Bệnh zona thần kinh thường gặp ở người lớn tuổi nhưng ngày càng có xu hướng xuất hiện nhiều hơn ở nhóm tuổi trẻ em, đặc biệt là những trẻ có hệ miễn dịch yếu hoặc từng mắc thủy đậu từ sớm. Dù không phải là bệnh phổ biến, nhưng zona thần kinh ở trẻ em có thể gây ra nhiều khó chịu, đau rát và thậm chí để lại biến chứng nếu không được điều trị kịp thời. Vì vậy, việc nhận biết sớm dấu hiệu, hiểu đúng nguyên nhân, phương pháp điều trị và cách phòng ngừa zona cho trẻ là vô cùng quan trọng để bảo vệ trẻ.
Bài viết có sự tư vấn y khoa của BS Nguyễn Văn Quảng – Quản lý Y khoa vùng 4 – miền Bắc, Hệ thống Trung tâm tiêm chủng VNVC
Zona thần kinh ở trẻ em là bệnh nhiễm trùng do virus Varicella Zoster (VZV) gây ra, cũng là loại virus gây bệnh thủy đậu. Sau khi trẻ từng mắc thủy đậu, virus không hoàn toàn biến mất khỏi cơ thể mà sẽ “ẩn náu” trong các hạch thần kinh cảm giác ở trạng thái không hoạt động. Nhiều năm sau, nếu gặp điều kiện thuận lợi như hệ miễn dịch suy yếu, trẻ bị căng thẳng kéo dài, mắc các bệnh lý nền hoặc đang trong giai đoạn hồi phục sau bệnh, virus có thể “tái kích hoạt” và gây ra bệnh zona thần kinh.
Ở trẻ nhỏ, zona thần kinh không chỉ gây phát ban đỏ, phồng rộp đau rát trên da mà còn ảnh hưởng đến sinh hoạt và tâm lý của bé. Bệnh thường xuất hiện ở một bên cơ thể, dọc theo dây thần kinh và có thể gây đau thần kinh kéo dài, khó ngủ, chán ăn, mệt mỏi. Nếu không được điều trị đúng cách và kịp thời, zona có thể dẫn đến nhiều biến chứng nguy hiểm như nhiễm trùng da, sẹo lớn, thậm chí là các biến chứng nặng hơn như viêm màng não hoặc rối loạn thị lực nếu tổn thương xảy ra gần mắt.
Bệnh zona thần kinh ở trẻ em không phổ biến như ở người lớn, đặc biệt là người cao tuổi. Tuy nhiên, trẻ em vẫn có thể mắc bệnh này, đặc biệt nếu hệ miễn dịch của trẻ yếu hoặc đã từng mắc bệnh thủy đậu trước đó.
Theo thống kê toàn cầu, tỷ lệ mắc bệnh zona thần kinh (Herpes Zoster – HZ) rơi vào khoảng 3 – 5 trường hợp trên 1.000 người mỗi năm, trong đó phần lớn là người lớn tuổi. Ở trẻ em, zona hiếm gặp hơn, với tỷ lệ thấp hơn từ 4 – 7 lần so với người lớn. Cụ thể, trẻ từ 1 – 9 tuổi chỉ ghi nhận khoảng 0,4 ca/1.000 trẻ mỗi năm, còn nhóm trên 10 tuổi có tỷ lệ cao hơn một chút, khoảng 1,06 ca/1.000 trẻ.
Tại Mỹ, nghiên cứu cho thấy trẻ chưa được tiêm vắc xin phòng thủy đậu có nguy cơ mắc zona cao hơn, với tỷ lệ khoảng 1,7 ca trên 1.000 người mỗi năm. Các số liệu từ Iceland và Pháp cũng cho kết quả tương tự, dao động từ 1,6 – 2,2 ca/1.000 trẻ. (1)
Nguyên nhân trực tiếp gây ra bệnh zona thần kinh ở trẻ em cũng giống như ở người lớn, đó là sự tái hoạt động của virus Varicella Zoster (VZV). Đây chính là loại virus gây ra bệnh thủy đậu.
