Viêm gan B là gì? Nguyên nhân, triệu chứng và cách chẩn đoán

Viêm gan B là mối đe dọa sức khỏe toàn cầu và là bệnh nhiễm trùng gan phổ biến nhất thế giới. Dù ở giai đoạn nào, tình trạng này có thể dẫn đến nhiều vấn đề sức khỏe nghiêm trọng như xơ gan, suy gan, ung thư gan.

Bệnh viêm gan B là gì?

Viêm gan B (còn gọi là viêm gan siêu vi B) là bệnh nhiễm trùng gan do virus HBV gây ra. Nếu không sớm được điều trị kịp thời và đúng cách, có thể gây ra những tổn thương gan nghiêm trọng, kéo theo nhiều hệ lụy nguy hiểm, thậm chí đe dọa đến tính mạng người bệnh.

Triệu chứng viêm gan B

1. Dấu hiệu của dạng cấp tính

Hầu hết trẻ em dưới 5 tuổi hoặc người bị suy giảm hệ thống miễn dịch đều không biểu hiện triệu chứng rõ ràng. Những đối tượng còn lại, bao gồm trẻ lớn hơn, thanh thiếu niên và người trưởng thành thì có khoảng 30 – 50% sẽ có các dấu hiệu và triệu chứng ban đầu, bao gồm:

• Sốt
• Mệt mỏi
• Chán ăn, ăn mất ngon
• Buồn nôn và nôn
• Đau bụng
• Nước tiểu đậm màu
• Phân nhạt màu
• Đau khớp
• Vàng da

Các triệu chứng nhiễm trùng cấp tính xuất hiện khoảng 60 – 150 ngày sau khi tiếp xúc với virus và kéo dài từ vài tuần đến 6 tháng. Các triệu chứng thường nặng hơn ở những người bệnh trên 60 tuổi.

2. Dấu hiệu của dạng mãn tính

Hầu hết những người ở giai đoạn mãn tính không có bất kỳ triệu chứng nào trong nhiều năm. Nếu có xuất hiện triệu chứng, chúng sẽ tương tự như các triệu chứng của nhiễm trùng cấp tính.

Nguyên nhân bị viêm gan B

Bệnh là do virus HBV gây ra. Các con đường lây nhiễm chính của virus này tương tự virus HIV, tuy nhiên khả năng lây nhiễm của HBV cao hơn 100 lần so với HIV. (3)

1. Lây truyền qua đường máu

Virus dễ dàng lây lan qua đường máu theo các hình thức phổ biến sau:

• Dùng chung bơm kim tiêm, đặc biệt là tiêm chích ma túy
• Nhận truyền máu hoặc các chế phẩm từ máu có chứa virus; tái sử dụng hoặc sử dụng các dụng cụ y tế không được khử trùng đúng cách
• Xăm hình, xỏ khuyên, làm móng (nail) hoặc thực hiện các thủ thuật y tế, thẩm mỹ không đảm bảo vệ sinh, có chứa virus gây bệnh
• Dùng chung các vật dụng cá nhân như dao cạo râu, bàn chải đánh răng… với người bị nhiễm bệnh.

2. Lây nhiễm từ mẹ sang con

Phụ nữ mang thai bị nhiễm HBV có thể truyền virus sang con. Tỷ lệ lây nhiễm phụ thuộc vào thời điểm người mẹ bị nhiễm bệnh. Cụ thể, nếu mẹ bầu mắc bệnh trong 3 tháng đầu thai kỳ, tỷ lệ lây nhiễm virus sang con là 1%. Tỷ lệ này là 10% nếu mẹ nhiễm virus trong 3 tháng giữa thai kỳ và trên 60% nếu mẹ bị mắc bệnh trong 3 tháng cuối thai kỳ. Nguy cơ lây truyền cho thai nhi có thể lên đến 90% nếu không có biện pháp bảo vệ sau sinh.

3. Lây truyền qua đường tình dục

Bệnh có thể lây truyền khi quan hệ tình dục khác giới hoặc đồng giới do tiếp xúc với tinh dịch, dịch âm đạo hoặc máu của người bệnh; không lây lan qua tiếp xúc thông thường như bắt tay, ôm… Bệnh cũng không lây lan khi ho, hắt hơi, dùng chung dụng cụ ăn uống, chơi đùa hoặc ăn thực phẩm được nấu bởi người mang virus.

Mức độ phổ biến

Theo thống kê từ tổ chức Hepatitis B Foundation, toàn cầu có khoảng 2 tỷ người đã và đang bị nhiễm (nghĩa là cứ ba người thì có một người nhiễm loại virus này), gần 300 triệu người mắc bệnh mãn tính và 30 triệu người bị nhiễm mới mỗi năm. (2) Đặc biệt, Việt Nam là một trong các quốc gia có tỷ lệ nhiễm cao nhất thế giới. Theo thống kê của Cục Y tế dự phòng (Bộ Y tế), nước ta hiện có khoảng 10 triệu người mắc bệnh.

