Dây thần kinh số 6: Vị trí đường đi, giải phẫu và chức năng

Dây thần kinh số 6 thực hiện chức năng kiểm soát chuyển động mắt và duy trì độ chính xác của thị giác. Cấu trúc này nếu tổn thương sẽ dẫn đến liệt dây thần kinh, hội chứng Gradenigo…

Dây thần kinh số 6 là gì?

Dây thần kinh số 6 (còn gọi là dây thần kinh abducens, dây thần kinh điều khiển cơ ngoài, dây thần kinh vận nhãn ngoài) là một trong 12 đôi thần kinh sọ xuất phát từ não. Chức năng chính là kiểm soát cơ ngoài của nhãn cầu ngoài (lateral rectus), giúp mắt di chuyển ra ngoài, xa trung tâm. Do đó, dây thần kinh này đóng vai trò quan trọng trong việc phối hợp chuyển động mắt, đặc biệt là chuyển động sang hai bên, giúp duy trì khả năng nhìn song song và độ chính xác của thị giác.

Giải phẫu dây thần kinh số 6

Các thông tin chi tiết về dây thần kinh số 6:

1. Vị trí dây thần kinh số 6 nằm ở đâu?

Dây thần kinh sọ số 6 bắt nguồn từ thân não, cụ thể là từ nhân abducens nằm dưới sàn của não thất thứ tư, thuộc phần dưới của cầu não.

2. Đường đi của dây thần kinh số 6

Dây thần kinh số 6 xuất phát từ thân não, tại vị trí giao giữa cầu não và hành tủy, gọi là rãnh hành cầu. Từ đây, dây thần kinh đi lên, xuyên qua màng cứng và đi vào ống Dorello (một kênh xơ nằm ở đỉnh phần đá của xương thái dương). Sau đó, dây thần kinh sọ số 6 tiếp tục đi qua xoang hang, nằm gần động mạch cảnh trong, và cuối cùng đi vào ổ mắt qua khe ổ mắt trên để chi phối vận động cho cơ thẳng ngoài.

3. Cấu tạo của dây thần kinh sọ số 6

Về mặt cấu trúc, dây thần kinh số 6 là một dây thần kinh vận động thuần túy, hoàn toàn không có chức năng cảm giác. Cấu trúc này bao gồm các sợi thần kinh bắt nguồn từ các tế bào thần kinh vận động trong nhân abducens. Những sợi thần kinh này chi phối cơ ngoài, giúp mắt di chuyển ra xa trung tâm. Một số sợi thần kinh từ nhân abducens còn di chuyển chéo qua bên đối diện, qua bó dọc giữa (medial longitudinal fasciculus) để phối hợp với cơ trong của mắt bên kia, đảm bảo cả hai mắt di chuyển đồng thời.

Chức năng của dây thần kinh số 6 là gì?

Các chức năng quan trọng của dây thần kinh số 6 gồm: (1)

• Chi phối cơ thẳng ngoài, giúp mắt di chuyển ra ngoài
• Duy trì sự phối hợp giữa hai mắt để quan sát hình ảnh một cách rõ nét
• Tham gia vào phản xạ tiền đình – mắt (vestibulo-ocular reflex), giúp duy trì hình ảnh ổn định khi đầu di chuyển
• Phối hợp hoạt động với dây thần kinh vận nhãn chung (CN III) và dây thần kinh ròng rọc (CN IV) để điều khiển chuyển động mắt.

Dây thần kinh sọ số 6 hoạt động như thế nào?

Dây thần kinh sọ số 6 đóng vai trò quan trọng trong chuyển động mắt, tham gia vào quá trình chi phối cơ thẳng ngoài, giúp mắt có thể nhìn sang hai bên một cách chính xác và phối hợp linh hoạt với mắt còn lại.

Các tình trạng bệnh lý dây thần kinh số 6 thường gặp

Trong số các dây thần kinh sọ, dây thần kinh vận nhãn ngoài có đường đi nội sọ dài thứ hai. Do đó, cấu trúc này dễ bị tổn thương do tăng áp lực nội sọ hoặc chấn thương. Nếu bị tổn thương, mắt có thể xuất hiện hiện tượng song thị (diplopia) hoặc lác mắt (strabismus). Một số tình trạng thường gặp có thể kể đến gồm:

1. Liệt dây thần kinh số 6

Liệt dây thần kinh số 6 là tình trạng dây thần kinh bị yếu hoặc mất chức năng, làm cho mắt bị lệch vào trong (lé trong – esotropia) và giảm khả năng di chuyển ra ngoài. (2)

Triệu chứng:

• Khó di chuyển mắt ra phía ngoài
• Nhìn đôi, đặc biệt khi nhìn về phía bị ảnh hưởng
• Mắt lé trong (esotropia) do mất chức năng của cơ thẳng ngoài.

Nguyên nhân:

• Bệnh mạch máu nhỏ: Thường gặp ở người bệnh tiểu đường, cao huyết áp, xơ vữa động mạch.
• Chấn thương sọ não: Va đập mạnh có thể làm tổn thương dây thần kinh, bao gồm dây thần kinh số 6.
• Tăng áp lực nội sọ (ICP): Phù não hoặc xuất huyết có thể gây chèn ép dây thần kinh.
• Đột quỵ thân não: Ảnh hưởng đến vùng cầu não (pons) – khu vực có chứa nhân dây thần kinh số 6.
• U não: Đặc biệt là các khối u gần xương nền sọ (clivus) hoặc xoang hang (cavernous sinus) có thể gây liệt dây thần kinh sọ số 6.
• Bệnh đa xơ cứng (MS): Tổn thương bao myelin làm suy giảm chức năng dây thần kinh.
• Nhiễm trùng: Viêm màng não hoặc viêm xoang nặng có thể lan đến xoang hang và làm tổn thương dây thần kinh số 6.

