Thùy chẩm có chức năng gì? Vị trí, cấu tạo giải phẫu của thùy chẩm não

Thùy chẩm chỉ chiếm 18% tổng thể tích vỏ não, tuy vậy giữ chức năng vô cùng quan trọng trong xử lý hình ảnh của não bộ. Cấu trúc này bị tổn thương có thể gây mất thị lực, ảo ảnh thị giác, ảo giác thị giác…

Thùy chẩm là gì?

Thùy chẩm (Occipital Lobe) là thùy nhỏ nhất trong bốn thùy của bán cầu não, nằm phía sau thùy đỉnh và thùy thái dương, tạo thành phần đuôi của não. Thùy chẩm là nơi chứa hầu hết vỏ não thị giác của não, cho phép quan sát và xử lý các kích thích từ thế giới bên ngoài cũng như ghi nhớ các nhận thức thị giác. (1)

Cấu tạo giải phẫu thùy chẩm

Thùy chẩm chỉ chiếm 18% tổng thể tích vỏ não, được phân chia với với thùy đỉnh và thùy thái dương bởi rãnh đỉnh-chẩm. Bề mặt não của thùy chẩm có cấu tạo gồm các chỗ nổi (gọi là gyri) và ngăn cách bởi các chỗ lõm (gọi là rãnh). Bề mặt bên của thùy chẩm bao gồm ba rãnh chẩm đặc trưng: (2)

• Rãnh trong chẩm: Phần mở rộng của rãnh trong của thùy đỉnh.
• Rãnh chẩm ngang: Đi ngang qua bề mặt bên của não và nằm phía sau rãnh chẩm đỉnh.
• Rãnh chẩm ngoài: Rãnh nằm ngang chia bề mặt chẩm bên thành hồi.
• Rãnh chẩm bên: Rãnh chẩm bên chia hồi trên và hồi dưới của thùy chẩm, đôi khi chia thành ba hồi chẩm (trên, giữa và dưới) bởi rãnh chẩm ngoài và phần mở rộng của rãnh chẩm ngang. Hồi trên và hồi dưới hội tụ tạo thành cực chẩm.

Bề mặt trong của thùy chẩm có rãnh canxi (khe nứt canxi), kéo dài từ rãnh chẩm đỉnh đến cực chẩm. Bờ trên và bờ dưới của rãnh canxi chứa vỏ não thị giác sơ cấp. Mỗi vỏ não thị giác sơ cấp nhận thông tin thị giác từ nửa não đối diện. Rãnh khe cựa (calcarine) chia bề mặt trong thành hồi trên và hồi dưới. Hồi hình thoi kéo dài từ thùy thái dương và nằm bên dưới hồi lưỡi (hồi thái dương chẩm).

Vị trí thùy chẩm của não bộ nằm ở đâu?

Thùy chẩm nằm bên dưới xương chẩm, ngăn cách với tiểu não bằng lều tiểu não (tiểu não nằm trên thùy chẩm). Hai thùy chẩm ghép đôi được ngăn cách với nhau bằng một khe nứt não. Phần sau cùng của thùy chẩm được gọi là cực chẩm. Não bộ mỗi người có hai thùy chẩm, tương ứng với hai bán cầu não. (3)

Thùy chẩm có chức năng gì?

Thùy chẩm là vùng xử lý hình ảnh của não, liên quan trực tiếp đến chức năng xử lý không gian trực quan, nhận thức khoảng cách, độ sâu, xác định màu sắc, nhận dạng vật thể và khuôn mặt cũng như hình thành trí nhớ. Vỏ não thị giác sơ cấp, còn được gọi là vùng V1 hoặc Brodmann 17, bao quanh rãnh canxi ở mặt trong thùy chẩm. Chức năng chính là nhận thông tin hình ảnh từ võng mạc qua đồi thị. Vỏ não thị giác thứ cấp, còn được gọi là vùng V2, V3, V4, V5 hoặc Brodmann 18 và 19, bao quanh vỏ não sơ cấp và nhận thông tin từ đây.

