thể. Chất béo trung tính cũng có trong tế bào và trong chất béo ăn kiêng (chẳng hạn như chất béo trắng trong thịt, dầu và các sản phẩm từ sữa). Gan cũng sản xuất cholesterol và chất béo trung tính.
Rối loạn lipid máu là định nghĩa đề cập đến mức cao hơn hoặc thấp hơn mức bình thường của các chất béo có trong máu, như là:
Những người có mức cholesterol LDL và chất béo trung tính cao hoặc mức HDL rất thấp có nguy cơ mắc chứng xơ vữa động mạch cao hơn. Sự tích tụ các mảng xơ vữa gây ra tình trạng hẹp lòng mạch, theo thời gian tiến triển hẹp nặng gây hẹp tắc mạch máu dẫn đến đột quỵ và tử vong.
Rối loạn lipid máu được chia thành 2 loại: nguyên phát và thứ phát. Nếu như rối loạn lipid máu nguyên phát là do di truyền, thì rối loạn lipid thứ phát là một tình trạng mắc phải (phát triển từ các nguyên nhân khác như béo phì, đái tháo đường,…).
Có nhiều dạng rối loạn lipid trong máu nguyên phát, như là:
Nguyên nhân thứ phát:
Tăng lipid máu có thể có nguyên nhân nguyên phát hoặc thứ phát. Nếu mắc phải tình trạng này, cơ thể sẽ gặp khó khăn trong việc phá vỡ cholesterol LDL hoặc chất béo trung tính.
Nhiều người bị rối loạn lipid máu nhưng không có triệu chứng rõ ràng và thường được phát hiện bệnh trong quá trình xét nghiệm máu định kỳ. Ngược lại, rối loạn lipid máu cũng có thể gây ra một số bệnh tim mạch và có triệu chứng. (3)
Các dấu hiệu thường để phát hiện rối loạn lipid máu thường là khi đã ảnh hưởng đến các cơ quan trong cơ thể như não, tim, thận:
Rối loạn lipid máu biểu hiện ra bên ngoài cơ thể, khi có sự lắng đọng lipid là:
Các triệu chứng rối loạn lipid máu biểu hiện ở nội tạng:
Một số người có mức cholesterol và chất béo trung tính rất cao, có thể phát triển xanthomas (sự tích tụ cholesterol xuất hiện ở xung quanh mắt, mắt cá chân hoặc khuỷu tay). Tình trạng này cũng không ghi nhận nhiều trường hợp xảy ra và thường phổ biến ở tăng lipid máu gia đình.
Béo phì, ăn uống không lành mạnh và lối sống ít vận động là những nguyên nhân phổ biến nhất gây rối loạn lipid máu ở thanh thiếu niên và trẻ em. Di truyền cũng là một nguyên nhân đáng lưu ý. Dạng tăng cholesterol máu di truyền phổ biến nhất được gọi là tăng cholesterol máu gia đình dị hợp tử (FH). Trẻ em nên được kiểm tra FH khi có người thân bị cholesterol cao hoặc bị nhồi máu cơ tim trước 55 tuổi nếu là nam và 65 tuổi nếu là nữ.
Nguyên nhân ở các yếu tố nguy cơ khác gây rối loạn lipid máu, bao gồm: (4)
Để kiểm tra mức độ cao, thấp hay trong phạm vi lành mạnh của LDL, HDL, chất béo trung tính, bác sĩ sẽ tiến hành xét nghiệm máu. Mức độ này sẽ thay đổi mỗi năm, do đó cần thiết nên làm xét nghiệm máu hằng năm. Nếu đang dùng thuốc điều trị rối loạn lipid máu, bác sĩ có thể yêu cầu xét nghiệm máu thường xuyên hơn.
Rối loạn lipid máu là tiền căn gây nên các bệnh lý tim mạch như nhồi máu cơ tim, đột quỵ não, nhồi máu thận. Mức cholesterol LDL và chất béo trung tính cao hoặc mức HDL thấp khiến người bệnh có nguy cơ bị đột quỵ tim cao hơn.