2. Hội chứng Gradenigo

Hội chứng Gradenigo là tình trạng hiếm gặp, xảy ra khi nhiễm trùng lan từ tai giữa đến đỉnh xương đá (petrous apex), gây viêm dây thần kinh số 6.

Nguyên nhân:

• Viêm tai giữa không được điều trị
• Viêm xương chũm (mastoiditis)
• Nhiễm khuẩn (thường do Streptococcus pneumoniae, Staphylococcus aureus)

Triệu chứng:

• Đau tai dữ dội, đau sâu trong tai, dai dẳng
• Liệt dây thần kinh số 6, mắt bị lệch vào trong
• Song thị (nhìn đôi), do mắt không thể di chuyển ra ngoài
• Sốt, đau đầu và triệu chứng nhiễm trùng toàn thân

Triệu chứng bệnh lý dây thần kinh số 6

Dây thần kinh số 6 bị tổn thương có thể gây ra các triệu chứng như:

• Song thị, đặc biệt là khi nhìn sang một bên.
• Lệch mắt (một mắt bị lệch vào trong)
• Khó khăn di chuyển mắt ra ngoài
• Đau đầu, thường đi kèm với tình trạng song thị

Cách chẩn đoán bệnh lý dây thần kinh số 6

Để chẩn đoán các bệnh lý dây thần kinh số 6 thường gặp, bác sĩ có thể chỉ định thực hiện một số phương pháp sau:

1. Khám lâm sàng

• Kiểm tra vận động mắt: Bác sĩ yêu cầu người bệnh theo dõi một vật thể đang di chuyển (ví dụ: bút hoặc đèn pin). Nếu mắt không thể di chuyển ra ngoài, có thể đưa ra đánh giá ban đầu về tình trạng liệt dây thần kinh số 6.
• Test che mắt – mở mắt và che mắt luân phiên: Phương pháp này dùng để phát hiện tình trạng lé mắt do tổn thương dây thần kinh số 6.

2. Kiểm tra song thị (nhìn đôi)

Bác sĩ kiểm tra xem mắt người bệnh có bị nhìn đôi khi nhìn sang một bên hay không. Nếu tình trạng này xảy ra, đây có thể là dấu hiệu của liệt dây thần kinh sọ số 6.

3. Chẩn đoán hình ảnh thần kinh

• Chụp MRI hoặc CT sọ não và hốc mắt: Hai phương pháp này giúp xác định khối u, đột quỵ, viêm hoặc tình trạng áp lực nội sọ tăng cao ảnh hưởng đến dây thần kinh số 6. Trong đó, chụp MRI thường nhạy hơn trong việc phát hiện đa xơ cứng, u não hoặc tổn thương bao myelin.
• Chụp mạch cộng hưởng (MRV) hoặc CT mạch máu (CTV): Được chỉ định thực hiện để kiểm tra huyết khối xoang tĩnh mạch não – nguyên nhân gây chèn ép dây thần kinh số 6.

4. Chọc dò tủy sống và đo áp lực nội sọ

Đo áp lực nội sọ giúp xác định bệnh tăng áp lực nội sọ vô căn (pseudotumor cerebri), có thể gây liệt hai bên dây thần kinh sọ số 6.

5. Xét nghiệm máu

• Xét nghiệm bệnh tự miễn (ANA, Anti-AChR, Anti-GQ1b Antibodies): Chẩn đoán các bệnh rối loạn miễn dịch có thể ảnh hưởng đến vận động mắt như nhược cơ, hội chứng Miller Fisher.
• Kiểm tra tiểu đường & huyết áp cao (HbA1c, đường huyết lúc đói, đo huyết áp): Tổn thương vi mạch do tiểu đường hoặc huyết áp cao có thể gây liệt dây thần kinh số 6.

Cách chăm sóc sức khỏe dây thần kinh vận nhãn ngoài

Mỗi người có thể tham khảo và áp dụng một số biện pháp giúp chăm sóc dây thần kinh số 6 luôn khỏe mạnh:

• Khám mắt cũng như thần kinh định kỳ tại cơ sở y tế, bệnh viện để theo dõi các bất thường liên quan đến chuyển động mắt/ tình trạng lệch mắt.
• Mang nón bảo hiểm, đồ bảo hộ để bảo vệ vùng đầu khỏi chấn thương
• Điều trị kịp thời các bệnh lý nhiễm trùng hoặc viêm nhiễm có thể ảnh hưởng đến các thần kinh sọ, đặc biệt là viêm tai giữa.
• Kiểm soát các bệnh lý toàn thân như tiểu đường, tăng huyết áp, hoặc các rối loạn tự miễn dịch có thể dẫn đến tổn thương thần kinh.

Để đặt lịch thăm khám, điều trị bệnh tại Hệ thống Bệnh viện Đa khoa Tâm Anh, Phòng khám Đa khoa Tâm Anh Quận 7, Quý khách vui lòng liên hệ:

Bài viết đã cung cấp các thông tin liên quan đến vị trí, giải phẫu cấu tạo, chức năng của dây thần kinh số 6… Bất kỳ tổn thương nào xảy ra tại dây thần kinh sọ số 6 cũng có thể ảnh hưởng đến khả năng chuyển động của mắt và thị lực. Do đó, việc chủ động theo dõi và thăm khám định kỳ là rất quan trọng để bảo vệ dây thần kinh số 6 và sức khỏe tổng thể.