Vỏ não thị giác sơ cấp truyền thông tin qua hai con đường: luồng lưng và luồng bụng. Luồng lưng liên quan đến vị trí vật thể và truyền thông tin thị giác đến thùy đỉnh. Trong khi đó, luồng bụng có mối liên hệ mật thiết với việc nhận dạng đối tượng và truyền thông tin hình ảnh đến thùy thái dương.

Thùy chẩm ở người mù có tác dụng gì?

Ở người mù, thùy chẩm vẫn hoạt động như hình thức hoạt động tùy thuộc vào tình trạng mù bẩm sinh hoặc mù xảy ra sớm hay muộn trong đời. Cụ thể như sau:

1. Hoạt động của thùy chẩm ở những người mù bẩm sinh hoặc mù khi còn nhỏ

Ở những người bị mù bẩm sinh hoặc mù khi còn nhỏ, thùy chẩm vẫn hoạt động rất tích cực, chủ yếu khi trẻ sử dụng các giác quan như khứu giác, thính giác và xúc giác. Thùy chẩm sẽ hoạt động mạnh hơn khi họ nói hoặc nghe người khác nói. Tình trạng này được gọi là tái phân phổ thùy chẩm, nhờ vào sự linh hoạt của hệ thống thần kinh, cho thấy khả năng thích ứng của não với hoàn cảnh hoặc điều kiện bất thường.

2. Hoạt động của thùy chẩm ở những người bị mù sau này

Những người mắt bị mù mắt sau này có vỏ não thị giác từng xử lý thông tin thị giác. Mặc dù vỏ não có thể không còn nhận được nhiều thông tin đầu vào dựa trên thị giác nhưng vẫn phản hồi tương tự từ các giác quan khác. Điều này thường xảy ra đối với thính giác và xúc giác. Thực tế, bộ não đã chuyển hướng khả năng xử lý hình ảnh sang các giác quan khác, cho phép cảm nhận một vật thể bằng cách sờ, nghe thay vì nhìn thấy.

Tổn thương thùy chẩm tác động đến sức khỏe như thế nào?

Mọi hoạt động của thùy chẩm đều liên quan đến thị lực và tầm nhìn. Do đó, tổn thương thùy chẩm cũng tác động trực tiếp vào khả năng thị lực, phổ biến phải kể đến như:

• Mất thị lực: Tổn thương thùy chẩm có thể gây mất một phần hoặc toàn bộ tầm nhìn, ảnh hưởng đến một mắt hoặc cả hai mắt trong cùng một thời điểm. Thị lực bị mất cả hai mắt được gọi là mù vỏ não. Lúc này, não bộ không thể xử lý các tín hiệu thần kinh liên quan đến thị giác, mặc dù mắt vẫn hoạt động bình thường.
• Vô định hình thị giác (hội chứng Anton): Tổn thương não có thể làm gián đoạn quá trình tự giám sát của não bộ, khiến người bệnh không thể nhận ra các triệu chứng gặp phải. Trường hợp phổ biến là khi một người bị mù phủ nhận rằng bản thân có vấn đề về thị lực. Một dạng hội chứng Anton hiếm gặp hơn là khi một người cho rằng mình bị mù nhưng lại có dấu hiệu cho thấy thị lực vẫn hoạt động bình thường.
• Chứng loạn thị giác: Tình trạng này cho thấy não không thể xử lý chính xác những gì mắt nhìn thấy. Tuy nhiên, các giác quan khác đôi khi có thể hỗ trợ cải thiện vấn đề này.
• Ảo ảnh thị giác: Tầm nhìn xuất hiện những biến dạng hoặc thay đổi do não không xử lý tín hiệu từ mắt một cách chính xác. Điều này có thể ảnh hưởng kích thước, hình thức (méo mó, không bằng phẳng…), chuyển động của sự vật đang quan sát.
• Ảo giác thị giác: Thông thường, tầm nhìn là do não xử lý các tín hiệu được mắt gửi đến. Khi các tín hiệu đến thùy chẩm, các tế bào thần kinh ở phần não đó sẽ gửi và chuyển tiếp tín hiệu đến các khu vực khác trong não. Ảo giác thị giác xảy ra khi các tế bào thần kinh ở thùy chẩm tự hoạt động mà không có tín hiệu gửi đến từ mắt.