Sau khi một đứa trẻ mắc bệnh thủy đậu (thường là lần nhiễm VZV đầu tiên), ngay cả khi các triệu chứng đã biến mất hoàn toàn, VZV vẫn không bị loại bỏ hoàn toàn khỏi cơ thể. Thay vào đó, chúng ẩn náu (ủ bệnh) một cách tiềm ẩn trong các hạch thần kinh cảm giác nằm dọc theo tủy sống và các dây thần kinh sọ não.
Trong điều kiện bình thường, hệ miễn dịch của cơ thể sẽ giữ cho virus này ở trạng thái “ngủ yên” và không gây ra bất kỳ triệu chứng nào. Tuy nhiên, khi hệ miễn dịch bị suy yếu hoặc có những yếu tố thuận lợi khác, VZV có thể tái hoạt động, nhân lên và di chuyển dọc theo các dây thần kinh cảm giác đến da, gây ra các tổn thương đặc trưng của bệnh zona thần kinh.
Dù cơ chế chính xác khiến virus Varicella Zoster tái hoạt động lần hai vẫn chưa được xác định rõ, các chuyên gia đã ghi nhận một số yếu tố có thể làm tăng nguy cơ trẻ mắc zona thần kinh, bao gồm:
Theo các nghiên cứu dịch tễ, trẻ em có hệ miễn dịch suy yếu có nguy cơ mắc bệnh zona thần kinh cao gấp 5 – 6 lần so với trẻ khỏe mạnh, với tỷ lệ mắc lên đến 4 trường hợp trên mỗi 1.000 trẻ mỗi năm. Đặc biệt, trẻ nhiễm HIV là nhóm có nguy cơ cao nhất, với tỷ lệ mắc bệnh lên đến 10 ca trên 1.000 trẻ mỗi năm.
Ngoài ra, một số bệnh mạn tính cũng làm tăng nguy cơ tái hoạt động của virus gây bệnh zona. Ví dụ, trẻ bị hen suyễn có nguy cơ mắc zona cao hơn bình thường, với tỷ lệ mắc tăng từ 1,5 – 2,5 lần tùy từng trường hợp.
Zona thần kinh ở trẻ em có thể dễ bị nhầm lẫn với các bệnh lý da liễu khác, đặc biệt là thủy đậu hoặc dị ứng. Vì vậy, việc nhận biết chính xác dấu hiệu zona ở trẻ em sớm giúp bố mẹ chủ động trong việc điều trị và phòng tránh biến chứng cho con.
Ban đầu, zona ở trẻ em có thể khó nhận biết vì triệu chứng khá mơ hồ. Một số bé sẽ kêu khó chịu ở một vùng da cụ thể, cảm giác giống như bị kiến bò, ngứa ran nhẹ hoặc đau rát âm ỉ, những dấu hiệu sớm thường bị nhầm lẫn với dị ứng hay kích ứng thông thường.
Các biểu hiện này thường xuất hiện trên một dải da nhỏ, chạy theo đường dẫn của dây thần kinh ở một bên cơ thể, phổ biến nhất là ở vùng bụng, ngực, lưng hoặc mông. Ngoài ra, zona cũng có thể xuất hiện ở những vị trí ít ngờ tới như mặt, da đầu hoặc thậm chí quanh mắt, ảnh hưởng nghiêm trọng đến thị lực, thậm chí mù lòa.
Vài ngày sau cảm giác ngứa rát ban đầu, vùng da đó sẽ bắt đầu xuất hiện những mảng phát ban đỏ, kèm theo ngứa hoặc châm chích rõ rệt. Tiếp theo, các mụn nước nhỏ chứa dịch sẽ nổi lên, mọc tập trung thành từng cụm hoặc thành một dải, khác với thủy đậu vốn có mụn nước rải rác toàn thân. Những mụn nước này có thể khiến bé đau nhức nhiều, nhất là khi bị vỡ ra hoặc cọ xát với quần áo.
