Phù do suy tim: Nguyên nhân, triệu chứng, chẩn đoán và điều trị

Phù do suy tim là một triệu chứng khá phổ biến ở bệnh nhân suy tim. Phù có thể xảy ra ở mắt cá chân, bàn chân, bụng hoặc phổi. Nếu không điều trị sớm, tình trạng phù sẽ khiến cho suy tim ngày một trầm trọng hơn. Trong bài viết dưới đây, ThS.BS.CKII Huỳnh Thanh Kiều, Trung tâm Tim mạch, BVĐK Tâm Anh TP.HCM sẽ thông tin đến bạn đọc những triệu chứng điển hình, các phương pháp chẩn đoán và hướng dẫn điều trị phù do suy tim.

Phù do suy tim là gì?

Phù do suy tim là tình trạng cơ thể bị tích tụ chất dịch trong các mô gây nên phù nề. Đây là triệu chứng thường gặp ở bệnh nhân suy tim. Bản thân phù nề thường không quá nguy hiểm. Tuy nhiên, tùy thuộc vào vị trí và mức độ phù nề, có thể là dấu hiệu cảnh báo cho thấy mức độ tiến triển nặng của bệnh suy tim.

Một số loại phù nề như phù phổi do suy tim là trường hợp cần được cấp cứu y tế. Vì đây là tình trạng tăng dịch trong gian kẽ và/hoặc phế nang của nhu mô phổi, dẫn đến ho, khó thở đột ngột, hồi hộp, đổ nhiều mồ hôi, da xanh… Tuy nhiên, loại phù nề điển hình nhất ở bệnh nhân suy tim là sưng phù ở cẳng chân, bàn chân, mắt cá chân và bàn tay. (1)

Cơ chế gây phù trong suy tim

Cơ chế gây phù trong suy tim diễn ra như thế nào? Lý giải cho vấn đề này, ThS.BS.CKII Huỳnh Thanh Kiều, Trung tâm Tim mạch, BVĐK Tâm Anh cho biết “Ở bệnh nhân suy tim, tim không thể bơm đủ máu qua động mạch và đưa máu quay trở lại tim, dẫn đến tăng áp lực trong mạch máu. Điều này gây ra hiện tượng lượng dịch dư thừa trong mao mạch có thể rò rỉ vào các mô của cơ thể, gây phù nề”.

Ngoài ra, suy tim làm giảm lượng máu giàu oxy được đưa đến nuôi dưỡng các cơ quan, bao gồm cả thận. Theo thời gian, thận bị tổn thương và giảm khả năng đào thải dịch dư thừa ra khỏi cơ thể, góp phần gây ra tình trạng phù nề.

Đôi khi phù nề là dấu hiệu đầu tiên của suy tim. Do đó, sau khi được chẩn đoán suy tim, cần theo dõi sự gia tăng trọng lượng cơ thể vì người bệnh có thể tăng cân đột ngột do bị giữ nước. Tình trạng phù nề gia tăng cũng có thể dự đoán tình trạng suy tim trầm trọng hơn. (2)

>> Xem thêm: Phù thũng là gì? Nguyên nhân, biểu hiện, chẩn đoán và phòng ngừa

Phù do suy tim thường xảy ra ở vị trí nào?

Các biểu hiện suy tim có thể khác nhau ở mỗi người bệnh. Các triệu chứng suy tim biểu hiện rõ và càng nặng, đồng nghĩa với tình trạng suy tim càng tiến triển nặng hơn. Một số triệu chứng điển hình của bệnh suy tim bao gồm khó thở, mệt khi hoạt động gắng sức, sưng phù có tình trạng tích nước. Ngoài ra, người bệnh có thể ho dai dẳng, thở khò khè, đầy hơi, ăn uống không ngon miệng, tăng cân bất thường, chóng mặt, nhịp tim nhanh… Trong đó, phù nề là một trong những biểu hiện thường gặp ở những bệnh nhân suy tim.

