Ngộ độc thực phẩm: Nguyên nhân, triệu chứng và cách phòng ngừa

Ngộ độc thực phẩm là một chứng bệnh thường gặp tại Việt Nam, khi các nguồn thực phẩm, thức ăn không đảm bảo vệ sinh an toàn. Hãy chủ động bảo vệ sức khỏe của mình và gia đình bằng cách tìm hiểu nguyên nhân gây bệnh (do vi khuẩn, virus, độc tố…), các triệu chứng điển hình (nôn ói, tiêu chảy, đau quặn bụng) và những cách phòng ngừa khoa học, hiệu quả.

Ngộ độc thực phẩm là gì?

Ngộ độc thực phẩm hay còn gọi là ngộ độc thức ăn hoặc trúng thực, là tình trạng người bệnh bị trúng độc, ngộ độc do ăn uống phải những thức ăn, nước uống bị nhiễm khuẩn, virus, nhiễm độc tố hoặc các loại thực phẩm bị biến chất, ôi thiu, vượt quá liều lượng cho phép các chất bảo quản, chất phụ gia,… Người mắc bệnh sẽ xuất hiện các triệu chứng trong vòng vài giờ và hồi phục lại sau vài ngày ngày điều trị.

Nguyên nhân gây ngộ độc thực phẩm

Nguyên nhân là do ăn phải thức ăn bị ô nhiễm không đảm bảo vệ sinh an toàn thực phẩm, chứa các yếu tố gây bệnh như:

• Vi khuẩn
• Virus
• Ký sinh trùng có thể sống trong ruột
• Chất độc
• Vi khuẩn mang hoặc tạo ra độc tố
• Nấm mốc tạo ra chất độc

Thực phẩm có thể bị ô nhiễm ở bất kỳ công đoạn nào trong quá trình đến tay người sử dụng như: trang trại, ngư trường, khâu trồng trọt, thu hoạch, đánh bắt, chế biến, bảo quản, vận chuyển sơ chế, chế biến,… Nguyên nhân cụ thể như sau:

• Vệ sinh tay không đảm bảo: Phân còn sót lại trên tay sau khi đi vệ sinh có thể làm nhiễm khuẩn thực phẩm, vi khuẩn truyền từ tay trong quá trình chuẩn bị thức ăn, người bệnh ăn phải các thức ăn nhiễm khuẩn sẽ gây ra triệu chứng.
• Không khử trùng khu vực nấu ăn hoặc dụng cụ ăn uống thích hợp: Dao, thớt hoặc các dụng cụ nhà bếp không được vệ sinh sạch sẽ trước khi chế biến thức ăn cũng có thể là nguyên nhân gây ngộ độc thực phẩm.
• Bảo quản thực phẩm không đúng cách: Thực phẩm để quá lâu ở nhiệt độ phòng hoặc trong tủ lạnh đều có thể nhiễm khuẩn hay phát triển các tác nhân ngộ độc, từ đó dẫn đến ngộ độc khi ăn.
• Thực phẩm không đảm bảo vệ sinh an toàn thực phẩm hay nhiễm độc: Những thực phẩm được trồng trọt hay chăn nuôi không đảm bảo vệ sinh, sử dụng thuốc hóa học, phân chuồng chưa xử lí kĩ hay trong quá trình vận chuyển, mua bán được xử lý các chất hóa học để thời gian lưu trữ kéo dài và hình thức đẹp.

