Chị Hạ, 44 tuổi, khó thở, nặng ngực, co cứng tay chân trong thời gian dài, khám tại Bệnh viện Đa khoa Tâm Anh phát hiện thuyên tắc phổi nghi do tác dụng phụ của thuốc tránh thai.

Trước đó, chị Hạ từng điều trị ở một cơ sở y tế tuyến dưới hơn 10 ngày, được chẩn đoán hạ canxi máu. Trong quá trình điều trị, tình trạng bệnh có thuyên giảm nhưng sau khi ra viện, những cơn đau nặng ngực tái phát. “Tôi rất lo lắng, sợ mình bị nhồi máu cơ tim hoặc ung thư”, chị Hạ cho biết.

Ở thời điểm tiếp nhận, BS.CKI Đặng Thị Oanh, khoa Cấp cứu, Bệnh viện Đa khoa Tâm Anh TP.HCM (cơ sở P.Tân Sơn Hòa – Q.Tân Bình cũ), ghi nhận mạch và huyết áp ổn định, song người bệnh cảm thấy nặng ngực. Về tiền sử, chị Hạ khỏe mạnh, chưa từng mắc bệnh tim mạch. Bác sĩ Oanh chỉ định chụp CT động mạch phổi, siêu âm tim và làm các xét nghiệm máu chuyên sâu để đánh giá nguy cơ nhồi máu cơ tim.

Kết quả CT Scan cho thấy hình ảnh thuyên tắc bán phần các nhánh động mạch phổi hai bên. Nồng độ D-dimer tăng cao (3,3 µg/mL, gấp 6-7 lần giới hạn thông thường), tuy nhiên Troponin (men tim) và NT-proBNP (chỉ dấu đánh giá suy tim) bình thường, gợi ý người bệnh chưa bị tổn thương tim cấp tính.

Sau khi hội chẩn đa chuyên khoa, bác sĩ Oanh xác định đây là trường hợp thuyên tắc phổi nguy cơ thấp, khả năng liên quan đến hội chứng kháng phospholipid – một rối loạn tự miễn gây tăng đông máu, thường gặp ở phụ nữ trung niên có tiền sử dùng thuốc tránh thai lâu dài. Điều này phù hợp với thói quen sử dụng thuốc tránh thai của chị Hạ. Người bệnh cho biết bản thân có 4 người con và đã sử dụng thuốc tránh thai dạng phối hợp (tránh thai hàng ngày) được hơn 15 năm do “nghĩ không có vấn đề gì”.

Hội chứng kháng phospholipid (APS) là bệnh tự miễn khiến máu dễ đông bất thường do xuất hiện các kháng thể kháng phospholipid. Bệnh gây huyết khối tĩnh mạch hoặc động mạch và biến chứng thai kỳ như sảy thai liên tiếp, thai chết lưu, tiền sản giật.

Bác sĩ Oanh cho biết, thuốc tránh thai chứa estrogen và progestin có thể làm tăng nguy cơ hình thành huyết khối và thuyên tắc phổi do estrogen kích thích tăng các yếu tố đông máu và giảm chất chống đông tự nhiên, khiến máu dễ tạo thành huyết khối.

Theo báo cáo đăng trên Thư viện Y khoa Mỹ, tỷ lệ huyết khối tĩnh mạch gồm huyết khối tĩnh mạch sâu và thuyên tắc phổi ở phụ nữ trong độ tuổi sinh sản khá thấp, chỉ khoảng 3 ca/10.000 phụ nữ mỗi năm.

Tuy vậy, do số lượng người dùng thuốc tránh thai phối hợp rất lớn nên tác động cộng hưởng của thuốc lên nguy cơ huyết khối tĩnh mạch là đáng kể. Các nghiên cứu cho thấy, tỷ lệ tại các nước phương Tây lên tới 100 ca/100.000 người/năm, trong khi ở châu Á chỉ khoảng 17 ca/100.000 người/năm.

Báo cáo cũng nhấn mạnh nguy cơ này có xu hướng tăng tại châu Á do việc sử dụng thuốc tránh thai ngày càng phổ biến, không chỉ với mục đích tránh thai mà còn để điều hòa kinh nguyệt hay điều trị nội tiết.

Chị Hạ được điều trị tại Trung tâm Tim mạch với thuốc kháng đông máu. Trong quá trình nằm viện, sinh hiệu của người bệnh luôn ổn định, không còn khó thở, tim đều, phổi trong. Siêu âm tim và siêu âm tĩnh mạch chi dưới không phát hiện huyết khối thứ phát. Đến ngày điều trị thứ 5, các triệu chứng biến mất, chị Hạ được xuất viện và bác sĩ hẹn tái khám sau 2 tuần để đánh giá lại tình trạng đông máu và theo dõi nguy cơ tái phát.

Theo bác sĩ Oanh, thuyên tắc phổi là tình trạng cục máu đông di chuyển từ tĩnh mạch (thường là chi dưới) lên phổi, làm tắc nghẽn dòng máu và cản trở quá trình trao đổi oxy. Bệnh có thể diễn tiến âm thầm, dễ bị nhầm với các bệnh lý khác như đau dạ dày,…

Đây là một bệnh lý nguy hiểm, có thể khởi phát đột ngột và nguy cơ tái phát cao. Vì vậy, bên cạnh việc chẩn đoán và điều trị kịp thời, người dân cần chủ động nhận diện các triệu chứng bệnh điển hình. Đồng thời phòng bệnh bằng cách điều chỉnh các yếu tố nguy cơ có thể kiểm soát được, như tránh dùng thuốc tránh thai chứa nội tiết tố, kiểm soát cân nặng, tránh thừa cân béo phì, tăng cường vận động… Phụ nữ đang sử dụng thuốc tránh thai nếu có dấu hiệu khó thở, đau ngực, sưng chân… cần thăm khám sớm.

Người từng có tiền sử huyết khối nên dùng biện pháp tránh thai khác an toàn hơn, như đặt vòng, cấy que, miếng dán hoặc triệt sản (thắt ống dẫn trứng ở nữ và thắt ống dẫn tinh ở nam). Thăm khám và tư vấn với bác sĩ chuyên khoa sản – nội tiết sẽ giúp phụ nữ chọn được phương pháp tránh thai phù hợp, hiệu quả và giữ an toàn cho chính mình.