Các tình trạng sức khỏe và rối loạn có thể ảnh hưởng đến thùy chẩm

Bất kỳ tình trạng nào có thể ảnh hưởng đến mô não đều có thể gây hại đến thùy chẩm, có thể kể đến như: (5)

• Hội chứng “Alice ở xứ sở thần tiên” – Alice in Wonderland Syndrome (AIWS)
• Các loại bệnh Alzheimer không phổ biến, chẳng hạn như teo vỏ não sau
• Tổn thương não do bệnh lý, phẫu thuật
• Khối u não (bao gồm cả ung thư)
• Ngộ độc carbon monoxide
• Chấn thương sọ não khác
• Ngộ độc kim loại nặng hoặc các chất độc khác
• Nhiễm trùng (bao gồm cả những bệnh gây viêm não )
• Chứng mất trí nhớ thể Lewy
• Chứng đau nửa đầu
• Hội chứng bệnh não hồi phục sau (PRES)
• Các tình trạng liên quan đến động kinh
• Đột quỵ
• Chứng mất thị giác

Các phương pháp chẩn đoán tình trạng sức khỏe của thùy chẩm

Có nhiều phương pháp chẩn đoán tình trạng sức khỏe thùy chẩm, bao gồm:

• Xét nghiệm máu (giúp phát hiện các vấn đề bệnh lý từ hệ thống miễn dịch, độc tố, đặc biệt là các kim loại như đồng, chì, thủy ngân…)
• Chụp cắt lớp vi tính (CT)
• Điện não đồ (EEG)
• Điện cơ (kiểm tra dẫn truyền thần kinh)
• Điện thế gợi thị giác
• Chụp cộng hưởng từ (MRI)
• Kiểm tra tâm lý thần kinh
• Chụp cắt lớp phát xạ Positron (PET)

Một số phương pháp hỗ trợ chăm sóc thùy chẩm khỏe mạnh 

Để bảo vệ sức khỏe não bộ và thùy chẩm, mỗi người nên chủ động thực hiện các biện pháp hỗ trợ sau đây:

• Xây dựng một chế độ ăn uống cân bằng: Nồng độ vitamin quá cao hoặc quá thấp có thể ảnh hưởng đến sức khỏe não bộ, thùy chẩm và tuần hoàn. Do đó, điều quan trọng là cần xây dựng một chế độ ăn khoa học, lành mạnh và đủ chất.
• Vận động đều đặn và duy trì cân nặng khỏe mạnh: Cân nặng ổn định và vận động đều đặn mỗi ngày sẽ giúp ngăn ngừa hoặc làm giảm nguy cơ mắc các bệnh liên quan đến não bộ, thùy chẩm và tuần hoàn. Đặc biệt, thói quen tập luyện thể dục thể thao hàng ngày có tác dụng thúc đẩy quá trình sản xuất chất dẫn truyền thần kinh tốt cho não.
• Mang đồ bảo hộ khi cần thiết: Chấn thương vùng đầu, đặc biệt là chấn thương sọ não rất nguy hiểm đối với thùy chẩm. Nguyên nhân do cấu trúc này nằm ở phía sau đầu và dễ bị tổn thương. Do đó, điều quan trọng là phải đội mũ bảo hiểm, thắt dây đai an toàn và các loại thiết bị bảo hộ khác khi tham gia giao thông, vận động…
• Điều trị các tình trạng bệnh lý mạn tính: Các tình trạng bệnh lý mạn tính có ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe não bộ, cần đến bệnh viện điều trị dứt điểm từ sớm, chẳng hạn như động kinh, tiểu đường loại 2…

Trên đây là bài viết tổng hợp thông tin về cấu tạo giải phẫu, vị trí, chức năng và các rối loạn, bệnh lý ở thùy chẩm. Hy vọng thông qua những thông tin này, người bệnh có thêm nhiều cập nhật hữu ích để chăm sóc, bảo vệ sức khỏe tốt nhất.