Tình trạng sưng phù có thể xuất hiện ở nhiều bộ phận khác nhau trên cơ thể bệnh nhân suy tim. Tuy nhiên, các vị trí thường gặp nhất là ở các chi dưới gồm chân, mắt cá chân và bàn chân.

Tùy thuộc vào mức độ nghiêm trọng và tiến triển của bệnh suy tim mà người bệnh có thể bị phù ở các vị trí khác trên cơ thể như: Sưng phù ở bụng do chất lỏng tích tụ trong khoang bụng, gây chướng bụng, khó chịu, khó tiêu, ăn uống không ngon miệng. Phù nề do suy tim trở nên nghiêm trọng khi lan đến phổi và gây phù phổi. Chất lỏng tích tụ trong phổi có thể dẫn đến khó thở, ho ra bọt hồng, thở khò khè, tức ngực, khó thở. Phù phổi nếu không được cấp cứu ngay lập tức, có thể đe dọa đến tính mạng người bệnh. (3)

Nguyên nhân dẫn đến phù do suy tim

Ở bệnh nhân suy tim, hệ thống tim mạch không thể cung cấp đủ máu cho các tế bào. Tim thiếu lực cần thiết để đẩy máu qua động mạch và quay trở lại tĩnh mạch, dẫn đến tăng áp lực trong mạch máu. Sự gia tăng áp lực này đẩy chất lỏng ra khỏi mạch máu và chảy vào các mô xung quanh, dẫn đến sưng hoặc phù nề.

Phân loại theo chức năng tim, suy tim có 2 dạng chính: Tâm thu và tâm trương. Suy tim tâm thu là khả năng co bóp và bơm máu của tim bị suy yếu. Suy tim tâm trương xảy ra khi cơ tim trở nên cứng và khó thư giãn, ảnh hưởng đến khả năng làm đầy của tim. Cả hai loại suy tim này đều có thể dẫn đến phù nề.

Triệu chứng phù do suy tim

Triệu chứng phù do suy tim có thể khác nhau ở mỗi bệnh nhân, tùy thuộc vào mức độ suy tim. Người bệnh có thể nhận biết triệu chứng phù nề trong suy tim thông qua các đặc điểm:

• Phù nề các mô ngay dưới da, đặc biệt ở vùng thấp như là ở chân hoặc lưng hoặc bìu.
• Vùng da bị phù nề căng bóng.
• Phù thường bắt đầu ở hai mắt cá chân trước
• Vùng da bị phù lên thường mềm, khi ấn vào sẽ lõm xuống và thường không gây đau.
• Bụng chướng, to hơn so với bình thường.
• Cảm giác nặng chân.
• Khi bị phù ở chân, người bệnh sẽ cảm thấy mang giày dép bị chật hơn so với bình thường.
• Tình trạng sưng chân và mắt cá chân có thể nhẹ vào buổi sáng hoặc khi nằm nghỉ ngơi và trở nên nặng hơn vào cuối ngày.

Phù do suy tim có nguy hiểm không?

Dạng phổ biến nhất của chứng phù nề do suy tim thường không quá nghiêm trọng. Tuy nhiên, phù nề có thể cho thấy suy tim đang tiến triển hoặc trở nên nặng hơn.

Một đánh giá năm 2021 của các nghiên cứu trước đây cho thấy tình trạng phù nề gia tăng có thể dự đoán tình trạng suy tim trầm trọng hơn. Do đó, phù được xem là một dấu hiệu lâm sàng quan trọng của sự tiến triển của suy tim.

Trong một số trường hợp, phù có thể xảy ra ở giai đoạn sau của bệnh suy tim – phân độ suy tim theo giai đoạn, theo Đại học Tim mạch Mỹ/Hiệp hội Tim mạch Mỹ (ACC/AHA).

