Rối loạn vận động tay chân theo chu kỳ (PLMD)

Rối loạn vận động tay chân theo chu kỳ có thể ảnh hưởng đến chất lượng giấc ngủ và sức khỏe tâm thần của người bệnh. Vậy, dấu hiệu nhận biết khi mắc bệnh là gì? Bệnh có thể chữa khỏi không?

Rối loạn vận động tay chân theo chu kỳ là gì?

Rối loạn vận động tay chân theo chu kỳ (Periodic Limb Movement Disorder – PLMD) là một dạng rối loạn vận động liên quan đến giấc ngủ. Bệnh đặc trưng qua hiện tượng cử động tay và chân khi ngủ mang tính rập khuôn theo chu kỳ (khoảng 20 – 40 giây/lần). Tình trạng này xuất hiện chủ yếu trong các giai đoạn ngủ nông của giấc ngủ non-REM (giấc ngủ không chuyển động mắt  nhanh). (1)

Các cử động lặp đi lặp lại khi ngủ không đánh thức người bệnh hoàn toàn nhưng có thể làm giấc ngủ bị gián đoạn, dễ dẫn đến mệt mỏi và buồn ngủ vào ban ngày. Ước tính có khoảng 5 – 8% trẻ em và 4 – 11% người lớn mắc PLMD. Tỷ lệ mắc bệnh tăng dần theo độ tuổi, đặc biệt ở những người trên 65 tuổi với 25 – 30% số ca mắc.

PLMD và RLS (hội chứng chân không yên) có phải là một không?

Rối loạn vận động tay chân theo chu kỳ có thể xuất hiện kèm theo các rối loạn giấc ngủ khác. Phổ biến là hội chứng chân không yên (RLS). RLS đặc trưng qua cảm giác khó chịu ở chân và luôn muốn hoạt động tay chân để giảm triệu chứng. Khác với PLMD, RLS có thể xảy ra khi thức lẫn ngủ. Khoảng 80% trường hợp mắc hội chứng chân không yên có kèm theo PLMD, nhưng ngược lại thì ít xảy ra. (2)

Các dấu hiệu nhận biết

Triệu chứng của PLMD ảnh hưởng chủ yếu đến chân và xảy ra trong giấc ngủ non-REM. Người bệnh có thể có những chuyển động chân từ nhẹ đến dữ dội như co giật, đá, quẫy đạp, co duỗi gối, hông, mắt cá hoặc ngón chân cái… Những cử động này thường kéo dài khoảng 2 giây và lặp lại sau mỗi 20 – 40 giây. Phần lớn người bệnh không bị đánh thức hoàn toàn bởi các chuyển động khi ngủ nhưng cảm thấy mệt mỏi và buồn ngủ vào ban ngày.

Nguyên nhân gây ra?

Hiện nguyên nhân gây rối loạn vận động tay chân theo chu kỳ vẫn chưa được xác định rõ. Bệnh có thể liên quan đến tình trạng thiếu hụt dopamine – một chất dẫn truyền thần kinh quan trọng của não. Điều này khiến các dây thần kinh tủy sống nhạy cảm hơn và hình thành các đường dẫn cho cử động, đặc biệt trong giấc ngủ non-REM. PLMD cũng có thể xảy ra do các nguyên nhân thứ phát như:

• Hội chứng chân không yên
• Hội chứng ngưng thở khi ngủ
• Chứng ngủ rũ
• Thiếu máu thiếu sắt
• Khối u hoặc chấn thương tủy sống
• Bệnh đái tháo đường
• Tác dụng phụ của một số loại thuốc như thuốc an thần, thuốc chống trầm cảm ba vòng, thuốc kháng dopamine…

Các yếu tố nguy cơ

Những yếu tố làm tăng nguy cơ mắc rối loạn chuyển động chân tay có chu kỳ có thể gồm:

• Tuổi tác cao
• Tiền sử gia đình có người mắc bệnh
• Mắc các bệnh thần kinh như Parkinson
• Mắc các rối loạn liên quan đến giấc ngủ như rối loạn hành vi giấc ngủ chuyển động mắt nhanh…
• Ít vận động, thừa cân, béo phì.

Các biến chứng thường gặp

Rối loạn vận động tay chân theo chu kỳ có thể làm gián đoạn và suy giảm chất lượng giấc ngủ. Về lâu dài có thể dẫn đến căng thẳng, đau đầu, trầm cảm, lo âu và mất trí nhớ ở người lớn. Mặt khác, bệnh không được điều trị kịp thời còn tiềm ẩn nguy cơ dẫn đến tăng huyết áp và bệnh tim mạch. Trẻ nhỏ mắc PLMD có nguy cơ mắc kèm theo rối loạn tăng động giảm chú ý (ADHD) hoặc chậm phát triển.