Xem thêm: Ngộ độc bánh mì có nguyên nhân gì? Các biểu hiện nguy hiểm sau ăn

Các nguồn lây cụ thể và thời điểm xuất hiện triệu chứng được mô tả như sau:

Nguyên nhân gây bệnh	Thời điểm xuất hiện triệu chứng	Nguồn thông thường
Bacillus cereus (vi khuẩn)	30 phút đến 15 giờ	Các loại thực phẩm như: Cơm, thức ăn thừa, nước sốt, súp, thịt và những thực phẩm khác để ở nhiệt độ phòng quá lâu.
Campylobacter (vi khuẩn)	2 đến 5 ngày	Gia cầm sống hoặc chưa được nấu chín, động vật có vỏ, trứng chưa chín, sữa chưa tiệt trùng và nước bị ô nhiễm.
Clostridium botulinum (vi khuẩn)	Thông thường: 18 đến 36 giờ Trẻ sơ sinh: 3 đến 30 ngày	Thực phẩm bảo quản tại nhà: Thực phẩm đóng hộp, cá lên men, pate, đậu lên men và rượu. Trẻ sơ sinh dùng mật ong hoặc núm vú giả nhúng mật ong.
Clostridium perfringens (vi khuẩn)	6 đến 24 giờ	Thịt, gia cầm, món hầm và nước thịt, thức ăn để ở nhiệt độ phòng quá lâu.
Escherichia coli, thường được gọi là E. coli (vi khuẩn)	Từ 1 đến 10 ngày	Thịt sống hoặc nấu chưa chín, sữa hoặc nước trái cây chưa tiệt trùng, phô mai từ sữa chưa tiệt trùng, trái cây và rau quả tươi, nước bị ô nhiễm, phân của người nhiễm E. coli.
Giardia lamblia (ký sinh trùng)	1 đến 2 tuần	Thực phẩm, nước, dụng cụ sơ chế, chế biến có dính phân mang ký sinh trùng.
Viêm gan siêu vi A (vi rút)	15 đến 50 ngày	Động vật có vỏ sống hoặc nấu chưa chín, trái cây, rau quả tươi, thực phẩm và nước bị nhiễm phân người, người xử lý thực phẩm bị viêm gan A.
Listeria (vi khuẩn)	Triệu chứng tiêu hóa: 9 đến 48 giờ Triệu chứng toàn thân: 1 đến 4 tuần	Xúc xích, sữa chưa tiệt trùng, phô mai từ sữa chưa tiệt trùng, pate, trái cây và rau quả tươi.
Norovirus (vi-rút)	12 đến 48 giờ	Động vật có vỏ, trái cây, rau quả tươi, thực phẩm ăn liền mang mầm bệnh virus, thực phẩm hoặc nước bị nhiễm chất nôn mửa hoặc phân của người nhiễm virus.
Rotavirus (vi rút)	18 đến 36 giờ	Thực phẩm, nước hoặc dụng cụ tiếp xúc, chế biến bị nhiễm virus.
Salmonella (vi khuẩn)	6 giờ đến 6 ngày	Thịt gia cầm, trứng, các sản phẩm từ sữa, trái cây, rau quả tươi, các loại hạt, sản phẩm từ hạt.
Ngộ độc động vật có vỏ (độc tố)	Thường là 30 đến 60 phút, tối đa 24 giờ.	Động vật có vỏ, bao gồm cả động vật có vỏ nấu chín (nguồn gốc vùng ven biển bị nhiễm độc tố).
Shigella (vi khuẩn)	Thông thường, 1 đến 2 ngày, có thể lên đến 7 ngày.	Tiếp xúc với người bị bệnh, ăn thực phẩm hoặc nước bị ô nhiễm phân người.
Staphylococcus aerius (vi khuẩn thường được tìm thấy trên da)	30 phút đến 8 giờ	Thịt, salad hoặc bánh ngọt nhân kem để quá lâu hoặc không bảo quản trong tủ lạnh.
Vibrio (vi khuẩn)	2 đến 48 giờ	Cá, động vật có vỏ sống hoặc nấu chưa chín, đặc biệt là hàu, sử dụng nước bị ô nhiễm nước thải để nấu ăn, gạo, kê, trái cây và rau quả tươi.