Ai có nguy cơ mắc bệnh?

Bất kỳ ai cũng có thể mắc bệnh. Tuy nhiên, những đối tượng sau có nguy cơ mắc bệnh cao hơn:

• Trẻ sơ sinh có mẹ bị nhiễm bệnh
• Những người tiêm chích ma tuý hoặc dùng chung kim tiêm, ống tiêm và các loại dụng cụ/thiết bị dùng cho ma túy khác
• Người có quan hệ tình dục hoặc sống chung với bệnh nhân viêm gan B
• Người có quan hệ đồng giới nam
• Người làm trong lĩnh vực y tế, nhân viên phòng thí nghiệm
• Bệnh nhân chạy thận nhân tạo
• Những người đã sinh sống hoặc đi du lịch thường xuyên đến các khu vực có tỷ lệ mắc bệnh viêm gan siêu vi B cao trên thế giới
• Người bị tiểu đường, người nhiễm virus viêm gan C hoặc HIV.

Chẩn đoán viêm gan B

1. Phương pháp xét nghiệm (xét nghiệm máu, chức năng gan)

Trên cơ sở lâm sàng, không thể phân biệt viêm gan siêu vi B với viêm gan do các tác nhân virus khác gây ra. Do đó, việc xác nhận chẩn đoán trong phòng thí nghiệm là điều cần thiết. (4). Các xét nghiệm thường được chỉ định nhất bao gồm:

• Kháng nguyên bề mặt HBsAg: Hầu hết người có khả năng mắc bệnhđều cần thực hiện xét nghiệm HBsAg. Nếu kết quả xét nghiệm này dương tính nghĩa là người bệnh đã bị nhiễm virus. Lúc này, người bệnh sẽ cần thực hiện thêm các xét nghiệm khác để xác định nồng độ virus và mức độ tổn thương gan.
• Kháng thể kháng kháng nguyên bề mặt HBsAb hay Anti HBs: Xét nghiệm này dương tính nghĩa là người bệnh đã có kháng thể chống lại virus gây bệnh, tức người bệnh đã tiêm vắc xin hoặc đã từng nhiễm bệnh trước đó.
• Kháng nguyên vỏ virus HBeAg: Sự hiện diện của HBeAg chứng tỏ virus đang nhân lên và bệnh có khả năng lây lan mạnh.
• Kháng thể kháng kháng nguyên lõi virus Anti HBc: Kháng thể HBcAb gồm 2 loại là immunoglobulin M (IgM) và Immunoglobulin G. HBcAb IgM xuất hiện và gia tăng nhanh chóng trong giai đoạn cấp hoặc đợt cấp của viêm gan mãn tính, sau đó giảm dần. HBcAb IgG xuất hiện trong giai đoạn viêm gan mãn tính. Kết quả xét nghiệm dương tính cho biết người bệnh đã hoặc đang nhiễm virus HBV.
• Xét nghiệm HBV-DNA: Xét nghiệm này giúp bác sĩ đánh giá mức độ virus đang nhân lên trong cơ thể. Nồng độ đo được càng cao chứng tỏ virus nhân lên càng nhiều, tính lây truyền càng cao.

2. Chẩn đoán hình ảnh (siêu âm, sinh thiết)

Trong khi tiến hành các xét nghiệm máu, xét nghiệm chức năng gan cần thiết, bác sĩ thường cho thêm chỉ định siêu âm đàn hồi mô gan, hoặc có thể MRI/ CT nếu cần thiết, để đánh giá tình trạng gan hiện tại, mức độ tổn thương, xơ hoá gan/ xơ gan do viêm gan B gây ra. Trong đó ví dụ:

• Siêu âm đàn hồi mô gan là một phương pháp chẩn đoán hình ảnh không xâm lấn giúp phát hiện các tổn thương xơ hoá ở gan và các biến chứng khác có liên quan đến gan khác như nốt tân tạo (tân sinh), ung thư gan, gan nhiễm mỡ, huyết khối mạch máu gan…
• Siêu âm tổng quát ở bụng cũng giúp phát hiện các tổn thương u bướu ở gan, và các tổn thương ở cơ quan lân cận gan. Siêu âm tổng quát ổ bụng không giúp được chẩn đoán xơ hoá gan. Nên bác sĩ sẽ áp dụng siêu âm đàn hồi mô gan để đánh giá tổn thương gan, và đây là một tiêu chí rất quan trọng cho việc xác định người bệnh có cần dùng thuốc đặc trị hay không.
• MRI và CT chỉ thực hiện khi cần thiết.
• Sinh thiết gan là phương pháp mô học: là kỹ thuật lấy một ít mô gan kích thước nhỏ của người bệnh và kiểm tra đánh giá dưới kính hiển vi, thường được chỉ định khi nghi ngờ hoặc khó xác định nguyên nhân viêm gan là gì hoặc khicó khối u không rõ bản chất, mặc dù đã cócác kết quả xét nghiệm trước đó với nhiều điểm bất thường cần được đánh giá kỹ càng hơn.

