Gây tê cơ vuông thắt lưng là kỹ thuật gây tê, giảm đau phức tạp được thực hiện dưới hướng dẫn của siêu âm, dùng để kiểm soát hiệu quả cơn đau trong và sau khi phẫu thuật vùng bụng. Tìm hiểu sâu hơn về ưu điểm, chỉ định, quy trình thực hiện kỹ thuật gây tê cơ vuông thắt lưng thông qua những chia sẻ từ thạc sĩ, bác sĩ CKII Hồ Thị Xuân Nga, Khoa Gây mê – Hồi sức, BVĐK Tâm Anh TP.HCM trong bài viết bên dưới.
Gây tê cơ vuông thắt lưng là kỹ thuật gây tê vùng dưới hướng dẫn của siêu âm. Bác sĩ Gây mê – Hồi sức sẽ tiêm thuốc gây tê vào lớp cơ cân vuông thắt lưng để ức chế các nhánh thần kinh ngực – thắt lưng. Phương pháp này được áp dụng cho các phẫu thuật vùng bụng, quá trình gây tê được tiến hành trước hoặc sau phẫu thuật.
Cơ vuông thắt lưng (quadratus lumborum – QL) là 1 cơ thành bụng sau có nguồn gốc từ mào chậu sau trong, bám vào bờ trong của xương sườn thứ 12 và các mỏm ngang của đốt sống thắt lưng thứ nhất đến thứ tư. Bờ tự do của thành bên cơ vuông thắt lưng hợp với trục cơ thể từ dưới lên trên tạo thành 1 góc. Cơ vuông thắt lưng và cơ thắt lưng lớn đi theo hướng từ sau lên phía trên, xuyên qua các dây chằng vòng cung của cơ hoành. Phía sau cơ vuông thắt lưng nối liền với nhóm cơ dựng sống lưng, gồm cơ nhiều chân, cơ lưng dài và cơ chậu sườn. (1)
Trong kỹ thuật gây tê cơ vuông thắt lưng, bác sĩ sẽ dò tìm cơ vuông thắt lưng bằng siêu âm. Đây là kỹ thuật gây tê vào lớp mặt phẳng cân cơ, sau khi xác định được vị trí mặt phẳng cân cơ, bác sĩ sẽ tiêm thuốc tê vào lớp cân cơ này với mục tiêu ức chế các cảm giác đau được chi phối bởi các dây thần kinh thắt lưng. Gây tê cơ vuông thắt lưng được dùng để giảm đau cho các phẫu thuật vùng bụng, hông lưng, sản – phụ khoa, tiết niệu,…
Ưu điểm của kỹ thuật gây tê cơ vuông thắt lưng có thể được kể đến như:
Bên cạnh ưu điểm, gây tê cơ vuông thắt lưng cũng tồn tại một số nhược điểm nhất định, bao gồm:
Hầu hết các nhược điểm của gây tê cơ vuông thắt lưng đến từ kỹ thuật gây tê và liều thuốc gây tê được sử dụng, nhược điểm này hoàn toàn có thể được kiểm soát tại các cơ sở y tế đủ điều kiện an toàn và đội ngũ bác sĩ đủ chuyên môn, kinh nghiệm.
Chỉ định gây tê cơ vuông thắt lưng trong các trường hợp sau:
>> Xem thêm: “Đẻ không đau” bằng phương pháp gây tê ngoài màng cứng
Chống chỉ định gây tê cơ vuông thắt lưng cho các trường hợp:
Hiện tại vẫn còn nhiều tranh cãi về việc liệu gây tê cơ vuông thắt lưng hoặc phong bế mặt phẳng khác có thể được thực hiện an toàn trong khi có rối loạn đông máu hoặc ở những người đang dùng thuốc chống đông máu hay không.
Một số nhà nghiên cứu y khoa cho rằng, gây tê mặt phẳng cân cơ có thể an toàn khi có vấn đề về đông máu. Hướng dẫn dựa trên bằng chứng của Hiệp hội Gây tê vùng và Thuốc giảm đau Hoa Kỳ về việc sử dụng gây tê vùng ở những trường hợp được điều trị bằng thuốc chống kết tập tiểu cầu hoặc tiêu sợi huyết. Cần thận trọng trước các thủ thuật gây tê vùng sâu ở người bệnh có sử dụng thuốc kháng đông máu vì nhiều lo ngại cho các tình huống nguy hiểm.
