Hiện nay, việc lưu trữ và ứng dụng tế bào gốc nhau thai (tế bào gốc từ nhau thai) của trẻ sơ sinh đang nhận được nhiều quan tâm từ các bậc phụ huynh. Vậy, tế bào gốc từ nhau thai là gì? Lưu trữ ở đâu tại Việt Nam?
Tế bào gốc nhau thai (placental-stem cells) hay tế bào gốc rau thai là loại tế bào gốc có nguồn gốc từ mô hoặc máu của nhau thai trẻ sơ sinh. Tế bào gốc nhau thai được chiết tách từ nhau thai sổ ra ngoài sau khi em bé chào đời. Nhau thai bám vào tử cung của người mẹ, điều hòa miễn dịch của mẹ giúp thai nhi làm tổ, cung ứng dưỡng chất nuôi thai nhi, và tiết hormone để điều hòa sinh lý của mẹ và thai nhi.
Nhau thai được tạo ra bởi các tế bào gốc dòng ngoài phôi, các loại tế bào chính bao gồm biểu mô, tế bào nuôi dưỡng và tế bào tạo máu. Nhau thai là nguồn cung dồi dào các tế bào gốc tạo máu (HSC) và tế bào gốc trung mô (MSC), được tìm thấy phổ biến ở màng đệm, màng ối và các nhung mao màng đệm của nhau thai.
Tìm hiểu thêm: Các loại tế bào gốc phổ biến và cách phân loại như thế nào?
Nhau thai là một cơ quan vô cùng phức tạp, chứa rất nhiều quần thể tế bào gốc, cũng là một trong số các cơ quan mà khoa học có ít thông tin về nó nhất. Bài viết này giới hạn ở vài loại tế bào đã được y học dành nhiều quan tâm được thu thập từ nhau thai, như tế bào gốc nuôi dưỡng, tế bào gốc trung mô và tế bào gốc tạo máu.
Đặc điểm chung của các loại tế bào gốc từ nhau thai là có tính gốc cao, có nhiều điểm tương đồng với tế bào gốc phôi và sở hữu đặc quyền miễn dịch, dễ phù hợp ghép hơn tế bào gốc từ nguồn khác. Các đặc tính điều hòa miễn dịch của tế bào gốc nhau thai được nghiên cứu với mục đích hiểu rõ hơn về cơ chế làm tổ của thai, các bệnh lý liên quan đến thai kỳ và khám phá khả năng ứng dụng trong các phác đồ điều trị dựa trên liệu pháp tế bào.
Tế bào gốc nuôi dưỡng (trophoblast stem cells) là tế bào tạo nên các loại tế bào nuôi dưỡng cấu thành nhiều cấu trúc nhau thai. Tế bào gốc nuôi dưỡng phân biệt với tế bào gốc phôi vào ngày thứ 5 sau khi thụ thai ở giai đoạn phôi nang, tế bào gốc nuôi dưỡng là lớp tế bào lá nuôi (trophectoderm), và tế bào gốc phôi là khối tế bào bên trong (inner cell mass).
Trong một báo cáo năm 2017, Harrison và các cộng sự đã nuôi cấy tế bào gốc phôi chuột cùng tế bào gốc nuôi dưỡng của chuột trên ma trận ngoại bào 3D (extracellular matrix culture) và quan sát được các tế bào này tự sắp xếp thành một cấu trúc phôi chuột hoàn chỉnh. Mang thai được coi là quá trình ghép tạng tự nhiên, khi cơ thể người mẹ mang những cơ quan chỉ tương đồng một nửa bộ HLA nhưng thai nhi vẫn hòa hợp mà không bị đào thải nhờ dung hòa miễn dịch giữa mẹ và thai nhi (maternal-fetal tolerance) mà các tế bào nuôi dưỡng đóng vai trò chủ chốt. (1)
Tế bào gốc trung mô (MSC) phân lập từ nhau thai có tính gốc cao, trong quần thể biểu hiện nhiều marker của tế bào gốc vạn năng và có khả năng biệt hóa thành cả 3 lớp mầm phôi tương tự với tế bào gốc phôi, nhưng không làm hình thành khối u teratoma ác tính khi đưa vào động vật nên có thể trực tiếp dùng cho điều trị. So sánh với các nguồn khác, MSC từ nhau thai tiết ra lượng rất lớn các cytokines có tác dụng kháng viêm, hỗ trợ tạo mạch và thúc đẩy sửa chữa mô gồm IL-2, IL-4, IL-13, HGF và GM-CSF, đồng thời ức chế tế bào T tăng sinh hiệu quả nhất. Nhau thai là một nguồn tế bào gốc trung mô dồi dào và chất lượng cao… (2)
Nhau thai là cơ quan tạo máu quan trọng trong thời kỳ đầu phát triển của thai nhi, là nơi tìm thấy rất nhiều tế bào gốc tạo máu (hematopoietic stem cells niche). Năm 1962 của Dancis và các cộng sự chứng minh được sự có mặt của các tế bào miễn dịch trong nhau thai chuột qua thí nghiệm tiêm tế bào nhau thai giống chuột C57 cho chuột BALB/C (hai giống chuột có HLA không chút tương thích) và quan sát được hiện tượng mảnh ghép chống chủ cấp, và chuột nhận tế bào nhau thai tử vong sau 2 đến 4 tuần. Nghiên cứu năm 1977 của cùng nhóm tác giả truyền huyền phù tế bào nhau thai vào chuột suy tủy xương sau khi xạ trị liều cao và ghi nhận các tế bào máu được tạo ra và cán mốc khỏe mạnh sau 60-80 ngày (khác biệt liều tế bào), lượng hồng cầu tạo ra vượt trội hơn hẳn những con chuột được truyền máu thai chuột hay không trải qua điều trị. (3)
Tế bào gốc từ nhau thai sở hữu nhiều đặc tính sinh học ưu việt, bao gồm:
Y học trên thế giới đã và đang nghiên cứu, ứng dụng tế bào gốc từ rau thai vào chữa trị nhiều bệnh lý nguy hiểm ở người, cụ thể như sau:
Lưu ý: Việc nghiên cứu, thử nghiệm lâm sàng, ứng dụng và hiệu quả điều trị nhờ tế bào gốc từ nhau thai vẫn đang được các nhà khoa học nghiên cứu chuyên sâu hơn.
