COPD là gì? Bệnh COPD và đợt cấp COPD khác nhau như thế nào? Theo các chuyên gia, các đợt cấp copd hay đợt cấp của bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính là tình trạng bệnh diễn tiến nặng đột ngột, gây ảnh hưởng tiêu cực đến chức năng phổi, nếu không được điều trị tích cực có thể nguy hiểm đến tính mạng.
Bài viết được tư vấn chuyên môn bởi BSNT. Lê Quang Đô – Khoa Nội Hô hấp, BVĐK Tâm Anh Hà Nội.
Theo số liệu từ Tổ chức Y tế thế giới WHO, năm 2016 thế giới có 251 triệu ca mắc bệnh phổi tắc nghẽn mãn tính (COPD). Căn bệnh này khiến 3,2 triệu người chết mỗi năm, chiếm khoảng 5% tổng số ca tử vong trên toàn cầu. Tại Việt Nam, các ca COPD chiếm tỷ lệ 7,1% ở nam và 1,9% ở nữ từ 40 tuổi trở lên. Mặc dù y học đã có nhiều nỗ lực cập nhật chẩn đoán cũng như điều trị nhưng tỷ lệ mắc và tử vong của bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính vẫn tiếp tục gia tăng trên toàn thế giới cũng như ở Việt Nam.(1)
Đợt cấp COPD (tên tiếng Anh – COPD Exacerbation) là tình trạng các triệu chứng hô hấp biến đổi cấp tính từ giai đoạn ổn định của bệnh, trở nên xấu đột ngột, ảnh hưởng tiêu cực đến chức năng phổi, đòi hỏi có sự thay đổi ở phác đồ điều trị thông thường. Bên cạnh đó, có nhiều trường hợp bệnh nhân có đợt cấp không được phát hiện kịp thời làm chậm trễ trong quá trình điều trị dẫn đến tiên lượng bệnh nặng.
Những người bị bệnh phổi tắc nghẽn mãn tính đều có nguy cơ bị đợt cấp, các dấu hiệu cảnh báo phổ biến cho đợt bùng phát bệnh là thở khò khè, ho nặng hơn hoặc khó thở, thở nông hoặc nhanh, nhịp tim hoặc nhiệt độ tăng lên và thay đổi màu sắc của đờm.
Những người bị COPD có thể có một hoặc hai đợt cấp mỗi năm và những đợt cấp này có xu hướng trở nên tồi tệ hơn theo thời gian.
Yếu tố nguy cơ và khởi phát dẫn đến đợt cấp COPD:
Phổi có nhiệm vụ trao đổi Oxy và Carbon Dioxide (CO2) để thực hiện chu trình sống của cơ thể, với người bị COPD sẽ gặp nhiều khó khăn hơn trong việc trao đổi chất này vì phổi không hoạt động tốt. Điều này có thể là tác nhân dẫn đến sự tích tụ Carbon Dioxide và giảm lượng oxy. Nếu khí CO2 tích tụ trong cơ thể quá mức hoặc mức độ Oxy trở nên quá thấp điều này có thể dẫn đến tử vong.(2)
Dấu hiệu rõ ràng của một cơn đợt cấp COPD sắp xảy ra là khó thở. Người bệnh cảm thấy bị bóp nghẹn lồng ngực, lượng không khí tiếp nhận không đủ. Điều này xảy ra ngay cả khi người bệnh có hoạt độ có hoạt động thể chất nhẹ hoặc ngay cả khi đang nghỉ ngơi.
Một số triệu chứng khác nên chú ý:
Nguyên nhân trực tiếp và thường gặp nhất chiếm đến hơn 80% trong đợt cấp là nhiễm trùng (COPD bội nhiễm), các đợt nhiễm trùng này có thể do virus hoặc vi khuẩn.(3)
Bên cạnh đó, một số nguyên nhân khác gây nên đợt cấp của bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính có thể liên quan đến:
Theo tiêu chuẩn Anthonisen,(4) đợt cấp xảy ra ở các bệnh nhân đã được chẩn đoán COPD và đột nhiên xuất hiện một hoặc nhiều triệu chứng sau:
Bên cạnh đó, bác sĩ sẽ dựa vào các dấu hiệu tăng nặng của đợt cấp COPD để chẩn đoán và điều trị. Một số dấu hiệu lâm sàng:
Người bệnh có tiền sử điều trị oxy dài hạn tại nhà, có các bệnh kèm theo: tim mạch, nghiện rượu, tổn thương hệ thần kinh…
Với những bệnh nhân xuất hiện đợt cấp thường xuyên sẽ dẫn đến tình trạng tăng các bệnh về viêm đường hô hấp, giảm chất lượng cuộc sống, tăng chi phí điều trị, tăng tốc độ sụt giảm của chức năng hô hấp và khiến bệnh tiến triển xấu, trường hợp nặng có thể dẫn đến tử vong. Bệnh nhân có càng nhiều đợt cấp càng có tỷ lệ tử vong cao hơn.(6)
Bên cạnh đó tỷ lệ sống của bệnh nhân sau đợt cấp giảm dần theo thời gian, nghiên cứu đa trung tâm tổng hợp 25 trung tâm trên thế giới, nghiên cứu cho thấy trên 1000 bệnh nhân đã trải qua đợt cấp COPD, thì sau 2 năm tỷ lệ sống của bệnh nhân giảm còn 50,7%. Bên cạnh đó tiên lượng về chức năng hô hấp giảm, bẫy khí tăng lên, đặc biệt với trường hợp nhiễm khuẩn bệnh viện, vi khuẩn đa kháng tăng lên.