Dấu hiệu ngộ độc thực phẩm nhẹ và nặng

Triệu chứng ngộ độc thực phẩm rất đa dạng, từ các triệu chứng nhẹ dễ nhầm lẫn đến những biểu hiện nặng đe dọa tính mạng. Nắm rõ các dấu hiệu sẽ giúp bạn nhận biết tình trạng sức khỏe và xử lý kịp thời.

1. Dấu hiệu ngộ độc thực phẩm nhẹ

Mặc dù không nguy hiểm đến tính mạng, nhưng việc nhận biết sớm các dấu hiệu là rất quan trọng để điều trị dứt điểm và phòng ngừa biến chứng. Dưới đây là những dấu thường gặp.

• Đau bụng
• Nôn mửa
• Tiêu chảy
• Tiêu chảy kèm theo phân có máu
• Đau bụng
• Sốt
• Đau đầu

2. Dấu hiệu ngộ độc thực phẩm nặng

Khi cơ thể xuất hiện các triệu chứng ngộ độc thực phẩm nặng, người bệnh cần được đưa đến cơ sở y tế ngay lập tức. Hầu hết những trường hợp này đều nghiêm trọng và thường gây ra các triệu chứng đáng lo ngại như sau:

• Mắt nhìn mờ
• Đau đầu
• Mất khả năng vận động tứ chi
• Khó nuốt
• Ngứa ran hoặc tê da
• Thay đổi giọng nói

Biến chứng nguy hiểm của ngộ độc thức ăn

Các trường hợp bị biến chứng thường hiếm gặp nhưng vẫn có thể xảy ra, thậm chí diễn tiến nghiêm trọng, dẫn đến tử vong, cụ thể như sau: (1)

• Mất nước: Cơ thể bị trúng thực thường đi kèm mất nước, muối và điện giải.
• Nhiễm trùng huyết: Có nguy cơ cao xảy ra ở người bệnh có hệ thống miễn dịch suy yếu, suy dinh dưỡng, người cao tuổi, bệnh lí ác tính,…
• Sảy thai và thai chết lưu: Nhiễm khuẩn Listeria đặc biệt nguy hiểm đối với thai nhi đang phát triển vì vi khuẩn này có thể gây tổn thương thần kinh và dẫn đến tử vong.
• Tổn thương thận: E. coli có thể dẫn đến hội chứng tan máu tăng urê huyết (HUS) và thổn thương thận hoặc khi tiêu chảy, nôn ói mất nước giảm tưới máu nuôi thận có thể gây tổn thương thận cấp do thiếu dịch
• Viêm khớp: Vi khuẩn Salmonella và campylobacter có thể gây tổn thương khớp, viêm khớp mạn tính.
• Tổn thương hệ thần kinh và não: Một số vi khuẩn hoặc virus có thể gây nhiễm trùng não gọi là viêm màng não, campylobacter cũng có thể gây rối loạn thần kinh gọi là hội chứng Guillain-Barre.

Các biện pháp chẩn đoán ngộ độc thức ăn

Để chẩn đoán ngộ độc thức ăn, ban đầu bác sĩ sẽ tiến hành khám thực thể và xem xét những nguyên nhân có thể gây nôn mửa, tiêu chảy hoặc các triệu chứng đi kèm khác: (2)

• Triệu chứng cụ thể của người bệnh.
• Thực phẩm hoặc đồ uống người bệnh đã ăn gần đây.
• Triệu chứng ở những người tiếp xúc cùng.
• Những thay đổi gần đây về loại thuốc, thực phẩm chức năng đã/ đang dùng.
• Các địa điểm du lịch gần đây.

Các xét nghiệm được chỉ định thực hiện bao gồm:

• Xét nghiệm mẫu phân để xác định loại vi khuẩn, virus, ký sinh trùng hoặc độc tố gây ngộ độc.
• Xét nghiệm máu để xác định nguyên nhân gây bệnh, loại trừ các tình trạng khác hoặc xác định các biến chứng.