Việc điều trị sẽ khác nhau tùy thuộc vào nguyên nhân của rối loạn lipid máu và mức độ nghiêm trọng, chẳng hạn bệnh đã có biến chứng hay chưa? Mục tiêu điều trị thường dựa vào đích LDL, đích LDL sẽ thay đổi phụ thuộc người bệnh là nhóm đối tượng nguy cơ cao, trung bình hay thấp.
Cholesterol LDL cao thường được điều trị bằng statin, với cơ chế gây cản trở quá trình sản xuất cholesterol trong gan. Nếu statin không cải thiện được tình trạng giảm mức chất béo trung tính và LDL, bác sĩ có thể đề nghị dùng thêm thuốc như: ezetimib, niacin, fibrate, chất cô lập axit mật, evolocumab và alirocumab, lomitapide và mipomersen.
Nếu lo lắng về chứng rối loạn lipid máu, việc trao đổi với bác sĩ về cách phòng tránh là điều rất quan trọng. Trường hợp tiền sử gia đình bị cholesterol cao, những thế hệ sau cần chủ động chọn một cuộc sống lành mạnh để tránh những biến chứng sớm xảy ra.
Duy trì cân nặng hợp lý, tuân theo chế độ ăn uống khoa học cho tim; đồng thời tập thể dục thường xuyên và bỏ thuốc lá cũng là những cách phòng tránh rối loạn lipid máu hiệu quả.
Tham khảo: Những thói quen không tốt cho tim mạch
Mặc dù rối loạn lipid máu khiến người bệnh có nguy cơ bị đau tim và đột quỵ, nhưng vẫn có thể tự bảo vệ mình bằng cách sống một lối sống lành mạnh hơn và dùng thuốc nếu cần. Hãy chắc chắn làm theo hướng dẫn của bác sĩ để đạt hiệu quả tốt nhất.
Xem thêm: Rối loạn lipid máu nên ăn gì và kiêng gì? 15 thực phẩm cần lưu ý
Ngoài ra, người bệnh cần tuân thủ thời gian, liều lượng thuốc sử dụng như bác sĩ kê đơn, đảm bảo tiếp tục dùng thuốc theo chỉ dẫn trên nhãn, khám lại định kỳ theo hẹn.
Rối loạn lipid máu gây ra những biến chứng tim mạch như xơ vữa, tắc mạch máu ở não, tim hay tứ chi. Mỗi người sẽ có hàm lượng mỡ máu khác nhau, do đó tại Trung tâm Tim mạch, Bệnh viện Đa khoa Tâm Anh, bác sĩ sẽ lựa chọn phương pháp cá thể hóa điều trị, dựa trên các đánh giá ở nguy cơ rối loạn lipid máu để điều trị đúng mức độ của người bệnh, tối ưu kết quả cuối cùng.
Mỗi ngày, người bệnh cần vận động, tập thể dục thể thao từ 30 – 60 phút, 5 – 7 ngày trong tuần để phòng ngừa biến chứng rối loạn lipid máu. Mỗi người có cường độ hoạt động khác nhau nên cần tham vấn bác sĩ trước khi tập luyện.
Trung tâm Tim mạch, Bệnh viện Đa khoa Tâm Anh trang bị hệ thống siêu âm tim gắng sức xe đạp lực kế hiện đại, có tải trọng lên đến 140 kg, điều khiển động cơ từ xa, thời gian khảo sát ngắn, hình ảnh rõ nét, chính xác. Nghiệm pháp này không chỉ giúp phát hiện sớm bất thường ở tim, mà còn xác định mức độ gắng sức tối đa của người thực hiện.
Để đặt lịch khám, tầm soát và điều trị rối loạn mỡ máu tại Hệ thống BVĐK Tâm Anh, Quý khách vui lòng liên hệ:
HỆ THỐNG BỆNH VIỆN ĐA KHOA TÂM ANH
Để phòng ngừa rối loạn lipid máu, theo khuyến cáo của Hiệp hội Tim mạch Hoa Kỳ (AHA), mỗi người không dung nạp quá 6% lượng calo hàng ngày đến từ chất béo bão hòa; đồng thời tránh chất béo chuyển hóa. Thay vào đó, mỗi người nên ưu tiên ngũ cốc, trái cây, rau quả…, chủ động khám sức khỏe tầm soát rối loạn mỡ máu và điều trị kịp thời.