Các biến chứng nguy hiểm của viêm gan B

• Xơ gan: Tình trạng bệnh kéo dài có thể hình thành các mô sẹo ở gan, gây xơ gan và làm suy giảm khả năng hoạt động của gan.
• Ung thư gan: Những bệnh nhân ở giai đoạn mãn tính có nguy cơ ung thư gan cao hơn những người không mắc bệnh.
• Suy gan: Viêm gan siêu vi B là một trong những nguyên nhân của tình trạng suy gan cấp tính, tức các tế bào gan bị tổn thương một cách ồ ạt và làm tăng đáng kế nguy cơ tử vong. Người bị suy gan cấp tính có thể phải cần ghép gan để điều trị.
• Các vấn đề sức khỏe khác

Điều trị bệnh viêm gan siêu vi B

1. Điều trị ngăn ngừa lây nhiễm viêm gan B sau khi phơi nhiễm

Nếu nghi ngờ mình đã tiếp xúc với virus HBV và không chắc bản thân đã được tiêm phòng hay chưa, người bệnh cần ngay lập tức liên hệ với bác sĩ. Tiêm globulin miễn dịch trong vòng 12 giờ sau khi tiếp xúc với virus có thể giúp bạn tránh mắc bệnh.

2. Điều trị viêm gan siêu vi B cấp tính

Giai đoạn cấp tính thường chỉ tồn tại trong thời gian ngắn và có thể tự khỏi. Do đó, thay vì điều trị viêm gan B bằng các phương pháp y khoa, bác sĩ có thể hướng dẫn người bệnh nghỉ ngơi, ăn uống đủ chất và uống nhiều nước để hỗ trợ cơ thể chống lại nhiễm trùng.

Trong một số trường hợp nghiêm trọng, người bệnh có thể cần dùng thuốc kháng virus hoặc nhập viện để ngăn ngừa các biến chứng.

3. Điều trị viêm gan B mãn tính

Hầu hết người được chẩn đoán bệnh mãn tính sẽ cần điều trị suốt đời. Việc điều trị giúp giảm nguy cơ biến chứng ở gan nguy hiểm và phòng ngừa lây nhiễm cho người khác. Các phương pháp điều trị nhiễm trùng gan mãn tính bao gồm:

• Thuốc ức chế sao chép virus HBV: Có thể giúp người bệnh chống lại virus và làm chậm khả năng gây hại cho gan. Hai loại thuốc cơ bản hiện nay là Entecavir 0,5mg, Tenofovir (gồm 2 loại TDF300mg và TAF25mg). Các thuốc này được sử dụng theo đường uống.
• Thuốc tiêm interferon: Có tác dụng kích thích hệ miễn dịch tiêu diệt virus và các tế bào bị virus xâm nhập. Thuốc tiêm interferon có thể gây ra các tác dụng phụ như buồn nôn, nôn, mệt mỏi, chán ăn, khó thở…
• Ghép gan: Trường hợp gan đã bị tổn thương nghiêm trọng (xơ gan giai đoạn cuối), bác sĩ có thể đề nghị ghép gan để điều trị tình trạng này. Ghép gan là việc thay thế một phần hoặc toàn bộ lá gan hư hỏng của người bệnh bằng gan khỏe mạnh.

Phòng ngừa viêm gan siêu vi B

• Tiêm phòng vắc xin
• Không dùng chung kim tiêm hoặc các dụng cụ khác có thể đã tiếp xúc với máu hoặc dịch cơ thể
• Đeo găng tay nếu phải chạm vào máu hoặc vết thương hở
• Đảm bảo địa chỉ xăm hình/xỏ khuyên sử dụng các dụng cụ được vô trùng đúng cách
• Không dùng chung đồ dùng cá nhân, chẳng hạn như bàn chải đánh răng, dao cạo râu hoặc đồ cắt móng tay
• Quan hệ tình dục an toàn.

Tin vui là có một loại vắc-xin an toàn để phòng tránh nhiễm virus HBV và các phương pháp điều trị mới cho những người đã bị nhiễm viêm gan B, để an toàn nên thường xuyên kiểm tra sức khỏe định kỳ.