HIV và Covid-19 đều là hai đại dịch nghiêm trọng, gây ảnh hưởng lớn đến sức khỏe, tính mạng con người cũng như hệ thống y tế, kinh tế, xã hội. Tuy nhiên, nếu HIV là bệnh mạn tính không điều trị khỏi được do đó người bệnh phải sống chung với HIV suốt đời thì Covid-19 có thể phòng ngừa và điều trị được.
Tư vấn chuyên môn bài viết: BS Phạm Mạnh Hoàn – Cố vấn chuyên môn BVĐK Tâm Anh.
HIV và Covid-19 là hai bệnh được gây ra bởi hai loại virus khác nhau với các triệu chứng, tình trạng bệnh cũng khác nhau. HIV (Human Immunodeficiency Virus) gây ra hội chứng suy giảm miễn dịch mắc phải ở người. Khi xâm nhập vào cơ thể, virus HIV nhân lên, tấn công hệ miễn dịch làm suy giảm chức năng miễn dịch, tạo điều kiện cho các vi sinh vật gây hại xâm nhập và phát triển gây ra tình trạng nhiễm trùng cơ hội. Có 3 con đường lây nhiễm HIV, gồm:
Người bị nhiễm HIV có hệ miễn dịch kém nên dễ bị nhiễm vi khuẩn, virus và các tác nhân gây hại khác. Trong khi đó, Covid-19 là một bệnh toàn thân với biểu hiện sớm nhất là viêm đường hô hấp cấp lây nhiễm qua giọt bắn khi tiếp xúc gần. Bệnh có biểu hiện lâm sàng như bệnh cảm cúm, tuy nhiên, sẽ chuyển nặng nếu cơ thể không có sức đề kháng hay không đủ kháng thể chống lại virus. Không riêng người có hệ miễn dịch kém như người nhiễm HIV, ai cũng có nguy cơ bị nhiễm Covid-19.
Những người nhiễm HIV có nguy cơ mắc Covid-19 cao hơn người khác hay không vẫn chưa có nghiên cứu cụ thể. Những người có nguy cơ tiến triển nặng và tử vong do mắc Covid-19 bao gồm: người trên 60 tuổi, người mang thai, người ghép tạng, người có bệnh nền mãn tính (viêm phổi, ung thư, suy thận mãn, xơ gan, tim mạch, tiểu đường,…). Người nhiễm HIV có một hoặc nhiều bệnh nền khiến họ dễ bị mắc Covid-19 với các triệu chứng nghiêm trọng hơn.
Các dữ liệu khoa học ghi nhận kết quả lâm sàng của Covid-19 trên những người nhiễm HIV và người không nhiễm HIV ở châu u và Hoa Kỳ cho thấy không có sự khác biệt về triệu chứng so với người bình thường nhiễm Covid-19. Tuy nhiên, tỷ lệ nhập viện và tử vong ở bệnh nhân Covid-19 nhiễm HIV cao hơn người không nhiễm. (1)
Một nghiên cứu trên 286 bệnh nhân nhiễm HIV và Covid-19 ở Hoa Kỳ ghi nhận lượng tế bào lympho T càng giảm thì càng dễ nhập viện cấp cứu, thở máy, tử vong. Thậm chí, những bệnh nhân đạt được ức chế virus HIV cũng gặp phải nguy cơ này, các triệu chứng lâm sàng cũng nặng hơn ở người bình thường.
Người nhiễm HIV có tiêm được vắc xin covid-19 hay không là vấn đề được quan tâm. Người nhiễm HIV nên tiêm vắc xin phòng Covid-19. Một thử nghiệm lâm sàng đối với ba loại vắc xin Covid-19 cho thấy người nhiễm HIV đang điều trị bằng thuốc kháng virus ARV có phản ứng tốt, trong khi đó người nhiễm HIV ở giai đoạn nặng thì không đáp ứng tốt. Như vậy, chỉ có người nhiễm HIV không bị suy giảm miễn dịch nặng, đang điều trị thuốc ARV ổn định mới được tiêm vắc xin phòng Covid-19.
Sau khi tiêm mũi ban đầu, người nhiễm HIV cũng nên tiêm thêm các liều vắc xin nhắc lại để tăng phản ứng miễn dịch.
Đồng thời, bệnh nhân nên thực hiện các khuyến cáo của Trung tâm Kiểm soát và Phòng ngừa Dịch bệnh (CDC) để phòng ngừa Covid-19 như: giãn cách xã hội, hạn chế tiếp xúc, mang khẩu trang, rửa sạch tay và khử khuẩn môi trường sống.
Các nhà khoa học đã thực hiện nhiều nghiên cứu để tìm ra thuốc ngăn ngừa Covid-19 cho các bệnh nhân nhiễm HIV nặng. Một số thuốc kháng retrovirus (ARV) (lopinavir/ritonavir, boosted darunavir, tenofovir disoproxil fumarate/emtricitabine) được thực hiện các thử nghiệm lâm sàng để điều trị hoặc ngăn ngừa Covid-19. Nhưng cho đến thời điểm hiện tại, không có thuốc ARV nào được chứng minh là có hiệu quả trong phòng Covid-19. Do đó, người nhiễm HIV không nên chuyển đổi phác đồ điều trị ARV hoặc thêm thuốc ARV vào phác đồ của họ với mục đích phòng ngừa hoặc điều trị nhiễm SARS-CoV-2.