Tùy vào cơ địa và sức đề kháng, bệnh zona ở trẻ có thể kéo dài từ 10 – 14 ngày, thậm chí lâu hơn nếu không được chăm sóc đúng cách. Việc phát hiện sớm các dấu hiệu da liễu đặc trưng sẽ giúp bố mẹ chủ động đưa con đi khám, tránh biến chứng nguy hiểm. (3)
Ngoài các biểu hiện trên da, trẻ bị zona cũng có thể có các triệu chứng toàn thân, bao gồm:
Trẻ bị zona thần kinh tuy không phải là bệnh lý quá nguy hiểm, nhưng lại có thể gây ra cảm giác đau rát, khó chịu và ảnh hưởng lớn đến sinh hoạt hằng ngày của trẻ. Vì vậy, khi thấy con có dấu hiệu bất thường trên da như mụn nước nổi thành dải, kèm theo đau rát, ngứa hoặc quấy khóc, bố mẹ không nên chủ quan. Việc đưa trẻ đến cơ sở y tế để được bác sĩ thăm khám, chẩn đoán chính xác và điều trị kịp thời sẽ giúp bé nhanh chóng hồi phục, đồng thời hạn chế nguy cơ xảy ra biến chứng không mong muốn.
Dù không quá phổ biến, nhưng zona thần kinh ở trẻ em vẫn tiềm ẩn nguy cơ dẫn đến nhiều biến chứng nghiêm trọng nếu không được phát hiện sớm và điều trị kịp thời. Tỷ lệ biến chứng được ghi nhận dao động từ 11 – 13%, ảnh hưởng trực tiếp đến sức khỏe và sự phát triển lâu dài của trẻ. Tỷ lệ trẻ bị zona thần kinh phải nhập viện dao động từ 13 – 37%. Dưới đây là một số biến chứng thường gặp:
Zona thần kinh ở trẻ không phải là bệnh truyền nhiễm trực tiếp, tuy nhiên virus gây bệnh Varicella Zoster lại có khả năng lây lan cho những người chưa từng bị thủy đậu hoặc chưa được tiêm vắc xin phòng bệnh.
Cụ thể, nếu người lành tiếp xúc trực tiếp với dịch từ bọng nước bị vỡ của trẻ mắc zona, họ có thể bị lây virus và khởi phát bệnh thủy đậu, chứ không phải zona. Chỉ những người từng bị thủy đậu trước đó mới có nguy cơ tái kích hoạt virus và phát bệnh zona thần kinh.
Nguy cơ lây lan virus sẽ giảm đi đáng kể khi các bọng nước trên da khô lại và bắt đầu đóng vảy. Ngoài ra, việc che chắn kỹ lưỡng vùng da tổn thương bằng băng gạc sạch cũng giúp hạn chế tối đa khả năng phát tán virus ra môi trường.
Không phải mọi trường hợp zona thần kinh ở trẻ em đều cần điều trị y tế tích cực, nhưng nếu bác sĩ đánh giá rằng việc điều trị có thể mang lại lợi ích, thì việc can thiệp càng sớm càng tốt sẽ giúp rút ngắn thời gian bệnh và giảm nguy cơ biến chứng.
Thông thường, bác sĩ có thể chỉ định thuốc kháng virus kết hợp với thuốc giảm đau, tùy vào mức độ nghiêm trọng của triệu chứng:
Khi các vết phát ban bắt đầu khô lại và lành dần, việc chăm sóc đúng cách là vô cùng quan trọng để tránh để lại sẹo và giúp da phục hồi nhanh chóng. Hãy giữ cho vùng da tổn thương luôn sạch sẽ bằng cách rửa nhẹ nhàng với nước ấm và xà phòng dịu nhẹ, tránh chà xát mạnh khiến da bị kích ứng.
Bố mẹ cũng có thể chườm mát bằng khăn ẩm sạch lên vùng bị ảnh hưởng vài lần trong ngày để giúp làm dịu cảm giác ngứa ngáy, đau rát. Ngoài ra, tắm nước ấm pha bột yến mạch là một phương pháp tự nhiên, lành tính giúp giảm khó chịu hiệu quả, đặc biệt phù hợp cho làn da nhạy cảm của trẻ nhỏ.