Quy trình thu thập tế bào gốc từ nhau thai rất đơn giản, không gây đau đớn cho mẹ và bé. Sau khi nhau thai sổ ra ngoài, bác sĩ sẽ sử dụng dụng cụ chuyên dụng để thu thập mô hoặc máu từ nhau thai và cho vào cốc đựng mẫu vô trùng.
Mẫu mô hoặc máu từ nhau thai này sẽ được vận chuyển về phòng thí nghiệm tại trung tâm tế bào gốc để tiến hành gạn tách, phân lập và nuôi cấy tăng sinh. Phân ly bằng enzyme hoặc dung dịch hóa học là phương pháp được sử dụng phổ biến để chiết xuất được tế bào gốc nhau thai từ khối mô.
Sau đó, tế bào gốc từ rau thai đạt chuẩn về chất lượng lẫn số lượng sẽ được lưu trữ tại ngân hàng mô với thời gian tùy thuộc vào gói lưu trữ mà khách hàng lựa chọn.
Phụ huynh nên chọn lưu trữ tế bào gốc từ nhau thai cho trẻ, bởi vì:
Thu thập và lưu trữ tế bào gốc từ rau thai nhằm dự phòng điều trị bệnh trong tương lai, bất cứ khi cần dùng cũng sẽ có sẵn, hứa hẹn là bước tiến vượt trội của nền y học tái tạo. Tuy vậy, không phải cơ sở y tế nào cũng đáp ứng được điều kiện về chuyên môn để được Bộ Y tế cấp phép cung cấp dịch vụ này.
Hiện nay, bố mẹ có thể chọn lưu trữ tế bào gốc từ nhau thai, máu hoặc mô dây rốn cho con tại Trung tâm Tế bào gốc và Ngân hàng mô thuộc Hệ thống Bệnh viện Đa khoa Tâm Anh. Nơi đây là một trong số ít bệnh viện được Bộ Y tế cấp giấy phép hoạt động trong lĩnh vực thu thập, lưu trữ, nghiên cứu và ứng dụng tế bào gốc tại Việt Nam.
Trung tâm Tế bào gốc và Ngân hàng mô thuộc Hệ thống Bệnh viện Đa khoa Tâm Anh sở hữu đầy đủ máy móc, thiết bị y tế chuyên dụng phục vụ tối ưu cho công cuộc thu thập và lưu trữ tế bào gốc. Quá trình thu thập và lưu trữ tế bào gốc tại đây diễn ra trong quy trình khép kín, đạt chuẩn quốc tế.
Nhờ mối liên kết chặt chẽ với các Khoa lâm sàng khác, nơi đây đã và đang nghiên cứu, ứng dụng tế bào gốc vào phác đồ điều trị các bệnh lý, bao gồm:
Ngoài ra, Trung tâm Tế bào gốc và Ngân hàng mô tại Hệ thống Bệnh viện Đa khoa Tâm Anh còn sở hữu nhiều ưu điểm vượt trội như:
HỆ THỐNG BỆNH VIỆN ĐA KHOA TÂM ANH
Tóm lại, tế bào gốc nhau thai tiềm năng trong việc ứng dụng vào phác đồ điều trị nhiều bệnh lý nguy hiểm ở người. Việc thu thập và lưu trữ tế bào gốc từ nhau thai cần được thực hiện tại cơ sở y tế uy tín, đảm bảo chuyên môn, sở hữu các máy móc hiện đại phục vụ hiệu quả cho việc lưu trữ tế bào gốc từ nhau thai này.