Những người nhiễm HIV phải được đảm bảo duy trì đủ thuốc ARV và tất cả các loại thuốc dùng đồng thời khác. Nếu bệnh nhân muốn chuyển đổi phác đồ ARV thì phải báo với bác sĩ điều trị để được theo dõi và giám sát chặt chẽ.
Người bệnh nhiễm HIV là đối tượng dễ nhiễm Covid-19 và có nguy cơ chuyển nặng nếu mắc phải, do đó, các bác sĩ phải hướng dẫn người bệnh tự cách tự cách ly, tránh phơi nhiễm với Covid-19.
Hiện nay chưa có vắc xin Covid-19 cho người mắc HIV và cũng chưa có vaccine covid phòng HIV. Do đó, chỉ những người nhiễm HIV đang dùng thuốc kháng virus ARV mới có thể tiêm các loại vắc xin Covid-19 đang lưu hành trên thế giới.
Tháng 12/2021, FDA đã cấp phép cho Evusheld – kháng thể đơn dòng dự phòng Covid-19 đầu tiên trên thế giới để ngừa SARS-CoV-2 cho người lớn và trẻ em (từ 12 tuổi trở lên và cân nặng ít nhất 40kg) có nguy cơ mắc Covid-19 nghiêm trọng, bao gồm cả những người nhiễm HIV giai đoạn nặng (có lượng CD4 <200 tế bào / mm3, tiền sử bệnh xác định AIDS mà không được phục hồi miễn dịch, hoặc các biểu hiện lâm sàng của HIV có triệu chứng) hoặc chưa được điều trị. Ngoài ra, người bệnh cần được tiêm phòng cúm và phế cầu cùng với vắc xin chống Covid-19.
Covid-19 là bệnh viêm đường hô hấp cấp do virus corona gây ra. Hầu hết các bệnh nhân nhiễm Covid-19 đều có triệu chứng nhẹ, nhưng vẫn có nhiều trường hợp chuyển nặng nhanh chóng phải nhập viện điều trị, thậm chí tử vong. Người lớn tuổi và người có bệnh lý suy giảm hệ miễn dịch có nguy cơ cao nhập viện, diễn tiến nặng khi mắc Covid-19.
Vắc xin Covid-19 được sử dụng để dự phòng lây nhiễm Covid-19 và giảm nguy cơ tiến triển nặng cũng như tử vong khi mắc phải. Bản chất của việc tiêm vắc xin là đưa các thành phần cấu tạo đặc trưng của virus SARS-CoV-2 vào cơ thể, sau đó hệ thống miễn dịch sẽ ra các kháng thể chống lại các kháng nguyên của virus SARS-CoV-2, từ đó ngăn cản sự lây nhiễm, lây lan, tiến triển nặng. Như vậy, việc sử dụng vắc xin buộc cơ thể người được tiêm vắc xin tự tạo ra kháng thể chống lại Covid – 19 được gọi là phương thức gây đáp ứng miễn dịch chủ động.
Những bệnh nhân nhiễm HIV nặng hay không có hệ miễn dịch khỏe mạnh để có thể sinh kháng thể sau khi tiêm vắc xin, do đó, họ không được tiêm vắc xin.
Các nhà khoa học đã nghiên cứu ra phương thức bảo vệ người bị suy giảm hệ miễn dịch bằng con đường miễn dịch thụ động. Cụ thể, họ tạo ra kháng thể kháng Covid-19 và đưa vào cơ thể để vô hiệu hóa virus ngay lập tức hoặc giảm nguy cơ tiến triển nặng, tử vong khi mắc Covid-19.
Evusheld là kháng thể đơn dòng của hãng dược AstraZeneca được cấp phép đầu tiên trên thế giới để bảo vệ nhóm bệnh nhân có nguy cơ cao (nhiễm HIV nặng hoặc không điều trị, ung thư, ghép tạng,…) trước Covid-19.
Evusheld có tên định danh là AZD7442, được tạo thành từ hỗn hợp 2 kháng thể đơn dòng có tác dụng kéo dài tixagevimab (AZD8895) và cilgavimab (AZD1061), tối ưu hóa bằng công nghệ độc quyền hiện đại của AstraZeneca giúp kéo dài thời gian bán hủy hơn gấp 3 lần và có khả năng bảo vệ ít nhất 6 tháng chỉ sau 1 lần tiêm bắp.