Người bệnh cần chuẩn bị tâm lý trước khi gây tê cơ vuông thắt lưng. Bác sĩ điều trị sẽ giải thích về quy trình, các rủi ro, lợi ích và các lựa chọn thay thế phương pháp gây tê này. Người bệnh có thể đặt ra bất kỳ câu hỏi nào cho bác sĩ để được giải đáp. Người bệnh cần hiểu rõ về phương pháp gây tê cơ vuông thắt lưng và đồng ý tiến hành thủ thuật này.
Quy trình gây tê cơ vuông thắt lưng diễn ra tại Khoa Gây mê – Hồi sức, BVĐK Tâm Anh TP.HCM như sau:
Trường hợp gây tê cơ vuông thắt lưng giảm đau trước phẫu thuật, người bệnh được đặt đường truyền ngoại vi bằng kim luồn tĩnh mạch 18G ở tay với dịch truyền Natri chloride 0,9% trước khi tiến hành gây tê tại phòng mổ với đầy đủ thiết bị theo dõi mạch, huyết áp, SpO2,…
Trong trường hợp gây tê cơ vuông thắt lưng để giảm đau sau phẫu thuật vùng bụng nói chung, bác sĩ Gây mê – Hồi sức cần cho người bệnh thoát mê tại phòng mổ sau đó đưa về phòng hồi tỉnh. Người bệnh được mắc các thiết bị theo dõi và kiểm báo, gồm: điện tim, SpO2, mềm sưởi ấm bằng hơi. Sau khi theo dõi khoảng 30 – 60 phút và đánh giá vận động 2 chi dưới tốt, tiến hành gây tê QL tại phòng hồi tỉnh.
Đặt người bệnh nằm nghiêng 1 góc 90 độ. Sau đó, tiến hành vô khuẩn vị trí thủ thuật bằng betadine 5%. Bác sĩ mặc áo phẫu thuật, mang găng tay vô khuẩn và sát trùng lại vùng thủ thuật bằng betadine 5% thêm lần nữa. Sau đó tiến hành các thao tác gây tê.
Bác sĩ cho gel siêu âm lên đầu dò và bọc đầu dò siêu âm vào bao vô trùng, thường sử dụng đầu dò cong, tần số 9MHz vào vị trí bên trên mào chậu, đường nách sau để xác định mỏm ngang và tìm dấu hiệu của cơ vuông thắt lưng. Bác sĩ có thể dùng đầu ngón tay, kết hợp cùng hình ảnh trên máy dò siêu âm để xác định cơ QL.
Bác sĩ di chuyển đầu dò siêu âm quanh vị trí cơ QL để xác định chính xác vị trí cắm kim. Dùng kim tê loại không có kích thích 100mm, 21G, đi kim trong mặt phẳng đầu dò (in plane), từ bờ sau ra trước, đích đến là cạnh sau cơ QL, quan sát mũi kim di chuyển dưới siêu âm cho đến khi chạm vào khoang giữa 2 lớp cân cơ QL.
Trước khi tiêm thuốc tê, bác sĩ cần tiêm glucose 5% từ 1 – 2ml để kiểm tra tách (test) nước, khi xác định đã vào đúng khoang cân cơ QLvà đủ các điều kiện an toàn để tiêm thuốc, thuốc gây tê đã pha sẵn trước đó sẽ được tiêm cho mỗi bên cơ vuông thắt lưng.
Trong suốt quá trình bơm thuốc, mỗi lần bơm 5ml thì phải rút ngược kim tiêm ra 1 lần, để kiểm tra xem có máu trào ngược hay không, nếu không sẽ tiến hành bơm tiếp. Lặp lại thao tác cho đến khi hết thuốc tê, điều này giúp đảm bảo an toàn. Kỹ thuật đi kim phải đảm bảo kim không dịch chuyển vào mạch máu. Lặp lại quy trình cho cơ vuông thắt lưng ở bên còn lại.
Bác sĩ và điều dưỡng hồi tỉnh sẽ theo dõi người bệnh sau gây tê cơ vuông thắt lưng:
Trong trường hợp người bệnh có sử dụng thuốc giảm đau nền paracetamol 10 – 15 mg/kg/6 giờ và Voltaren 100 mg/kg/24 giờ, bác sĩ cần sử dụng thang điểm VAS để cân nhắc về việc có thêm thuốc giảm đau hay không, gồm:
Ngoài các biến chứng liên quan đến thủ thuật gây tê thần kinh ngoại biên, giống như bất kỳ các loại gây tê vùng nào khác, các biến chứng liên quan đến thủ thuật gây tê cơ vuông thắt lưng chủ yếu là do thực hiện kỹ thuật sai và thiếu hiểu biết về giải phẫu mô. Những điều này có thể vô tình đâm thủng các cấu trúc trong ổ bụng như thận, gan và lách. Cần hết sức thận trọng, đặc biệt đối với thủ thuật gây tê bên phải vì thận phải thấp hơn và nhỏ hơn thận trái khi siêu âm.