Hướng dẫn cách xử lý khi bị ngộ độc thực phẩm

Việc áp dụng đúng cách xử lý khi bị ngộ độc thức ăn ngay từ ban đầu có vai trò quan trọng trong việc làm giảm triệu chứng và ngăn ngừa diễn tiến nặng. Cụ thể, các cách sơ cứu ngộ độc thực phẩm tại nhà gồm có:

• Bổ sung nước và chất điện giải: Để duy trì sự cân bằng chất lỏng trong cơ thể, người bệnh bị ngộ độc thức ăn cần bổ sung đủ nước và các khoáng chất cần thiết như: natri, kali, canxi…, đặc biệt là khi nôn mửa, tiêu chảy. Các trường hợp mất nước nghiêm trọng phải đến bệnh viện để truyền dịch vào máu.
• Thuốc kháng sinh: Nếu trúng thực do vi khuẩn gây ra, người bệnh sẽ có thể được kê đơn thuốc kháng sinh, nhưng thường chỉ dùng trong trường hợp nghiêm trọng, cơ địa đặc biệt hoặc nguy cơ mắc biến chứng cao.
• Thuốc chống ký sinh trùng: Nếu ngộ độc thức ăn do ký sinh trùng, bác sĩ sẽ kê đơn thuốc chống ký sinh trùng.
• Probiotic: Bác sĩ cũng có thể khuyên dùng men vi sinh để bổ sung lợi khuẩn đường ruột, giúp cải thiện triệu chứng khó chịu do ngộ độc.

Cách phòng tránh ngộ độc thực phẩm

Phòng ngừa ngộ độc thực phẩm là biện pháp chủ động và hiệu quả nhất để bảo vệ sức khỏe. Mỗi người nên chủ động thực hiện bằng những cách sau đây:

• Diệt khuẩn tay: Rửa tay bằng xà phòng và nước sạch trong vòng ít nhất 20 giây, luôn luôn thực hiện trước khi ăn, sau khi đi vệ sinh, trước và sau khi xử lý thực phẩm.
• Rửa trái cây và rau củ quả: Rửa sạch trái cây và rau củ quả dưới vòi nước chảy trước khi ăn, gọt vỏ, sơ chế và chế biến.
• Vệ sinh kỹ khu vực chế biến, dụng cụ nhà bếp: Rửa thớt, dao, bề mặt bếp và các dụng cụ nhà bếp khác bằng xà phòng chuyên dụng sau khi tiếp xúc với thịt sống, trái cây, rau quả chưa rửa sạch.
• Bảo quản lạnh đối với thức ăn thừa: Cho thức ăn thừa vào hộp, đậy kín hoàn toàn và bảo quản trong tủ lạnh ngay sau bữa ăn nếu có nhu cầu sử dụng sau, tuy nhiên vẫn nên hạn chế ăn thức ăn thừa.
• Rã đông thực phẩm đúng cách: Có thể cho vào lò vi sóng, bỏ vào ngăn mát tủ lạnh để rã đông qua đêm hoặc cho thực phẩm đông lạnh vào hộp đóng kín và cho vào nước lạnh.
• Không ăn thịt hoặc cá sống/chưa nấu chín kỹ: Luôn ăn chín uống sôi, nhiệt độ chế biến tối thiểu đối với toàn bộ các loại thịt, cá là 63 độ C, thịt xay là 71 độ C và thịt gia cầm là 74 độ C.
• Không ăn thực phẩm bị hỏng: Tuyệt đối không ăn thực phẩm có dấu hiệu hỏng, mốc hoặc đã quá hạn sử dụng.
• Vệ sinh tủ lạnh định kỳ: Nên vệ sinh bên trong tủ lạnh định kỳ vài tháng một lần, bằng cách sử dụng dung dịch tẩy rửa gồm 15ml baking soda với 0,9l nước để diệt khuẩn, loại bỏ ẩm mốc.