Ngoài ra, người bệnh sau khi trải qua đợt cấp COPD còn có nguy cơ gặp phải những biến chứng nguy hiểm sau:
BSNT. Lê Quang Đô – Cố vấn chuyên môn Khoa Nội hô hấp, BVĐK Tâm Anh Hà Nội cho biết: “COPD là bệnh mạn tính và hiện nay vẫn chưa có phương pháp điều trị triệt để, tuy nhiên việc thăm khám và điều trị sớm có thể giúp cải thiện và kiểm soát các triệu chứng của bệnh, giúp người bệnh có thể sống cuộc sống thoải mái như người bình thường”.
Với bệnh nhân phổi tắc nghẽn mãn tính phác đồ điều trị được kết hợp giữa thuốc và các bài tập trị liệu như tập thở, tập ho khạc đờm nhằm phục hồi chức năng hô hấp. Bên cạnh đó, việc bỏ thuốc lá và tránh xa nguồn khói thuốc thụ động cũng rất quan trọng trong việc điều trị và hạn chế tình trạng bệnh tăng nặng.
Điều trị tại nhà được áp dụng trong phần lớn trường hợp mắc COPD, tuy nhiên người bệnh cần theo đúng phác đồ, không được bỏ thuốc, hạn chế tiếp xúc với các yếu tố nguy cơ và đến thăm khám định kỳ hàng tháng. Nếu có dấu hiệu tăng nặng như khó thở, ho nhiều bệnh nhân cần đến ngay cơ sở y tế có chuyên ngành hô hấp để được điều trị kịp thời.(5)
Thuốc giãn phế quản được xem là nền tảng trong việc điều trị bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính. Theo đó, người bệnh nên dùng kết hợp cả các loại thuốc giãn phế quản tác dụng kéo dài và tác dụng ngắn. Tùy vào tình trạng bệnh cụ thể, mà bác sĩ sẽ tư vấn liều lượng và đường dùng của các thuốc giãn phế quản thích hợp.
Thông thường, kháng sinh được khuyến cáo sử dụng cho đợt cấp ở mức độ trung bình, khi bệnh nhân có đờm mủ. Đây được xem là một trong những dấu hiệu của đợt cấp COPD sắp tới. Người bệnh sẽ được điều trị bằng kháng sinh trong vòng từ 10 – 14 ngày. Đối với điều trị dự phòng kháng sinh lâu dài chỉ được khuyến cáo đối với những người bệnh có cấu trúc phổi bị thay đổi như giãn phế quản. Ở trường hợp, người bệnh có nhiều đợt cấp, sẽ được khuyến cáo sử dụng kháng sinh nhóm macrolide kéo dài nhằm làm giảm tần số đợt cấp COPD. Tuy nhiên, điều này có thể dẫn tới những tác dụng phụ không mong muốn. Do đó, phải được sự chỉ định của bác sĩ.
Corticosteroid thường được sử dụng cho tất cả các trường hợp. Một số loại corticosteroid có thể kể đến như: Prednisolon, Methylprednisolone.
Thuốc kháng cholinergic thường được cung cấp đồng thời hoặc xen kẽ với các thuốc kích thích beta, có tác dụng giãn phế quản. Tùy vào từng trường hợp cụ thể, mà bác sĩ sẽ chỉ định liều dùng thuốc kháng cholinergic phù hợp.
Thuốc cường beta 2 adrenergic được xem là nền tảng của điều trị thuốc trong các đợt cấp COPD. Thuốc có tác dụng giãn phế quản và được sử dụng theo hình thức khí dung, xịt, uống hoặc truyền tĩnh mạch. Loại được sử dụng rộng rãi nhất hiện tại là salbutamol.
Trong các đợt cấp copd, hầu hết các bệnh nhân đều cần được bổ sung oxy. Mặc dù việc sử dụng oxy có nguy cơ làm trầm trọng thêm sự tăng CO2, nhưng vẫn được khuyến cáo. Theo đó, oxy sẽ được sử dụng với liều thấp, thường dưới 3 lít/phút. Trong suốt quá trình bổ sung oxy, người bệnh sẽ được theo dõi một cách kỹ lưỡng. Khi điều trị bằng oxy, nếu bệnh nhân có tình trạng xấu đi như bị toan nặng, suy giảm ý thức phải cần được hỗ trợ thông khí.