Hiện Evushela đã được Bộ Y tế cấp phép nhập khẩu đặc biệt tại Việt Nam để đáp ứng nhu cầu điều trị dự phòng trước phơi nhiễm (phòng ngừa) Covid-19 cho các đối tượng có nguy cơ cao, người có bệnh nền, người suy giảm miễn dịch hoặc không tiêm được vắc xin Covid-19…. Hệ thống BVĐK Tâm Anh là đơn vị tiên phong đưa kháng thể Evusheld về Việt Nam kịp thời bảo vệ nhóm người “yếu thế” trước Covid-19.
Người nhiễm HIV nặng hoặc không điều trị có thể tiêm Evusheld để bảo vệ sức khỏe trước Covid-19. Bằng công nghệ độc quyền tiên tiến của mình, AstraZeneca đã tối ưu hóa tăng thời gian bán hủy lên gấp 3 lần nên chỉ cần 1 lần tiêm bắp có thể tạo ra hiệu quả chống Covid-19 ngay và duy trì hiệu quả ít nhất 6 tháng.
Trước khi tiêm, các bác sĩ sẽ khám các bệnh lý và sàng lọc tiêm, sau đó thực hiện tiêm bắp. Sau tiêm, bệnh nhân được theo dõi sức khỏe nhằm phát hiện và xử trí những dấu hiệu bất thường.
Kháng thể đơn dòng Evusheld là liệu pháp bảo vệ người suy giảm hệ miễn dịch bằng con đường miễn dịch thụ động dành riêng cho nhóm bệnh nhân “yếu thế” trước Covid-19, gồm:
Kháng thể Evusheld được tạo ra bằng công nghệ hiện đại bậc nhất, đã được kiểm nghiệm an toàn trên hơn 7.000 người qua 3 thử nghiệm pha 3, trong đó, chỉ có 1/3461 người có phản ứng. Do đó, việc sử dụng kháng thể đơn dòng Evusheld là rất an toàn, chỉ có các các tác dụng phụ thường gặp là đau đầu, mệt mỏi và ho.
Xem thêm: Evusheld có tác dụng phụ không?
Việc ngừa covid cho người bị HIV cũng giống như ở những người không nhiễm HIV. Các bác sĩ điều trị HIV nên tham khảo các cách điều trị Covid-19 để ứng dụng cho bệnh nhân của mình tùy theo mức độ nghiêm trọng của bệnh.
Đồng thời, trước khi điều trị Covid-19, các bác sĩ phải đánh giá khả năng tương tác thuốc giữa điều trị Covid-19 với điều trị ARV của bệnh nhân và các loại thuốc khác. Các thông tin tương tác thuốc được miêu tả rõ trên nhãn các sản phẩm, hướng dẫn sử dụng thuốc. Thậm chí, các bác sĩ có thể thực hiện các thử nghiệm lâm sàng để biết chính xác sự tương tác thuốc và hiệu quả của phương pháp điều trị ở bệnh nhân HIV nhiễm Covid-19.
Đảm bảo nguồn thuốc ARV là điều tiên quyết trong việc bảo vệ bệnh nhân HIV. Tuy nhiên, nhiều công ty bảo hiểm đã có những hạn chế không cho bệnh nhân nhận được ARV và các loại thuốc khác trong 90 ngày. Do đó, các bác sĩ phải yêu cầu các công ty cung cấp thuốc loại bỏ các hạn chế này, đảm bảo bệnh nhân HIV có thuốc ARV.
Đồng thời, người nhiễm HIV cần có chế độ ăn uống đầy đủ dinh dưỡng, nơi ở sạch sẽ, thoáng đãng để cơ thể được khỏe mạnh, hạn chế khả năng nhiễm Covid-19. Để kịp thời chăm sóc và sử dụng liên tục thuốc ARV, bác sĩ sẽ đánh giá nhu cầu hỗ trợ của bệnh nhân và kết nối họ với nguồn lực y tế, cơ sở chăm sóc.
Hình thức cách ly xã hội góp phần tích cực vào khả năng chống lây lan dịch Covid-19, nhưng cũng tạo ra các vấn đề lớn về tâm lý, đặc biệt đối với các bệnh nhân nhiễm HIV. Nhiều báo cáo cũng cho thấy các vấn đề tâm lý khi cách ly xã hội có thể làm tăng nguy cơ bạo hành, lạm dụng trẻ em. Thậm chí cả bệnh nhân HIV và Covid-19 đều có nguy cơ mắc các vấn đề tâm lý khi chính phủ áp dụng cách ly xã hội. Do đó, bác sĩ nên thăm khám định kỳ, thường xuyên tư vấn, tâm sự qua điện thoại với các bệnh nhân HIV và Covid-19 để họ giải tỏa tâm lý căng thẳng.
HỆ THỐNG BỆNH VIỆN ĐA KHOA TÂM ANH
Đặc biệt, các bệnh nhân HIV muốn mang thai trong đại dịch Covid-19 phải tham khảo kỹ ý kiến của bác sĩ. Bệnh nhân HIV nhiễm Covid-19 cũng có thể mang thai ngoài ý muốn. Lúc này họ càng cần có sự tư vấn, chăm sóc của bác sĩ chuyên khoa để có những quyết định kịp thời an toàn cho cả mẹ và bé.