Câu hỏi thường gặp về tình trạng ngộ độc thực phẩm

Ngoài các thông tin đã đề cập, nhiều người vẫn còn những thắc mắc khác liên quan đến tình trạng ngộ độc thực phẩm hiện nay. Dưới đây là phần giải đáp các câu hỏi thường gặp về ngộ độc do thức ăn để cung cấp thêm kiến thức cho bạn.

1. Ngộ độc thực phẩm có nguy hiểm không?

Trúng thực có thể không nguy hiểm nếu ở mức độ nhẹ, các triệu chứng thường tự khỏi mà không cần can thiệp y tế. Tuy nhiên, nếu tình trạng bệnh ở mức độ nghiêm trọng lại rất nguy hiểm, có thể dẫn đến nhiều biến chứng đe dọa tính mạng.

2. Bị trúng thực bao lâu thì khỏi?

Thời gian phục hồi sau trúng thực phụ thuộc vào sức khỏe tổng thể của mỗi người. Đối với người khỏe mạnh, các triệu chứng thường sẽ giảm dần và khỏi hẳn trong vòng 12 đến 48 giờ. Tuy nhiên, nếu người bệnh có hệ miễn dịch suy yếu hoặc trường hợp nhiễm ký sinh trùng, quá trình hồi phục có thể kéo dài lâu hơn.

3. Làm gì khi bị ngộ độc thực phẩm nhẹ?

Nếu bạn chỉ gặp các triệu chứng ngộ độc thực phẩm nhẹ, điều quan trọng nhất cần làm là tập trung bù nước và điện giải. Trong hầu hết các trường hợp này, việc bổ sung đủ chất lỏng và điện giải (như Oresol) là đủ để cơ thể tự khắc phục và hỗ trợ quá trình phục hồi diễn ra nhanh chóng.

4. Bị ngộ độc do thức ăn có sốt không?

Có, bị ngộ độc do thức ăn bẩn có thể kèm theo sốt. Sốt là phản ứng tự nhiên, cho thấy cơ thể bạn đang kích hoạt cơ chế chống lại mầm bệnh. Tuy nhiên, bạn cần hết sức lưu ý: nếu bị sốt cao dai dẳng, vượt quá 40 độ C, đây là một dấu hiệu nghiêm trọng và cần được đưa đến cơ sở y tế cấp cứu ngay lập tức để được điều trị kịp thời.

5. Sau khi bị ngộ độc thực phẩm nên ăn gì?

Sau khi bị ngộ độc do thức ăn, người bệnh chỉ nên bổ sung nước, chất điện giải và nước ép trái cây để cung cấp đường, tạo năng lượng, không nên ăn quá nhiều tránh dạ dày bị quá tải. Khi cảm thấy có thể bắt đầu ăn uống trở lại, lời khuyên là nên ăn nhạt và chia nhỏ khẩu phần hàng ngày trong giai đoạn đầu, cho đến khi cơ thể hoàn toàn phục hồi.

Xem thêm: Sau khi bị ngộ độc thực phẩm nên ăn gì để nhanh hồi phục sức khỏe?

6. Cơ thể đang bị trúng thực thì không nên ăn gì?

Khi cơ thể đang bị trúng thực hoặc đang trong quá trình phục hồi, nên tuyệt đối tránh ăn các loại thức ăn sau:

• Đồ uống chứa caffeine và rượu, có thể gây mất nước.
• Thực phẩm nhiều dầu mỡ và thực phẩm giàu chất xơ, gây khó tiêu hóa.
• Thực phẩm và đồ uống nhiều đường, kích thích cơ thể sản sinh lượng lớn glucose, làm suy yếu hệ thống miễn dịch.

7. Có nên uống nước đường?

Trúng thực không nên chỉ uống nước đường vì sẽ kích thích cơ thể tăng cường sản sinh glucose, làm tăng lượng đường trong máu mà nên sử dụng các dung dịch điện giải như Oresol, Hydrite để không chỉ bổ sung đường mà còn các chất điện giải, muối khoáng phù hợp với lượng mất của cơ thể giúp bồi hoàn cả nước và điện giải.