• Giai đoạn A: Bao gồm những người có nguy cơ bị suy tim.
• Giai đoạn B: Bgười bệnh đã có những bệnh lý cấu trúc tim nhưng chưa có triệu chứng suy tim trên lâm sàng.
• Giai đoạn C: Người bệnh đã có triệu chứng cơ năng của suy tim, bao gồm mệt mỏi, khó thở, hụt hơi, ho khan, đau thắt ngực, sưng bàn chân, mắt cá chân, cẳng chân và bụng. Tuy nhiên, phù nề có thể không phải là đặc điểm nổi bật hoặc có thể nhẹ hơn và cục bộ.
• Giai đoạn D: Tình trạng phù nề trở nên rõ ràng hơn. Tại thời điểm này, người bệnh có bệnh lý tim nặng và biểu hiện các triệu chứng rõ rệt ngay cả khi nghỉ ngơi, cần có sự can thiệp đặc biệt.

Phương pháp chẩn đoán phù do suy tim

Để chẩn đoán phù nề là do suy tim các bác sĩ sẽ chẩn đoán người bệnh có bị suy tim hay không, trước tiên bác sĩ sẽ hỏi về bệnh sử, tiền sử gia đình, thăm khám lâm sàng và kết hợp với các phương pháp cận lâm sàng bao gồm:

• Điện tâm đồ: Giúp phát hiện tình trạng dày giãn buồng tim, phát hiện các rối loạn nhịp tim, các triệu chứng thiếu máu cục bộ, nhồi máu cơ tim.
• Chụp X-quang tim phổi: Phát hiện hình ảnh bóng tim to, sung huyết phổi, tràn dịch màng phổi.
• Siêu âm tim qua thành ngực: Đánh giá chức năng thất trái, kích thước buồng tim, hở van tim, huyết khối buồng tim, dịch màng tim.
• Holter điện tâm đồ 24 giờ: Trong tường hợp siêu âm tim không tìm thấy các dấu hiệu của rối loạn nhịp tim, người bệnh sẽ được chỉ định đeo máy Holter điện tâm đồ 24 giờ, giúp theo dõi nhịp tim trong suốt thời gian đeo và tìm ra các rối loạn nhịp tim.
• Chụp động mạch vành: Tìm nguyên nhân gây suy tim khi nghi ngờ do bệnh động mạch vành, phân suất tống máu thất trái giảm.
• MSCT động mạch vành: Đây là thủ thuật thăm dò và chẩn đoán hình ảnh có độ đặc hiệu và độ nhạy cao, giúp đánh giá bệnh lý mạch vành.
• MRI tim: Được chỉ định khi siêu âm tim cho thấy tình trạng phức tạp, có dấu hiệu bất thường, nghi ngờ bệnh lý cơ tim hoặc viêm cơ tim.
• Xét nghiệm máu: Giúp chẩn đoán nguyên nhân, tiên lượng và theo dõi điều trị bệnh.

Cách điều trị phù do suy tim

Có nhiều nguyên nhân khác nhau có thể dẫn đến phù. Vì vậy, trước tiên cần tìm nguyên nhân gây phù để có thể đưa ra phương pháp điều trị thích hợp. Bệnh nhân bị suy tim có triệu chứng sưng phù, có thể được điều trị chủ yếu tập trung vào kiểm soát tình trạng suy tim và cải thiện cân bằng dịch trong cơ thể. Phương pháp điều trị bao gồm sử dụng thuốc và điều trị cải thiện lưu thông máu để giảm sưng phù và cải thiện chức năng tim.

1. Điều trị thuốc

Bác sĩ có thể chỉ định một số loại thuốc giúp giảm bớt lượng dịch tích tụ trong cơ thể và kiểm soát triệu chứng suy tim như:

• Thuốc lợi tiểu: Là thuốc chính giúp cơ thể tăng thải dịch dư thừa qua nước tiểu. Nên uống thuốc lợi tiểu vào buổi sáng, tránh uống vào tối trước khi đi ngủ vì có thể gây ra triệu chứng tiểu đêm, làm ảnh hưởng đến chất lượng giấc ngủ.
• Thuốc ức chế neprilysin/angiotensin và thuốc ức chế men chuyển angiotensin: Giúp giãn mạch máu, cải thiện lưu lượng máu và giảm tải hoạt động cho tim.
• Thuốc đối kháng Aldosterone: Là những thuốc lợi tiểu tiết kiệm kali, làm tăng khả năng bài tiết nước tiểu ở thận, giúp người bệnh đi tiểu dễ dàng hơn, đồng thời giúp giảm sợi hóa cơ tim và kéo dài tuổi thọ người bệnh.
• Thuốc chẹn beta: Giảm nhịp tim, giúp thư giãn tim và cải thiện chức năng tim.
• Nhóm thuốc SGLT-2: Cải thiện triệu chứng và sống còn ở bệnh nhân suy tim trong tất cả các giai đoạn bệnh, đặc biệt ở bệnh nhân có kèm bệnh tiểu đường hoặc bệnh thận mạn.

Trong trường hợp suy tim nặng, người bệnh có thể cần các thiết bị cấy ghép như máy khử rung tim tự động (ICD), liệu pháp tái đồng bộ cơ tim (CRT) để hỗ trợ chức năng của tim. Bệnh nhân suy tim giai đoạn cuối không đáp ứng điều trị với tất cả các phương pháp trên, cần chờ để được ghép tim.

2. Điều trị cải thiện lưu thông máu

Các biện pháp giúp cải thiện tuần hoàn và giảm tích tụ dịch ở bệnh nhân suy tim bị phù gồm:

• Mang vớ nén: Tạo áp lực lên chân, tăng tuần hoàn và giúp giảm sưng.
• Tập thể dục: Vận động thể dục thường xuyên có thể giúp cải thiện tuần hoàn và thúc đẩy quá trình bơm máu từ cơ chân bị ảnh hưởng trở lại tim. Tuy nhiên, người bệnh chỉ nên vận động nhẹ nhàng, thực hiện các bài tập vừa sức và nên nghỉ ngơi khi cảm thấy mệt, khó thở, nhịp tim nhanh.
• Nâng cao chân hoặc bộ phận cơ thể bị sưng cao hơn tim khi nằm: Giúp duy trì đủ lưu lượng máu và giảm phù nề.
• Giảm lượng muối tiêu thụ hàng ngày: Vì khi nạp muối vào cơ thể nhiều sẽ làm tăng nguy cơ tích nước khiến tình trạng phù nặng hơn. Do đó, bệnh nhân suy tim có dấu hiệu phù nên tham khảo ý kiến bác sĩ về việc giảm bớt lượng muối trong khẩu phần ăn.

Biện pháp phòng ngừa phù do suy tim

Phù là một trong những triệu chứng của suy tim, phù càng nghiêm trọng thì tim càng phải hoạt động nhiều hơn khiến cho suy tim tiến triển nặng. Vì vậy, áp dụng các biện pháp giúp ngăn ngừa và giảm triệu chứng phù sẽ góp phần hỗ trợ trong điều trị suy tim có hiệu quả hơn. Người bệnh có thể áp dụng một số cách sau:

• Chế độ ăn hạn chế muối.
• Tập luyện thể dục vừa sức.
• Tránh đứng hoặc ngồi một tư thế quá lâu.
• Không mang giày dép hoặc quần bó sát.
• Có thể mang vớ nén để cải thiện tình trạng phù chân.
• Sử dụng thuốc lợi tiểu theo chỉ định của bác sĩ.
• Đến bệnh viện tái khám theo định kỳ.

Câu hỏi thường gặp

1. Phù do suy tim có xảy ra ở giai đoạn cuối của bệnh không?

Bệnh nhân suy tim có thể bị phù nề ở nhiều giai đoạn. Tuy nhiên, tình trạng phù nề rất rõ ràng hoặc trầm trọng hơn thường xuất hiện ở bệnh nhân suy tim giai đoạn C và D.