Liệt dây thần kinh đùi thoáng qua sau thủ thuật gây tê QL đã được báo cáo. Trong các thủ thuật gây tê 2 bên bằng thuốc gây tê tại chỗ thể tích lớn, cần cân nhắc đến độc tính toàn thân. Ngoài ra, còn có các biến chứng nhiễm trùng, tụ máu chỗ tiêm hay chảy máu nếu người bệnh đang dùng thuốc kháng đông máu,…
Do đó, bác sĩ thực hiện thủ thuật gây tê cơ vuông thắt lưng (QLB) phải cẩn thận khi thực hiện gây tê khối cơ này theo kỹ thuật vô trùng để tránh nhiễm trùng. Về mặt lý thuyết, QLB có nguy cơ nhiễm trùng thấp hơn so với các phương pháp tiếp cận trục thần kinh trung ương và không có trường hợp nào được báo cáo về biến chứng nhiễm trùng do QLB.
Cần phải điều trị rối loạn đông máu hoặc ngừng sử dụng tạm thời thuốc chống đông máu trước khi thực hiện thủ thuật tê QL để tránh chảy máu quá nhiều hoặc hình thành cục máu đông.
Bất kỳ quy trình gây tê vùng nào sử dụng thuốc gây tê cục bộ đều có liên quan đến độc tính toàn thân của thuốc gây tê cục bộ (LAST) do sự hấp thụ toàn thân của thuốc gây tê cục bộ. QLB có liên quan đến nồng độ ropivacain trong huyết tương thấp hơn so với gây tê vùng TAP (Transversus Abdominis Plane block), có khả năng làm cho QLB an toàn hơn. Cho đến hiện tại, chưa có trường hợp LAST nào được báo cáo do QLB.
Kỹ thuật gây tê cơ vuông thắt lưng có đau nhưng mức độ đau nhẹ, thường xảy ra khi người bệnh vận động sau phẫu thuật. Bác sĩ khuyến cáo người bệnh sau khi gây tê cơ vuông thắt lưng nên vận động để dần dần phục hồi và ngăn biến chứng thuyên tắc mạch máu do cục máu đông.
Gây tê cơ vuông thắt lưng và gây tê ngoài màng cứng có khác biệt về kỹ thuật gây tê. Trong gây tê cơ vuông thắt lưng thuốc tê được đưa vào lớp cân cơ với sự hướng dẫn của siêu âm, trong khi gây tê ngoài màng cứng thuốc được đưa vào khoang bên ngoài màng cứng, ức chế các rễ thần kinh từ tủy sống.
Gây tê cơ vuông thắt lưng ở Khoa Gây mê – Hồi sức, BVĐK Tâm Anh TP.HCM và Đơn vị Gây mê – Hồi sức, Trung tâm khám chữa bệnh Tâm Anh Quận 7 là 3 địa chỉ được đánh giá cao hiện nay.
Tại đây được trang bị đầy đủ hệ thống trang thiết bị kỹ thuật như máy siêu âm thế hệ mới Multibeam (Đức), máy siêu âm Doppler, các chẩn đoán hình ảnh tiên tiến như X-quang, MRI, CT,… giúp bác sĩ Gây mê – Hồi sức xác định chính xác vị trí cơ tứ giác thắt lưng tại vùng phẫu thuật, kỹ thuật gây tê tiêu chuẩn, an toàn, nhắm chính xác mục tiêu, giúp quản lý tốt các rủi ro, biến chứng có thể gặp phải trong suốt quá trình gây mê, phẫu thuật và hồi phục của người bệnh.
Như vậy, gây tê cơ vuông thắt lưng là phương pháp gây tê với kỹ thuật phức tạp, được thực hiện dưới sự chỉ dẫn của siêu âm, bác sĩ tiếp cận chính xác và đưa thuốc gây tê vào vùng cơ tứ giác, gây tê cục bộ, phục vụ cho các phẫu thuật vùng bụng, sản – phụ khoa,… Với ưu điểm vượt trội về an toàn, hiện tại gây tê cơ vuông thắt lưng đã được ứng dụng rộng rãi trong Gây mê – Hồi sức.
HỆ THỐNG BỆNH VIỆN ĐA KHOA TÂM ANH
Hy vọng với những thông tin bài viết vừa chia sẻ đã giúp bạn hiểu thêm về kỹ thuật gây tê cơ vuông thắt lưng, cũng như ưu – nhược điểm, chỉ định và quy trình thực hiện kỹ thuật này.