8. Ngộ độc thực phẩm có nên truyền nước?

Việc truyền nước (truyền dịch tĩnh mạch) chỉ được chỉ định khi cần thiết. Trong các trường hợp bị nhẹ, bệnh nhân có thể bù nước và điện giải hiệu quả bằng đường uống. Tuy nhiên, nếu bệnh nhân nôn ói quá nhiều (không thể dung nạp được nước uống) hoặc tình trạng mất nước và điện giải nghiêm trọng không đáp ứng với đường uống, bác sĩ sẽ chỉ định truyền dịch tĩnh mạch (thường là dung dịch nước điện giải hoặc đường) để phục hồi cân bằng cơ thể.

Xem thêm: Ngộ độc thức ăn nên uống gì? 5 đồ uống giúp hồi phục nhanh

9. Bị trúng thực có phải rửa ruột không?

Trong các trường hợp bị trúng thực cấp tính và nghiêm trọng, bác sĩ có thể chỉ định rửa dạ dày (thay vì rửa ruột) nếu phát hiện bệnh nhân trong vòng 2 giờ kể từ khi ăn phải chất độc. Mục đích của biện pháp này là loại bỏ nhanh chóng các tác nhân gây độc khỏi dạ dày, ngăn chặn sự hấp thu chất độc vào cơ thể và bảo vệ niêm mạc đường tiêu hóa.

10. Trúng thực có cần nhập viện không?

Các trường hợp bị trúng thực nặng cần nhập viện để can thiệp điều trị kịp thời, tránh diễn tiến thành biến chứng nguy hiểm. Các dấu hiệu nghiêm trọng được cảnh báo bao gồm:

• Sốt cao dai dẳng trên 40 độ C.
• Tiêu chảy hoặc nôn ra máu.
• Dấu mất nước: da niêm khô, mắt trũng, khát nước nhiều.
• Biểu hiện thần kinh: nhìn mờ, co giật, yếu cơ, lơ mơ, hôn mê, chóng mặt hoặc choáng váng.
• Bệnh nhân nôn ói nhiều, tiêu chảy nhiều lần không đáp ứng với điều trị ban đầu.
• Tụt huyết áp, rối loạn nhịp tim.

11. Ngộ độc thực phẩm có lây không?

Có, ngộ độc do thức ăn có thể lây lan nếu nguyên nhân gây bệnh là do các tác nhân truyền nhiễm (như vi khuẩn, virus, ký sinh trùng) lây truyền qua đường phân-miệng.

Cụ thể, vi trùng hoặc virus từ chất nôn hoặc phân của người bệnh có thể lây sang người khác thông qua:

• Tiếp xúc trực tiếp: Khi người chăm sóc tiếp xúc với dịch tiết (phân, chất nôn) và không rửa tay sạch sẽ.
• Tiếp xúc gián tiếp: Vi khuẩn/virus dính vào bề mặt đồ vật, sau đó truyền sang thức ăn hoặc tay rồi vào miệng người khác.

Vì vậy, người chăm sóc và những người xung quanh cần đặc biệt cẩn trọng trong việc vệ sinh cá nhân, rửa tay thường xuyên và khử trùng các bề mặt tiếp xúc để phòng ngừa lây nhiễm.

Trên đây là bài viết tổng hợp đầy đủ thông tin về tình trạng ngộ độc thực phẩm, phân loại, nguyên nhân, triệu chứng và cách điều trị, phòng ngừa hiệu quả. Hy vọng thông qua những chia sẻ này, người bệnh đã có thêm nhiều cập nhật hữu ích liên quan đến vấn đề điều trị và chăm sóc sức khỏe cho bản thân và những thành viên trong gia đình.