2. Phù do suy tim có phân biệt được với phù do bệnh lý khác?

Có thể phân biệt được phù do suy tim với tình trạng phù do các bệnh lý bằng một số đặc điểm:

• Phù trong suy tim thường là dạng phù mềm, có dấu lõm khi ấn vào.
• Vết phù thường không gây đau.
• Vị trí phù thường xuất hiện đầu tiên ở hai bên mắt cá chân.
• Phù thường nặng hơn vào buổi chiều và nhẹ hơn vào buổi sáng sớm khi mới thức dậy.

3. Tình trạng phù do suy tim khi nào nên gặp bác sĩ?

Phù nề là triệu chứng phổ biến của bệnh suy tim, nhưng nó cũng có thể do các tình trạng khác gây ra. Khi bị suy tim, chất dịch tích tụ do hệ thống tuần hoàn của cơ thể không hoạt động mạnh như bình thường do cơ tim bị suy yếu hoặc cứng lại. Do đó, nếu nhận thấy tình trạng sưng phù chân nhưng không rõ nguyên nhân, người bệnh tốt nhất nên đến gặp bác sĩ càng sớm càng tốt để bác sĩ tìm nguyên nhân gây phù và có hướng điều trị thích hợp.

Ngoài ra, khi nhận thấy bất kỳ vùng da nào trên cơ thể bị sưng, căng hoặc bóng, da bị lõm khi ấn vào, đi kèm với đó là triệu chứng hụt hơi, nhịp tim không đều, đau ngực, nên liên hệ với bác sĩ để kiểm tra sớm.

Mặc dù đã có nhiều tiến bộ trong điều trị suy tim, nhưng tình trạng bệnh vẫn tiến triển xấu theo thời gian. Thống kê cho thấy, có khoảng 20% người bệnh được chẩn đoán suy tim tử vong sau 1 năm và 53% sau 5 năm. Tỷ lệ này tăng đáng kể theo độ tuổi. Chính vì vậy, người có các yếu tố nguy cơ suy tim nên thăm khám sức khỏe tim mạch định kỳ. Đối với người được chẩn đoán suy tim, cần tuân thủ phác đồ điều trị của bác sĩ, kết hợp với điều chỉnh lối sống, sinh hoạt khoa học để giúp giảm triệu chứng và làm chậm quá trình tiến triển bệnh.

Hiện nay, Trung tâm Tim mạch – Bệnh viện Đa khoa Tâm Anh triển khai phòng khám chuyên biệt về suy tim, thăm khám chuyên sâu, theo dõi chặt chẽ, chăm sóc toàn diện cho bệnh nhân suy tim nhằm giảm tỷ lệ nhập viện và tử vong.

Phòng khám Suy tim do các chuyên gia, bác sĩ giỏi chuyên môn, giàu kinh nghiệm cố vấn và trực tiếp thăm khám như: PGS.TS.BS Phạm Nguyễn Vinh (Giám đốc Trung tâm Tim mạch, hơn 50 năm kinh nghiệm), ThS.BS.CKII Huỳnh Thanh Kiều (Trưởng khoa Nội tim mạch 1 kiêm Trưởng đơn vị Suy tim, hơn 20 năm kinh nghiệm), BS.CKI Hoàng Thị Bình (Phó khoa Nội tim mạch 1, hơn 13 năm kinh nghiệm), ThS.BS.CKII Nguyễn Thị Ngọc (hơn 20 năm kinh nghiệm), ThS.BS Đỗ Thị Hoài Thơ (hơn 10 năm kinh nghiệm)…

Để đặt lịch khám, tư vấn tầm soát và điều trị suy tim với các bác sĩ Trung tâm Tim mạch, Bệnh viện Đa khoa Tâm Anh, bạn có thể liên hệ theo thông tin sau:

Như vậy, suy tim có thể gây phù ở nhiều vị trí khác nhau trên cơ thể và ngược lại, tình trạng phù cũng khiến cho bệnh tiến triển nặng hơn. Vì vậy, nhận biết sớm các dấu hiệu phù do suy tim để có biện pháp khắc phục tình trạng phù sẽ hỗ trợ cải thiện suy tim tốt hơn.