Zona thần kinh ở trẻ em có thể gây nhiều đau đớn và ảnh hưởng đến sức khỏe nếu không được ngăn ngừa hiệu quả. Dưới đây là những biện pháp đơn giản nhưng rất quan trọng giúp ba mẹ bảo vệ trẻ khỏi nguy cơ mắc bệnh:
Tiêm phòng đầy đủ vắc xin thủy đậu là biện pháp phòng ngừa zona hiệu quả nhất cho trẻ. Khi trẻ được tiêm vắc xin thủy đậu, hệ miễn dịch sẽ nhận biết và ghi nhớ virus Varicella Zoster, từ đó giảm nguy cơ nhiễm virus lần đầu và giảm nguy cơ virus tiềm ẩn trong các hạch thần kinh. Dù vậy, vắc xin thủy đậu chỉ giúp giảm nguy cơ mắc zona nhưng không thay thế được vắc xin đặc hiệu phòng bệnh này. Do đó, cả hai loại vắc xin đều quan trọng để bảo vệ cơ thể toàn diện trước tác nhân nguy hiểm này.
Tuy nhiên, trẻ em chưa đủ độ tuổi tiêm ngừa zona cần được tiêm đủ mũi, đúng lịch vắc xin thủy đậu để phòng bệnh thủy đậu và hạn chế nguy cơ mắc bệnh zona thần kinh.
Hiện tại, Trung tâm tiêm chủng của Bệnh viện Tâm Anh và Hệ thống trung tâm tiêm chủng VNVC đang cung cấp đầy đủ vắc xin phòng bệnh thủy đậu dành cho cả trẻ em và người lớn, với số lượng lớn, sẵn sàng phục vụ nhu cầu tiêm chủng trên toàn quốc. Tất cả các loại vắc xin đều là hàng chính hãng, được bảo quản nghiêm ngặt theo tiêu chuẩn quốc tế, đảm bảo chất lượng cao và hiệu quả phòng bệnh tối ưu.
| Tên vắc xin | Đối tượng | Lịch tiêm |
| Varilrix (Bỉ) | Trẻ từ 9 tháng tuổi và người lớn chưa có miễn dịch. | Trẻ từ 09 tháng đến 12 tuổi có lịch tiêm 2 mũi:
Trẻ từ 13 tuổi trở lên và người lớn có lịch tiêm 2 mũi:
|
| Varivax (Mỹ) | Đối tượng từ 12 tháng tuổi trở lên. | Trẻ từ 12 tháng đến 12 tuổi có lịch tiêm 2 mũi:
Trẻ từ 13 tuổi trở lên và người lớn có lịch tiêm 02 mũi:
|
| Varicella (Hàn Quốc) |
Một hệ miễn dịch khỏe mạnh đóng vai trò quan trọng trong việc kiểm soát VZV và giảm nguy cơ virus tái hoạt động. Bố mẹ có thể giúp tăng cường miễn dịch tự nhiên cho trẻ bằng cách:
Mặc dù zona không lây lan trực tiếp từ người bệnh zona sang người khác dưới dạng zona, nhưng VZV có thể lây lan từ mụn nước của người bệnh zona sang người chưa có miễn dịch (chưa từng mắc thủy đậu hoặc chưa tiêm phòng) và gây ra bệnh thủy đậu. Do đó:
Duy trì vệ sinh cá nhân tốt giúp giảm nguy cơ mắc các bệnh nhiễm trùng nói chung, từ đó giúp hệ miễn dịch của trẻ khỏe mạnh hơn:
HỆ THỐNG BỆNH VIỆN ĐA KHOA TÂM ANH
Zona thần kinh ở trẻ em tuy không phải là bệnh lý phổ biến nhưng vẫn tiềm ẩn nguy cơ dẫn đến nhiều biến chứng nghiêm trọng như bội nhiễm da, đau dây thần kinh kéo dài, viêm mắt, thậm chí hội chứng Ramsay Hunt ảnh hưởng đến thị lực và thần kinh mặt… nếu không được phát hiện và điều trị kịp thời. Vì vậy, cách tốt nhất để phòng ngừa là tiêm phòng vắc xin thủy đậu đầy đủ, đúng lịch khi trẻ đến độ tuổi chỉ định, giúp bảo vệ trẻ khỏi nguy cơ mắc bệnh ngay từ sớm.