Biện pháp chẩn đoán

Chẩn đoán PLMD chủ yếu dựa vào việc loại trừ các nguyên nhân gây ra biểu hiện tương tự như RLS, ngưng thở khi ngủ, Parkinson hoặc tác dụng phụ của thuốc. Những phương pháp chẩn đoán phổ biến gồm: (3)

• Hỏi bệnh: Khai thác về triệu chứng, bệnh sử, tiền sử gia đình, các loại thuốc đang sử dụng, thói quen sinh hoạt… Bác sĩ có thể hỏi thông tin từ người ngủ cùng do đa số người bệnh không nhận ra các cử động chân tay khi ngủ.
• Khám sức khỏe tổng quát và khám thần kinh: Hỗ trợ xác định những nguyên nhân tiềm ẩn gây rối loạn giấc ngủ.
• Cận lâm sàng: Người bệnh có thể được xét nghiệm máu giúp loại trừ những nguyên nhân như thiếu máu, thiếu sắt, rối loạn chuyển hóa, nhiễm trùng… Người bệnh cũng có thể được đo điện cơ, chụp CT, MRI… nếu cần.
• Đo đa ký giấc ngủ (polysomnography): Là phương pháp giúp xác nhận chẩn đoán sau khi loại trừ những nguyên nhân khác.

Theo Phân loại quốc tế về rối loạn giấc ngủ (ICSD-3-TR), một người được xem là mắc PLMD khi đáp ứng tất cả những tiêu chí như:

• Đo đa ký giấc ngủ phát hiện các chuyển động tay chân theo chu kỳ khi ngủ (PLMS).
• PLMS xảy ra với tần suất:

• • Trẻ em: hơn 5 lần/giờ
  • Người lớn: hơn 15 lần/giờ.

• PLMS gây ra rối loạn giấc ngủ về mặt lâm sàng hoặc ảnh hưởng đến tinh thần, thể chất, hành vi, công việc…
• PLMS và các triệu chứng liên quan không thể giải thích được bằng bất cứ rối loạn giấc ngủ, rối loạn tâm thần hoặc bệnh lý nào khác.

Rối loạn vận động tay chân theo chu kỳ có chữa được không?

Rối loạn vận động tay chân theo chu kỳ hiện chưa thể chữa khỏi hoàn toàn do nguyên nhân gây bệnh chưa được xác định. Tuy nhiên, có thể kiểm soát các triệu chứng và cải thiện chất lượng giấc ngủ bằng những phương pháp như:

• Sử dụng thuốc: chất chủ vận dopamine, thuốc nhóm Benzodiazepine, thuốc chống co giật, thuốc chủ vận GABA… Người bệnh tránh tự ý mua thuốc hoặc điều chỉnh liều lượng khi chưa tham khảo ý kiến của bác sĩ để hạn chế tác dụng ngoài ý muốn.
• Bổ sung sắt: Đối với trường hợp được chẩn đoán do thiếu máu hoặc thiếu sắt.
• Điều trị bệnh nền: Tuân thủ phác đồ điều trị và tái khám nếu mắc các bệnh lý có thể dẫn đến PLMD như ngưng thở khi ngủ, hội chứng chân không yên, đái tháo đường…
• Theo dõi sức khỏe: Tái khám theo chỉ định của bác sĩ hoặc khi xuất hiện triệu chứng bất thường để đánh giá tình trạng sức khỏe và can thiệp nếu cần thiết.
• Thay đổi lối sống: Ăn uống đủ chất, tập thể dục đều đặn, duy trì thời gian ngủ thức nhất quán, giữ không gian ngủ yên tĩnh và thoải mái…
• Tránh các yếu tố làm trầm trọng triệu chứng: Thức khuya, lạm dụng rượu bia và thuốc lá, ăn quá no và sử dụng điện thoại trước khi ngủ…

Có biện pháp nào để phòng ngừa?

Hiện chưa có biện pháp phòng ngừa PLMD triệt để. Tuy nhiên, mỗi người có thể giảm thiểu nguy cơ mắc bệnh bằng những cách như:

• Khám sức khỏe định kỳ 1 – 2 lần mỗi năm để phát hiện sớm những yếu tố nguy cơ và can thiệp kịp thời.
• Kiểm soát bệnh nền (nếu có) như thiếu sắt, đái tháo đường, rối loạn giấc ngủ…
• Duy trì lối sống khoa học, ngủ đủ giấc, bổ sung đầy đủ chất dinh dưỡng, vận động thường xuyên, giữ tinh thần thoải mái…
• Hạn chế những yếu tố ảnh hưởng đến chất lượng giấc ngủ như hút thuốc, lạm dụng rượu bia, vận động mạnh trước khi ngủ…
• Tham khảo ý kiến của bác sĩ trước khi sử dụng thuốc hoặc thực phẩm chức năng.

Rối loạn vận động tay chân theo chu kỳ không thể chữa khỏi hoàn toàn nhưng có thể được kiểm soát bằng một số phương pháp như sử dụng thuốc, thay đổi lối sống và theo dõi sức khỏe. Nếu phát hiện bất cứ triệu chứng bất thường nào như mất ngủ, mệt mỏi hoặc buồn ngủ vào ban ngày kéo dài, người bệnh nên thăm khám càng sớm càng tốt để được chẩn đoán và điều trị kịp thời.