Thông khí không xâm nhập là một thay thế cho thông khí cơ học đầy đủ. Phương pháp điều trị này có tác dụng làm giảm tỷ lệ đặt nội khí quản, giảm thời gian nằm viện, đồng thời giảm tỷ lệ tử vong ở bệnh nhân bị đợt cấp COPD cấp độ nặng. Bệnh nhân bị khó thở nhiều, co kéo cơ hô hấp phụ, xét nghiệm khí máu động mạch có CO2 tăng cao có thể có chỉ định thở máy không xâm nhập.
Đặt nội khí quản và thở máy xâm nhập được chỉ định khi bệnh nhân COPD bị suy hô hấp tiến triển, các giá trị của khí máu và trạng thái tinh thần xấu đi. Trong quá trình phục hồi chức năng hô hấp, những người bệnh thở máy trong một thời gian dài, có thể được cai máy thở và trở lại mức độ chức năng trước đây.
Các đợt cấp tính không thể ngăn chặn hoàn toàn, nhưng bạn có thể làm giảm mức độ nghiêm trọng và tần số của các đợt cấp trong mùa đông bằng những cách sau:
Thực hiện đầy đủ các giải pháp đã nêu, có thể khống chế số lượng và mức độ nặng của các đợt cấp COPD, hạn chế tình trạng nhập viện.
Bệnh nhân mắc COPD có thể sống cuộc sống thoải mái nếu điều trị đúng theo chỉ dẫn, có lối sống khoa học kết hợp ăn uống và tập luyện hợp lý. Một số bài tập thể dục giúp tăng cường sức khỏe cho người bị phổi tắc nghẽn mãn tính như đi bộ thể dục đều đặn hàng ngày, tập các bài tập nâng cao thể trạng, đặc biệt là các bài tập thở đúng cách, tốt cho hệ hô hấp. Không chỉ người bệnh, những bài tập thở còn mang lại rất nhiều lợi ích cho tất cả mọi người. Bên cạnh đó, thay đổi lối sống tích cực là một trong những cách giảm bớt triệu chứng của các bệnh nói chung và của COPD nói riêng.
Không chỉ COPD mà các bệnh khác cũng vậy, việc khám sức khỏe định kỳ 6 tháng/1 lần và tập thể dục với cường độ vừa phải và đều đặn là biện pháp tốt để phòng ngừa bệnh tật cũng như nâng cao sức khỏe.
Khoa Nội hô hấp, BVĐK Tâm Anh là địa chỉ tin cậy trong việc thăm khám, chăm sóc và điều trị các bệnh hô hấp thường gặp như: COPD, viêm phế quản, viêm phổi do các loại vi khuẩn, virus, nấm; hen phế quản, ung thư phổi, tràn dịch màng phổi, giãn phế quản, bệnh phổi kẽ, xơ phổi, bụi phổi, hội chứng ngưng thở tắc nghẽn khi ngủ, các biểu hiện phổi trong các bệnh hệ thống…
Là một bệnh mạn tính, COPD hiện không thể chữa khỏi hoàn toàn, bệnh chỉ có thể điều trị giảm nhẹ triệu chứng, ngăn ngừa diễn tiến nguy hiểm, đặc biệt trong các đợt cấp giúp người bệnh đỡ ho khạc đờm, khó thở và hết sốt… Người mắc bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính cần tuân thủ quy trình điều trị trong khoảng thời gian dài, duy trì thuốc hít, xịt đều đặn để giảm tần suất của các đợt cấp. Khi thấy có dấu hiệu bất thường, các triệu chứng kéo dài dai dẳng, người bệnh cần liên hệ ngay với bác sĩ để được thăm khám kịp thời nhằm giảm tỷ lệ tử vong và tàn phế do COPD gây ra.
Kể từ khi đại dịch covid-19 bùng phát đến nay, có rất nhiều bệnh nhân thắc mắc COPD có nên tiêm vắc xin covid không? Theo khuyến cáo từ Bộ Y tế ban hành ngày 15/7/2021, nhóm người lớn tuổi (trên 65 tuổi), người có tiền sử bệnh nền, bệnh mạn tính đã được điều trị ổn định… thì phải được tiêm chủng và theo dõi tại bệnh viện. Như vậy, bệnh nhân phổi tắc nghẽn mạn tính thường thuộc nhóm người cao tuổi, có một hoặc nhiều bệnh nền, nguy cơ chuyển biến nặng và tử vong cao khi mắc COVID-19. Do đó, người mắc bệnh COPD rất cần được tiêm phòng vaccine phòng COVID-19.
Tuy nhiên, trước và sau khi tiêm cần lưu ý những điều sau:
Để được tư vấn và đặt lịch khám, tầm soát và điều trị các bệnh lý hô hấp trong đó có bệnh COPD tại Bệnh viện Đa khoa Tâm Anh, quý khách có thể liên hệ:
HỆ THỐNG BỆNH VIỆN ĐA KHOA TÂM ANH
Trên đây là toàn bộ các thông tin hữu dụng, được tổng hợp từ rất nhiều nguồn thông tin chính thống, nghiên cứu khoa học rõ ràng về đợt cấp COPD. Hãy cùng BVĐK Tâm Anh chung tay bảo vệ sức khỏe của bản thân và cộng đồng!